نویسنده:علی اصغر رشید گزکوه
اهمیت مدیریت از دیدگاه امام علی (ع)
امیر المومنین علی (ع) مدیریت را محور و قطب می‌دانند، تمام مسایل را در جامعه اسلامی بر محور مدیر و مدیریت خلاصه می‌کنند و می‌فرمایند: « تدبیر و مدیریت خود سرمایه اندک را افزون می‌کند، اما مدیریت و تدبیر سوء و ضعیف سرمایه انبوه را نیز نابود و زائل می‌سازد.»
امام علی (ع) در جای دیگر می‌فرمایند: «رجعت و سیر قهقرایی چهار علت عمده دارد که مهم‌ترین آن سوء مدیریت است.»
وظایف عام مدیریت اسلامی از دیدگاه امام علی (ع)
1- ایمان و تقوا
یک مدیر در درجه نخست باید همانند هر انسان دیگر ایمان و تقوا داشته باشد. مدیر مومن، مطیع فرامین الهی است و می‌داند که اگر در جریان کارها شرایط سخت و دشواری به رایش پیش آید و یا زمینه کارها بسیار آماده باشد و امور به سهولت در برابرش پدیدار گردد، در هر دو حالت روحیه خود را نباخته و خود را در مسیر اجرای فرامین الهی می‌بیند و با وقار و اطمینان خاطر کار را ادامه می‌دهد. توصیه امیرالمومنین علی (ع) به مالک اشتر در این خصوص شنیدنی است؛ «ای مالک، مالک نفس خویش باش و آن را به دست هوی مسپار، نفس خویش را با ترک خواهش‌ها بکش و به هنگام سرکشی، عنانش را بکش که نفس پیوسته به بدی فرمان می‌دهد جز آنکه خدای رحم کند و در اجابت نفس در نارواها بخل بورزد و بدان که همانا بخل ورزیدن نسبت به نفس، مراعات انصاف است در آنچه که برای آن خوشایند یا ناخوشایند است.
2- اعتصام و اعتماد به خدا و نصرت الهی
اعتصام و اعتماد به خدا و نصرت الهی یکی از ابزارهای معنوی است که یک مدیر اسلامی می‌تواند برای انجام وظیفه خطیر مدیریت از آن استفاده کند تا از انجام کارها خسته و افسرده و مایوس نشود و سختی‌های بزرگ او را متزلزل نسازد. امام علی (ع) در این خصوص می‌فرماید: «کسی که بر خدا توکل کند، ناهمواری‌ها و سختی‌ها بر او هموار و دستیابی به ابزار و امکانات رسیدن به هدف برای او آسان می‌شود.»
3- رعایت عدالت و انصاف
رعایت و برقراری عدالت یکی از مهم‌ترین وظایف یک مدیر اسلامی است؛ عدالت مبنای همه حرکت‌های صحیح مدیریت است که در اثر وجود عدالت همه چیز در جای خود قرار می‌گیرد و هر کس کارش را به درستی انجام می‌دهد. مراعات بی طرفی بر مدیر واجب است و باید صرفنظر از اینکه یکی از دو طرف دوست صمیمی یا خویشاوند نزدیک اوست و اگر حق را به او ندهد ممکن است از وی رنجیده شود باید به دقت بررسی کند که حق به جانب کدام است. امیرالمومنین علی (ع) در خصوص این وظیفه مدیریتی می‌فرمایند: «کسی که عادل باشد، دستور و حکمش نافذ خواهد بود.»
4- پرهیز از غرور و خودپسندی
یکی از بیماری‌های مهلک مدیریت، گرفتار عجب و خودپسندی شدن و اینکه به محض منصوب شدن به مدیریت، خود را بالاتر از دیگران ببیند و به افراد به دیده حقارت بنگرد و به همین دلیل تماس خود را با مردم قطع کرده و از آنان دوری گزیند.
مدیری که دچار خودپسندی می‌شود از جستجوی مرحله بهتری برای کار خود و بالا بردن سطح آن باز می‌ایستد و هم از دیدن و پذیرفتن نوع بهتری از کار مورد نظر باز می‌ماند و نیروی کمال گرای عقل خویش را فرو می‌نهد.
حضرت علی (ع) در نامه خویش به مالک اشتر می‌فرمایند: «اگر قدرت و مقامی که به دستت رسیده به رایت خودپسندی و عجب آورده و کبریا و عظمتی برای خود پنداشتی، ملک خدای را بالای سرت بنگر، بیندیش که قدرت‌هایی که تو در حق خود نداری او درباره تو دارد… که خدا هر جباری را ذلیل گرداند و هر گونه فخرفروشی را زبون سازد.»
5- پرهیز از استبداد و دیکتاتوری
خطرناک‌ترین روحیه‌ای که مدیر در اثر ابتلاء به خودپسندی و تکبر پیدا می‌کند روحیه دیکتاتوری و استبداد اوست. در چنین حالتی مدیر همه معیارهای حق و منطق و ملاک عدل و اخلاق را زیا پا می‌گذارد و برای کسب قدرت بیشتر و اعمال آن به هر عمل نادرست و ظالمانه‌ای دست می‌زند.
وظیفه مدیر ایجاد شرایطی است که افراد، داوطلبانه و آگاهانه از دستورات و قوانین پیروی کنند. زیرا انسان در برابر هر گونه ظلم و زور به طور آشکار یا پنهان، مقاومت می‌کند. زورگویی و استبداد از نشانه‌های ناتوانی است و به تعبیری آنجا که منطق نباشد، از زور استفاده می‌شود.
امام علی (ع) می‌فرمایند:« مبادا بگویی، من نیرومندم، امر می‌کنم و دستوراتم اجرا می‌شود، زیرا این روش موجب فساد فکر، تضعیف دین و نزدیک شدن به انحراف است.»
امیرالمومنین علی (ع) شخص مدیر را به توجه دائم به اینکه او خود زیردست رده‌های بالاتر از خود است و مدیران بالاتر از او نیز در قلمرو فرمانروایی و حاکمیت الهی قرار دارند، دعوت می‌کند و به مالک می‌فرمایند: «پس هر آینه تو بالاتر از آن‌هایی و ولی امر تو بالاتر از توست و خدا بالاتر از کسی است که تو را به مدیریت و فرماندهی و فرمانروایی گمارده است.»
و باز در جایی دیگر حضرت می‌فرمایند: «تواضع آدمی را بالا می‌برد و تکبر انسان را کوچک و پست می‌کند.»
6- دوری از دنیاپرستی و طمع
یک مدیر اسلامی باید مراقبت کند تا مال و مقام او را شیفته دنیا نسازد و او را از توجه به آینده و روز مرگ باز دارد و باعث انحراف و تباهی وی گردد. امام علی (ع) در مورد دنیاپرستی می‌فرمایند: «محبت دنیا عقل را فاسد می‌کند و گوش را از شنیدن مطالب حکیمانه ناشنوا می‌سازد.»
و از سخنان گهربار آن امام علی (ع) در مورد طمع همین بس که حضرت می‌فرمایند: «آنکه طمع را شعار خود گرداند خود را کوچک نمایاند.»
7- صبر و شکیبایی
اهمیت صبر در مدیریت زمانی روشن می‌گردد که بدانیم صبر واسطه اصلی در تحقق اهداف، به ویژه در رسیدن به هدف‌های بزرگ است و این سنت قطعی الهی است که بدون آن پیامبران هم نمی‌توانند اهداف مدیریتی خود را محقق سازند. پس یک مدیر اسلامی برای موفقیت در اهدافش بیش از هر چیز باید به زیور صبور آراسته باشد. امام علی (ع) در اهمیت صبر و شکیبایی در کارها می‌فرمایند:« نقش صبر در کارها همچون نقش سر در بدن است. همان طور که با جدا شدن سر از بدن، بدن فاسد می‌شود وقتی صبر را از کارها جدا کنیم کارها تباه می‌شود.»
و در جایی دیگر حضرت می‌فرمایند: «شکیبا، پیروزی را از دست نمی‌دهد هر چند زمان درازی چشم به راه بماند.»
8- تواضع و حلم
یکی از ابزارهای مدیریت تواضع و حلم است؛ با توجه به اینکه مدیر می‌خواهد به واسطه انسان‌ها کاری را انجام دهد، باید بتواند در برابر رفتارهای گوناگون آنان واکنش مناسبی داشته باشد و با حلم و تواضع، رفتارها و گفتارهای نامطلوب آنان را (در حد متعارف) تحمل نماید. البته این رفتار زمانی مناسب است که مسایل شخصی مدیر مطرح باشد ولی اگر در ارتباط با وظایف سازمانی و مصالح جمعی باشد، وظیفه مدیر برخورد قاطعانه خواهد بود نه گذشت و بخشایش.
اهمیت حلم و سعه صدر به حدی است که امام علی (ع) آن را ابزار کار مدیر می‌دانند می‌فرمایند: «ابزار مدیریت، سعه صدر است.»
9- گشاده رویی
یکی از ارزش‌های اخلاقی در نظام اسلامی، این است که مدیر اسلامی با خوشرویی با مردم برخورد نماید و به خاطر کاری که برای آنها انجام می‌دهد بر آنها منتی نداشته باشد. طبیعی است که مدیر یک سازمان در هر شرایطی قادر به حل کلیه مشکلات مراجعین نیست ولی می‌تواند با گشاده رویی با آنان روبرو شود و به سخنانشان توجه کند تا بدین وسیله از آلام و دردهای آنان بکاهد و خوشی از خود به یادگار گذارد. امیرالمومنین علی (ع) به مالک می‌فرمایند: «برای رعیت بالت را فرود آور و پهلویت را به رایشان هموار دار و با آنان گشاده رو باش.»
10- امانت داری
مسند مدیریت، امانتی است که به کارگزار سپرده می‌شود و او باید به نحو احسن از آن نگهداری کند و آن را بعد از خود به اهلش بسپارد. امام علی (ع) در نامه‌ای که به فرماندار خود در آذربایجان به نام اشعث بن قیس می‌نویسند، می‌فرمایند: «پست و مقامی که به دست تو افتاده برای تو طعمه نیست بلکه امانتی در گردن تو است و خواسته‌اند که تو نگهبان باشی برای کسی که از تو بالاتر است.…»
11- ساده زیستی
یکی از مواردی که اسلام همواره به آن سفارش فرموده است، ساده زیستی مدیران جامعه است. امام علی (ع) نیز مدیران اسلامی را به ساده زیستی توصیه می‌فرمایند: «خداوند بر پیشوایان دادگر واجب نمود خود را با مردم ناتوان برابر نهند تا فقیر را به هیجان و طغیان در نیاورد.»
12- خدمت عاشقانه و توجه به محرومین
پس از پذیرش هر مسئولیتی مدیر باید تمام حسابگری‌های نفسانی را به کناری نهد و با تمام وجود خود را وقف انجام وظیفه نماید و بر خلاف کسانی که تصور می‌کنند، مدیریت یعنی دست از کار کشیدن و تنها نظاره گر بودن، و لذا آن را مقدمه تن پروری و راحت طلبی می‌پندارند، مدیر اسلامی باید در راه انجام مسئولیت خطیری که بر عهده گرفته همه هستی‌اش را در طبق اخلاص بگذارد. مدیر اسلامی باید بیشتر عشق و محبت خویش را متوجه مردم و محرومینی نماید که بدون هیچ توقعی بار مشکلات جامعه را به دوش می‌کشند و پایه‌های نظام اسلامی به را دوش آنان استوار است و در هنگام هجوم دشمنان ایثارگرانه جان خود را نثار می‌کنند. امام علی (ع) در فرمان خویش به مالک اشتر می‌فرمایند: «مهر و محبت و احسان به رعیت را در دل بپرور، (تو که در لباس چوپانی) برای آنها درنده شکاری نباش که خوردن آنها را غنیمت دانی، آنها دو گروه بیش نیستند: یا با تو برادرند در دین یا در خلقت با تو برابرند.»
و باز در جایی دیگر می‌فرمایند: «اگر مدیر نیت پاک داشته و مردم از او آسوده خاطر باشند، تمامی اوقات روزش برای خدا صرف می‌شود و عبادت به شمار می‌آید.»
13- پیشگامی در کارها و تسریع در امور مردم
از جمله کارهایی که مدیر باید در آن پیشگام باشد، سرعت عمل در کار مردم و برطرف کردن مشکلات آن‌هاست. این امر علاوه برای اینکه موجب موفقیت و پیشرفت کارهای مدیر شده و از انباشته شدن امور جلوگیری می‌نماید، بلکه باعث جلوگیری از دلسرد شدن و نارضایتی و ناامیدی مردم نیز می‌شود. امام علی (ع) به مالک این گونه سفارش می‌کنند: «از وظایف اختصاصی تو زمامدار و والی این است که نیازمندی‌های مردم را در همان روز که به اطلاعت می‌رسد مرتفع سازی.»
14- حافظ بیت المال بودن
یکی از مهم‌ترین وظایف مدیر اسلامی این است که حافظ بیت المال مسلمین باشد. امام علی (ع) در این به اره می‌فرمایند: «بخشش زمامداران از خزانه مسلمین ستم و فساد است.»
15- وفای به عهد
یکی دیگر از وظایف و ویژگی‌های مهم مدیر وفای به عهد است. امام در منشور خود به مالک می‌فرمایند: «اگر دشمن در پیکار و کشاکش جنگ پیشنهاد صلحی پسندیده داد هرگز رد مکن… اگر مشکلی رخ داد که ناچار شدی با دشمن صلح برقرار کنی یا عهد یا میثاقی ببندی باید به پیمان خود وفادار باشی، قرارداد را با کمال درستی محترم شماری و جانت را سپر پیمان سازی.»
16- متین و ساده سخن گفتن
یک مدیر اسلامی باید در هنگام سخن گفتن، آنچنان ساده، سالم و قابل فهم سخن بگوید که در شنوندگان خستگی و ملال و نهایتاَ بی تفاوتی ایجاد نکند. باید از به کار به بردن اصطلاحات و کلمات و عبارات نامفهوم و پیچیده خودداری کند تا سنخنش به سادگی و به راحتی قابل فهم باشد. سخن وسیله ارتباط میان مدیر و کارشناس است. مدیر باید در فن خط و سخنوری تمرین نماید و فصیح صحبت کند. امام علی (ع) در این زمینه می‌فرمایند: «چه بسا کلامی که تاثیرش از تیرهای بران افزونتر است.»
17- جلوگیری از رواج تملق و عیب جویی و سخن چینی
یک مدیر اسلامی باید به گونه‌ای عمل کند که افراد ناباب، زمینه ایجاد اغتشاش در روابط را بدست نیاورند و موجبات ناراحتی، نگرانی، سوءظن و بی اعتمادی بین افراد را به وجود نیاورند. زمانی که مدیر به خودپسندی مبتلا می‌شود، عده‌ای برای خوشامد وی به تملق گویی می‌پردازند که رواج این امر محیط سازمان را مسموم و ناامن می‌سازد. امام علی (ع) در این مورد می‌فرمایند: «پرهیز کن از خودپسندی و تکیه بر چیزی که تو را به خودپسندی وادارد و از این که دوست بداری مردم تو را بستایند، زیرا این حالت از مهم‌ترین فرصت‌های شیطان است تا نیکی نیکوکاران را از بین ببرد. شیطان انسان را به ستایش دوستی و خودپسندی وامی دارد تا کار نیکی که انسان انجام داده، بی اثر شود.»
18- تثبیت رویه دیگران
یک مدیر اسلامی باید به این اصل اعتقاد و ایمان داشته باشد که بزرگانی که قبل از وی در آن پست بوده‌اند انتصاب‌هایی را انجام داده‌اند که صحیح است، دستورالعمل‌هایی را داده‌اند که به رشد سازمان کمک می‌کند، بنابراین یک مدیر اسلامی نباید به صرف رفتن مدیران قبلی و جایگزین شدن خود به جای آنان، کلیه امور را تغییر دهد و در تمامی انتصابات، دستورالعملها، سازماندهی‌ها و … تجدیدنظر نماید چرا که ممکن است برخی از این انتصاب‌ها و دستورالعملها به جا، دقیق، صحیح و مبتنی بر بررسی علمی انجام شده باشد و در هم ریختن آنها موجب کندی یا توقف کار سازمان گردد. امام علی (ع) در نامه‌ای به مالک اشتر می‌نویسد: «آداب و رسوم شایسته‌ای را که بزرگان نخستین بکار بسته‌اند و مایه همبستگی و اصلاح حال رعیت بوده درهم مشکن و نیز رویه جدیدی را که به چیزی از آن روش‌ها آسیب می‌رسانند وضع منما، زیرا در غیر این صورت پاداش از آن کسی است که آن رویه‌ها را برقرار کرده و مسئولیتش بر عهده توست، به خاطر اینکه آنها را نقض کرده‌ای.»
وظایف خاص مدیریت اسلامی از دیدگاه امام علی (ع)
1- تصمیم گیری
به جرات می‌توان گفت که مهم‌ترین وظیفه یک مدیر، تصمیم‌گیری است. تصمیم گیری سه رکن اساسی دارد که اگر هر سه در اتخاذ یک تصمیم مدنظر قرار گیرد، آن تصمیم بهینه و به نتیجه مطلوب خواهد انجامید:
رکن اول تصمیم‌گیری «آگاهی از شرایط موجود و جمع‌آوری اطلاعات» است. امام علی (ع) در این خصوص می‌فرمایند: «داناترین مردم کسی است که آینده را بهتر ببیند.»
رکن دوم تصمیم‌گیری « استفاده از تجارت گذشته» است. امام علی (ع) در این زمینه می‌فرمایند: «هر کس که از وقایع گذشتگان عبرت بگیرد، بصیرت پیدا می‌کند و کسی که بصیرت و بینایی یابد قدرت تحلیل و فهم آن را نیز پیدا می‌کند و آن کسی که فهمید عالم می‌شود.» رکن سوم تصمیم‌گیری نیز «مشورت کردن» است. امام به مالک می‌فرمایند: «ای مالک، در اموری که واقعیت آنها بر تو روشن نیست دانایان و آگاهان را جمع کن و با آنان به بحث و اقناع بپرداز، آنگاه نظری که مورد اتفاق دانایان مسلمین است را به مرحله اجرا درآور.»
و باز حضرت می‌فرمایند: «هیچ چیز مانند مشورت درستی و حقیقت را آشکار نمی‌سازد.»
اما با چه کسانی باید مشورت کرد؟ امام علی (ع) مالک را از مشورت با چند گروه باز می‌دارد و می‌فرمایند: «و بخیل را در مشورت خود راه مده که تو را از نیکوکاری باز گرداند و از درویشی می‌ترساند و نه نه ترسو را، چون در کارها ناتوانت جلوه دهند و یا آزمند مشورت مکن که ترا به جمع مال از راه ستم تشویق کند، بخل و ستم و حرص غریزه‌هایی مختلفند که در نهاد اشار جمع شده و همه بدگمانی به خداست.»
2- گزینش و استخدام
یکی دیگر از وظایف مدیر اسلامی، گزینش نیروهای انسانی کاردان جهت سپردن مسئولیت به اوست. امام علی (ع) برای انجام این کار شاخص‌هایی را توصیه می‌کند تا بتوان افراد شایسته را انتخاب کرد، این شاخص‌ها عبارتند از :
الف- فریب ظاهرسازی افراد را نخورید: یک مدیر اسلامی باید کاملا متوجه باشد که برای انتخاب افراد تنها به برداشت‌های شخصی خود تکیه نکند بلکه باید ملاک‌های گزینش را مدنظر قرار دهد. امام علی (ع) در این زمینه می‌فرمایند: «نباید گزینش آنها را بر این گمان شخصی خود، که به نظرت خوب آمده یا شخصاَ به آنان خوش بین می‌باشی، انجام دهی، زیرا افراد با ظاهرسازی و خوش خدمتی نظر مدیران را جلب می‌کنند در حالی که در ورای آن ظاهر، از خیراندیشی و امانت اثری نیست.»
ب- افراد باسابقه روشن و درخشان را انتخاب کنید: یک مدیر باید همواره به خاطر داشته باشد که بهترین معرف هر فرد اعمال و رفتار اوست بنابراین باید افراد را بر اساس سابقه کاری آنها انتخاب کند. امام علی در این زمینه می‌فرمایند: «آنها را با نحوه همکاری‌شان با مدیران صالحی که قبل از تو بر سر کار بوده‌اند، ارزیابی کن.…»
ج- افراد خوش سابقه در نزد مردم را برگزین: یک مدیر اسلامی به هنگام سپردن مسئولیت به یک فرد، باید به قضاوت عمومی در مورد آن فرد نیز توجه داشته باشد. امام علی (ع) به مالک می‌فرماید: «پس خوش سابقه ترین آنها را در نزد عموم برگزین»
د- امانتداران را انتخاب کن: مدیر مسئولیت را بر عهده شخصی قرار دهد که شایستگی لازم را برای حفظ این امانت داشته باشد. حضرت علی (ع) به مالک می‌فرمایند: «و کسی را که از همه بیشتر، چهره‌اش به امانتداری و وفاداری شناخته شده است، انتخاب کن.»
ه- صلاحیت اخلاقی افراد را مدنظر قرار بده: یک مدیر اسلامی باید در انتصاب‌های خود، صلاحیت اخلاقی افراد را مدنظر قرار دهد. امام علی (ع) در این زمینه می‌فرمایند: «مکاتبات و اموری که حاوی تمامی تدابیر محرمانه و اسرار توست را به شخصیت‌های واجد صلاحیت اخلاقی واگذار.»
و- افراد با درک روحی بالا را برگزین: امام علی (ع) می‌فرمایند: «ای مالک از کسانی برگزین که تعهدی که از جانب تو می‌پذیرد، یا مقرراتی که از سوی تو وضع می‌کند، سست نباشد و از رهانیدن تو از تعهدات و مقرراتی که گره در کارت ایجاد کرده ناتوان نباشد.»
ح- مراعات کننده حدود کارها، را برگزین: امیرالمومنین علی (ع) می‌فرمایند: «و از کسانی انتخاب کن که به قدر و حدود خود در کارها نادان نباشند، پس هر آینه کسی که حدود خود را نشناسد حدود دیگران را بیشتر نخواهد شناخت.»
ط- افراد با شهامت را انتخاب کن: امام علی (ع) به مالک می‌فرمایند: «و کسانی را برای مسئولیت‌ها انتخاب کن که با پذیرش هر چه که از رهگذر هوای نفس تو ممکن است برای آنها پیش آید، کم‌ترین کمک را به تو در آنچه خدا بر دوستانش نمی‌پسندد بدهند.»
ی- افراد باظرفیت را برگزین: امام علی (ع) می‌فرمایند: «کسی را انتخاب کن که نه بزرگی کار، او را از پای درآورد و نه فراوانی کار او را دچار پریشانی و سردرگمی نماید.»
ک- افراد دقیق و هوشیار را انتخاب کن: امام به مالک می‌فرمایند: «از کسانی انتخاب کن که غفلت او باعث آن نگردد که نامه‌های کارگزارانت را به نظرت نرساند یا از طرف تو در آنچه برای تو می‌ستاند یا از طرف تو می‌بخشد نادرست جلوه دهد.»
ل- حق گویان را برگزین: امام علی (ع) می‌فرمایند: «پس آنگاه برگزیده‌ترین آنان در نزد تو باید حقگوترین آنها در عین تلخی حقایق تو باشد.»
3- عزل و نصب
یکی دیگر از وظایف مهم مدیریت، عزل و نصب است. یک مدیر اسلامی با صداقت و حسن نیت و با توجه به ویژگی‌های افراد ، آنها را برای تصدی مسئولیت‌ها انتخاب می‌کند اما چنان که شخص دیگری را یافت که به مراتب بهتر از فرد قبلی از عهده آن مسئولیت بر می‌آید یا آن فرد برای کار دیگری مناسب‌تر است و در سمت دیگری بهتر می‌تواند انجام وظیفه کند باید بی درنگ در انتصاب‌های قبلی خود تجدید نظر کند و با عزل وی هر کس را در مسئولیت مناسب‌تر قرار دهد. امام علی (ع) در نامه‌ای به فرماندار بحرین در جریان تعویضش می‌نویسند: «من نعمان پسر عجلان زرقی را بر بحرین فرمانروا کردم و تو را بی آنکه بر تو نکوهشی باشد یا سرزنشی، از کار برکنار داشتم. همانا تو وظیفه فرمانداری را نیکو انجام دادی و شرط امانت را به جای آوردی. پس اکنون نه به تو بدگمانم نه توبیخی به رایت روا می‌دانم. نه تهمتی بر تو است و نه گناهی. نزد من آی که برآنم تا با ستمگران شام درآویزم و دوست دارم که در این سفر با من باشی، چه تو از زمره آن مردمی هستی که در جهاد با دشمن و در برپا داشتن ستون دین، از آنان یاری می‌جویم.»
4- ترفیع و ارتقاء
مدیر اسلامی باید از یک سو مقررات سازمان را به نحوی تنظیم نماید که کلیه افراد امکان داشته باشند با کسب شایستگی‌های بیشتر و ابزار کارایی در زمینه‌های بالاتر، مسئولیت‌های مهم‌تری را بر عهده گیرند و از سوی دیگر معیار را در نیل به مراتب بالاتر، صرفاَ شایستگی و کارآیی افراد قرار دهد و از هر گونه رابطه گرایی و نورچشمی پروری اجتناب ورزد. امام علی (ع) می‌فرمایند:پس زمینه را برای نیل آنها به آرمان‌های خودشان (دستیابی به مسئولیت‌های بالاتر و ابراز لیاقت بیشتر) باز کن.»
5- پرداخت‌ها و دستمزد
یک مدیر اسلامی همچنان که به میزان و کیفیت کار کارکنان توجه دارد باید مسایل انسانی آنها را نیز مدنظر قرار دهد و به دقت مسایل و مشکلات و نیازهای مادی و معنوی آنان را شناسایی نموده و در جهت رفع آنها اقدام کند. امام علی (ع) به مالک می‌فرمایند: « باید (خدمتگزاران وفادار) از حقوق سرشار و زندگی مرفه برخوردار باشند تا هم بتوانند (با فکر آسوده) خود را اصلاح کنند و هم ( در اثر بی نیازی) دست تطاول به اموال عمومی دراز نکنند و اگر سر از فرمان تو بپیچیدند یا در امانت تو رخنه‌ای وارد کردند هیچ عذری و بهانه‌ای نداشته باشند.»
6- کنترل و نظارت
یک مدیر اسلامی همواره باید در جریان کارهای انجام شده قرار گیرد تا چنانچه اشکال یا انحرافی پیش آمد قبل از اینکه عملیات خاتمه یابد یا زیانی متوجه سازمان گردد جلوی آن را بگیرد. مدیر دقیقاَ باید بداند کدامیک از کارکنان کارش را درست و کدامیک ضعیف انجام می‌دهد تا بتواند افراد فعال را تشویق و افراد کم کار را تنبیه کند. امام علی (ع) به مالک می‌فرمایند: «به جزئیات کارهای عمال رسیدگی کن، بازرسان مخفی راستگو و وفادار بر آنها بگمار که بازرسی محرمانه آنها را به امانت و درستی و ارفاق با رعیت وادار کند و از (شر) دستیاران مصون دارد.»
7- ارتباطات
یک مدیر برای موفقیت خود و سازمانی که در آن مدیریت می‌کند باید جریان ارتباطات را همانند جریان خون در بدن، در سازمان خود به کار اندازد و نباید ارتباط خود را با مردم قطع کند. امام علی (ع) به فرماندار خویش در مکه می‌نویسد: «از ارباب حاجت که خواستار ارتباط با تو است خویشتن را پنهان مکن که هر آینه اگر در نخستین بار که مراجعه می‌کند از درگاهت رانده شود چنانچه بعد از آن هم نیازش را برآورده سازی ستوده نخواهی بود.»
منبع: سلوک مدیریت از دیدگاه امیرالمومنین (ع)، علی اصغر رشید گزکوه، کانون تبلیغات ساحل هنر، اسفند 1380
