نویسنده:اورسولا کینگ ؛ على رضا شجاعى

منابعى براى پژوهش در معنویت

در دهه هاى آغازین قرن بیستم، دانشمندان کاتولیک روم در فرانسه، براى پژوهش در معنویت و ویژگى هاى زندگى معنوى در رابطه با تجربه و آگاهى دینى، گرایش خاصى را شکل دادند. آنها یک فرهنگ واژگان مهم، فرهنگ واژگان معنویت، رَهبانیت و عرفان، آموزه و تاریخ را تدوین کردند. این فرهنگ واژگان از سال 1937 انتشار یافته و اخیراً تکمیل شده است . این فرهنگ شامل مقالاتى است با عمق بسیار عالمانه، اما همچون بسیارى از آثار دیگر، توجه کلى آن به تاریخ و رویه معنویت مسیحى معطوف است. یک رویکرد دیگر را که گرچه تطبیقى نیست، تا حدى فراگیرتر است مى توان در اثر یک جلدى و در دسترس تر ِ پژوهش در معنویت، ویراسته چِسلین جونز، جِفرى وِین رایت و ادوارد یارنولد یافت. این اثر به الاهیات و تاریخ معنویت مسیحى از دوره هاى آغازین تا عصر حاضر مى پردازد و شامل یک بخش آموزنده درباره مسیحیت ارتودکس از قرن دهم تا قرن بیستم است. در فصل هاى دیگر، به اختصار، به معنویتِ یهودیت، اسلام، هندوئیسم، آیین بودا و ادیان آفریقا و معنویت سرخپوستان نیز مى پردازد، و پیوسته با کتاب شناسى هایى درباره منابع و مطالعات بیشتر همراه است. این کتاب درباب «معنویت رایج» نیز داراى مقالات جالبى است و در میان دیگر معنویت ها به معنویت کلیساى جهانى، یعنى معنویت عید پنجاهه[32]، الاهى دان ژاپنى، که معتقد است چنین همنوایى ـ یا به تعبیر دیگران مواجهه و گفتوگوى ادیان ـ متعلق به سرشت بنیادین معنویت دینى است. او مى نویسد:
همنوایى میان ادیان جهان و روح تمدن (تجدد) غربىِ روزگار ما، ابهام آزاردهنده مفاهیم مخرّب و سازنده را نشان مى دهد. معنویت مسیحى که از نظر تاریخى عنصر سازنده تمدن غربى به شمار مى آید، بسیار محتمل است که شکل دیگرى به خود بگیرد و در آن نه تنها انسان مسیحى غرب، بلکه تمام بشریت در مد نظر باشد. این را بدون کُنش متقابل معنویت مسیحى با آموزه ها و معنویت هاى دیگر سنت هاى دینى نمى توان به انجام رساند.
معنویت سلطه طلب به چالش خوانده مى شود. معنویت وابستگىِ دوسویه که تحت تأثیر الاهیات و کشیشان مسیحى است باید پدید آید .
بدین ترتیب یک الاهى دان مسیحى از خاور دور، براى فهم معنویت مسیحى، پلورالیزم دینى معاصر را به چالش مى خواند. پیروان دین هاى دیگر، با کمک گرفتن از منابع معنوى سنت دینى خودشان، باید به این چالش گرى از منظرى دیگر نگاه کنند. نمونه هاى پاسخ هاى مسیحى به معنویت هاى ادیان دیگر عبارت است از: دایانا اِک، مواجهه با خدا و دونالد دبلیو. میچل، معنویت و تهیّت: پویش هاى زندگى معنوى در آیین بودا و مسیحیت ، و همچنین مجموعه اى از رساله ها درباره معنویت در گفتوگوى ادیان، ویراسته توش آراى و وسلى آریه راجه. پژوهش هاى بنیادى تر و مفصل تر را در جلوه هاى دیگر مجموعه اى که پیش از این ذکر کردیم، یعنى معنویت جهانى: تاریخ جامع جستوجوى دینى مى توان یافت. این مجموعه تا کنون به مطالعاتى درباره معنویت یهودى، اسلامى، هندویى، بودایى، مسیحى، بومیان آمریکاى میانه و آمریکاى شمالى پرداخته است.
منابعى که درباره معنویت مسیحى وجود دارد بسیار گسترده است. براى یک گزینش بسیار خوب از منابعى که به تازگى ویرایش شده است نگاه کنید به مجموعه آثار کلاسیک معنویت غرب، که از سال 1978 منتشر مى شود; اطلاعات موجز را مى توان از فرهنگ واژگان معنویت مسیحى گرفت. معنویت جهانى مجموعه اى است در سه مجلد که شامل پژوهش هایى مفصل درباره همه جنبه هاى معنویت مسیحى است. مجلد اول به تحولات مسیحیت از آغاز تا قرن دوازدهم ، و مجلد دوم به اوج قرون وسطا و نهضت اصلاح دینى تا سال 1600مى پردازد، و مجلد سوم به شمارى از جنبه هاى معنویتِ پس از نهضت اصلاح دینى[33] و معنویت جدید ، از جمله بخش هاى بنیادینى درباره معنویت ارتودکس شرقى و تحولات قرن بیستم مانند معنویت پنجاهه، معنویت فمنیستى مسیحى و پیامدهاى جهانى گرایىِ کلیسا براى معنویت مسیحى مى پردازد. همه رساله ها حاوى کتاب شناسى هاى مفصلى هستند.
براى آشنایى ابتدایى با محدوده وسیعى از نوشته هاى معنوى مسیحى و نمایى کلى از آنها در طى قرن ها، که آغازگر آن آباى کلیسا بودند و شامل گزیده اى از بیشتر آثار کلاسیک معنوى مشهور است و با اهمیت خاصى که به نویسندگان قرن بیستم داده اند، گلچین یک جلدى بزرگى است، یعنى معنویت مسیحى: راهنماى اصلى تأثیرگذارترین نوشته هاى معنوىِ سنت مسیحى که به طور ویژه اى سودمند است. براى بازنگرى انتقادى در معنویت مسیحى و تفسیر آن از نگاه هاى عالمانه معاصر نگاه کنید به معنویت مسیحى جدید: پژوهش هاى روشمند و تاریخى، ویراسته برادلى سى. هانسون و به ویژه پژوهش بسیار تحسین برانگیز معنویت و تاریخ: مسائل تفسیرى و روشى، به قلم فیلیپ شِلدْرِیک.
کسى که جویاى آشنایى موجز و عامیانه، و نه عالمانه، با معنویت در جهان معاصر باشد، یکى از در دسترس ترین متون، زندگى معنوى: حقایق معنوى بزرگ براى زندگى روزمره، به قلم اِوِلین آندرهیل است. این متن شامل چهار سخنرانى رادیویى یا تلویزیونى است که در سال 1936 عرضه شده و اکنون به چاپ رسیده است. شالوده هاى کلى انسان شناختى در تحول معنوى در رابطه با رشد روان شناختى انسان در پژوهشِ مراحل ایمان، اثر جیمز دبلیو. فوولر مورد بررسى قرار گرفته است .
یک کار مخاطره آمیز انتشاراتى جالب و جدید، شامل بسیارى از متون درباره معنویت که پیش از این ناشناخته مانده بود، ترجمه منابعى است از ادیان مختلف جهان، که عمدتاً تا کنون ترجمه نشده (یا، بد ترجمه شده) است. این منابع را سازمان امین آثار دینى جهان[35] در سراسر جهان چاپ کرده است، نشان دهد . این آثار بحث هاى جدید درون، سراسر و فراسوى ادیان گوناگون را مورد تشویق قرار مى دهد و مى تواند در پیدا شدن یک آگاهى جدید از وابستگى دوسویه جهانىِ ما به موضوعات معنوى علاوه بر موضوعات مادى کمک کند.

چشم اندازهاى معاصر معنویت

بسیارى از مردم امروزه مى پرسند کدام نوع معنویت قادر است دگرگونى هاى فردى و اجتماعى عمیقى را که این جهان سخت بدان نیازمند است پدید آورد. صداهایى که از معنویت سخن مى گویند بسیارند، هرچند متفاوت فهمیده مى شوند. معنویت موضوعى است که نهضت هاى دینى جدید وظاهراً نهضت هاى زیست بومى، صلح و زنان به یکسان به آن مى پردازند; کسانى که به روان درمانى و تبدّل آگاهى دل بسته اند و کسانى که براى نوسازى مسیحیت یا گفتوگوى ادیان مى کوشند، معنویت را مطرح مى کنند. البته گاهى برداشت هاى معاصر ازمعنویت مى تواند به شدت ناشى ازخوردن حسرت پیشینیان یا سرمشق گیرى ازآنان باشد، وبا جامعه امروزى آنطور که لازم است رابطه اى نداشته باشد. اکثر گرایش هاى رایج به معنویت، بهویژه درمحافل دینى سنتى، به شدت فردگرایانهوایستا است; به جاى نوآفرینى و نوسازى توجه شان بیشتر به بازسازى است. این نوع گرایش اغلب به خودِ فردى و درون نگرى شخص و به ردّ صریح مادى گرایى و مصرف گرایىِ کام جویانه مى پردازد، تا این که به تبدّل واقعاً متعادل جهان درون و بیرون بپردازد.
با این همه، در برداشت معاصر از چیستى واقعىِ معنویت، تحولات جدید خلاق بسیارى نیز وجود دارد ـ برداشت هایى که ویژگى پویا و تبدّلىِ معنویت را در این امور مى جوید، تجربه زنده، تلاش براى کمال ِ زندگى در سایه عدالت و آرامش و به منزله بزرگترین ماجراى انسان ها، ماجراى جان و تن و دل، در جستوجو و پرده برگرفتن از افق فراگیر برین، و در جستوجو و کشف مهربانى، خوبى و فراوانى زندگى. این برداشت هاى جدید با آگاهى جدید از سرچشمه هاى نیروى معنوى ما و جستوجوى نو در آنها ـ که این سرچشمه هاى نیروى معنوى به اندازه سرچشمه هاى مادى براى بقاى ما لازمند ـ و اهمیت میراث دینى جهانى ما براى آینده بشریت، پیوند دارد.
پى یِر تیار دو شاردَن[36] (1881 – 1955)، یسوعى فرانسوى، پیشگام اندیشه درباره سرچشمه هاى نیروى معنوى انسان و نقش معنویت در جهان وابسته بود. او در اوائل سال 1937 درباره «پدیده معنویت» و معناى آن در تکامل اجتماعى انسان مقاله اى نوشت . زندگانى او به عنوان یک دانشمند، کشیش و عارف، سرمشقى است الهام بخش از معنویت مسیحى در جهان معاصر و یکى از نوشته هاى او در میان خداوند ، نمونه آثار کلاسیک معنوى جدید به شمار مى آید.
گرایش فزاینده به سنت هاى معنوى محلى و میراث هاى معنوى اقوام و فرهنگ هاى بومى، از تحولات جدید و مهم دیگر به شمار مى آید. اینها اخیراً در حال کشف شدن هستند و به خاطر حرمت ذاتى شان براى زندگى و طبیعت، مورد ستایش قرار گرفته اند. نهضت بوم شناختى معاصر، به آنها بسیار ارزش داده و گونه جدیدى از معنویت آفرینش، به ویژه در رابطه با اثر متیو فاکس ، آنها را توسعه داده است. کشف دوباره آن امر مقدس و تحول گونه هاى جدید معنویت در اکوفمنیسم[38] اندیشه و عمل مسیحى که از غرب وارد شده خرده مى گیرند و جویاى تعابیر جدیدى از معنویت هستند که بتوانند آنها را واقعاً از آنِ خود بدانند.
در نهضت معاصر زنان نیز معنویت موضوعى محورى است، البته نه به مفهوم سنتى و دوگانه آن که عالم کار و ماده را از عالم معنا جدا مى کند، بلکه درجایى که معنویت را جستوجویى مى دانند از کل بودگى و یکى شدن از راه استحاله بنیادین نگرش هاى مردسالارانه سنتى به جنسیت، شغل، محیط و بسیارى از جنبه هاى دیگر تجربه شخصى و اجتماعى. چنین معنویتى پیامدهاى سیاسى عمیقى دارد و عمیقاً به زنان قدرت مى دهد. این رابطه تنگاتنگ، در مجموعه اى از مقالات ارزشمند درباره سیاست هاى معنویت زنان، که در سال 1982 انتشار یافت تحقیق شده و در کتاب هاى جدیدتر بسط بیشترى یافته است. در کنار علاقه آشکار زنان معاصر به معنویت ـ که گاهى به آن نام نهضت روح زن یا فمنیسم معنوى یا متافیزیکى مى دهند، و اغلب با پرستش ایزدبانو پیوند مى خورد ـ همان گونه که در زن و معنویت نشان داده ام، یک جنبه معنوى آشکار و مهم نیز در نهضت فمنیست وجود دارد. اهداف فمنیستى ِ رهایى، آرامش و عدالت، جستوجو براى دریافتِ کمال انسانیت زن، در اصل نه تنها اجتماعى، اقتصادى و سیاسى است، بلکه اهدافى معنوى نیز هستند.
معنویت فمنیستى شامل آگاهى جدید زنان از توانمندى درونى آنان است براى تحقق تحولات شخصى، اجتماعى و سیاسى. چنین معنویتى عمیقاً در کشف زنان از نفْس شان و عمل آن ریشه دارد، در کشف تجربه شان از به هم پیوستگى و مشارکت در قدرت، از تصوّر دوباره خلاق و نام دوباره نهادن بر آن امر مقدس، و رشد حساسیت نسبت به وابستگى دوسویه و قداست همه گونه هاى زندگى. بسیارى از این موضوعات در آثار معاصر زنان منعکس مى شود، که از طریق شعر و حکایت، جنبه هاى گوناگون نیازها و جستوجوى معنوى زنان را بررسى مى کند. موضوعاتى مانند زیان و رنج، ستمگرى و رهایى، همدلى و اشتراک، و رابطه میان جنسیت و معنویت. زنان همچنین در حال کشف یک میراث معنوى غنى هستند درباره زنان فرزانه و عرفاى پیشین و در شمایل نگارى و نمادپردازى زنان که در بسیارى دین هاى جهان وجود دارد. محض نمونه، در مورد یهودیت، مجموعه اى غنى از منابع را در چهار قرن معنویت زنان یهودى مى توان یافت.
باز هم یکى دیگر از موضوعات مهم معاصر، جایگاه معنویت در آموزش است. معنویت، که آن را فرایند رشد و استحاله مى دانند، منحصر به بزرگسالان نیست، بلکه در ربط و نسبت با رشد و تحوّل جوانان نیز است. معنویت با یک آگاهى توسعه یافته و ژرف که لازم است به شیوه هاى گوناگون پرورش یافته، تربیت گردد، پیوند مى خورد. محض نمونه، در بریتانیا، هم قانون آموزش (سال 1944) و هم قانون اصلاح آموزش (سال 1988)، به تحول معنوى دانش آموزان اشاره مى کند، که لازم است آن را نه تنها از طریق آموزش دینى، بلکه در همه برنامه هاى درسى ارتقا دهند.این نیاز آشکار به بحث هاى زیادى در میان کارشناسان آموزش، و نشریاتى درباره رویکردها و روش هاى نو در منجر شد. در بسیارى از کشورهاى جهان، هم اکنون در پیرامون جایگاه آموزش ِ دینى در موقعیت تکثرگرایىِ فرهنگى و دینى، عمیقاً به بحث مى نشینند. چنین بحثى، نباید از روى نیازِ فراگیر به تأمل در اهمیت بُعد معنوىِ زندگى انسان باشد. شق هاى سیاستى متفاوت در خصوص دین در آموزش عمومى، درمورد نوع جامعه اى که مردم آن را مطلوب مى دانند، همان گونه که از نزاع هاى جارى در آفریقاى جنوبى جدید پیداست، بگومگوهاى بسیارى را پدید مى آورد.
معنویت موضوعى است که حتى در مباحثات سازمان ملل نیز مطرح شده است. آموزه ها و اعمال معنوى گوناگون، در معنا، محتوا و ارزش، بسیار متفاوت هستند، به گونه اى که، محض نمونه، ویژگى معنویت هاى آفریقایىِ سنتى و آمریکایىِ بومى با برخى معنویت هاى باستانىِ شرق و غرب به طرز چشمگیرى در منش متفاوت است. این امر، به تنوع و پیچیدگىِ سرشارِ معنویت، به همان شکل که امروزه زندگى و تجربه مى شود، مى افزاید. این امر نه تنها موضوعى با عمق و غناى تاریخى عظیم است که در زندگى دینى پیشینیان مهم بوده است، بلکه در پیوند عمیق عصرى با شکل دهى زندگى اشخاص و جوامع است. گرایش به پژوهش و آموزش معنویت به سرعت در حال رشد است; پژوهش هاى مقایسه اى و انتقادى معنویت امروزه در پژوهش ِ ادیان، سزاواز جایگاهى محورى است.
کتابنامه
_. ADAMS, CAROL J., (ed.), Ecofeminism and the Sacred, New York, Continuum, 1993.
_. ARAI, TOSH, and ARIARAJAH, WESLEY (eds), Spirituality in Intterfaith Dialogue, Geneva, WCC Publications, 1989.
_. BROWN, PETER, The Body and Society: Men, Women, and Sexual Renunciation in Early Christianity. New York, Columbia Univarsity Press, 1988.
_. CHIDESTER, DAVID, et al., Religion in Public Education: Policy Options for a New South Africa, University of Cape Town, Institute for Comparative Religion in Southern Africa, 1992.
_. COUSINS, EWERT (gen. ed.), World Spirituality: An Encynlopedic History of the Religious Quest. New York, Crossroad, 1985 -/London, Routledge & Kegan Paul, 1986.
_. DUPRE, LOUIS, and SALIERS, DON E. (eds), Christian Spirituality: Post Reformation and Modern, London, SCM, 1989.
_. ECK, DIANA L., Encountering God: A S piritual Journey from bozeman to Banaras, Boston, Beacon Press, 1993.
_. ELIADE, MIRCEA, (ed.), The Encyclopedia of Religion, 16 vols, New York, Mecmillan/LONDON, Collier Macmillan, 1987.
_. ELLER, CYNTHIA, Living in the Lap of the Goddess: the Feminist Spirituality Movement in America, Boston Press, 1995.
_. FOWLER, JAMES W., Stages of Faith: The Psychology of Human Developmentand the Quest for Meaning, San Francisco, Harper, 1981.
_. FOX, MATTHEW, Creation Spirituality: Liberating Gifts for the Peoples of the Earth, San Francisco, Harper San Francisco, 1991.
_. HUMMOND, JOHN, et al., New Methods in RE Teaching: An Experimental Approach, Harlow, Oliver & Boyd, 1990.
_. HANSON, BRADLEY C. (ed.), Modern Chiristian Spirituality: Methodologicsl and Historical Essays, Atlanta, Scholars Press, 1990 (American Academy of Religion Studies in Religion, no. 62).
_. JONES, CHESLYN, WAINWRIGHT, GEOFFREY, and YARNOLD, EDWARD (eds), The Study of Spirtuality, LONDON, SPCK, 1986.
_. KING, URSULA (ed.), Feminist Theology from the Third World: A Reader, London, SPCK/Maryknoll, Orbis, 1994.
_. KING, URSULA, The Spirit of One Earth: Reflections on Teilhard de Chardin and Global Sirituality, New York, Paragon House, 1989.
_. KING, URSULA, Spirit of fire: The Life and Vision of Teilhard de Chardin, Maryknoll, Orbis, 1996.
_. KING, URSULA, Women and Spirituality: Voices of Protest and Promise, 2nd end, London,Macmillan/University Park, Penn State Press, 1993.
_. MCGINN, BERNARD, and MEYENDORFF, JOHN (eds), Chiristian Spirituality: Origins to the Twelfth Century, London, Routledge & Kegan Paul, 1986.
_. MAGILL, FRANK N., and MAGREAL, IAN P.(eds), Christian Spirituality: The Essential Guide to the Most Influential Spiritual Writings of the Chiristian Tradition, San Francisco, Haroer & Row, 1988.
_. MAHINEY, WILLIAM K., ©Spiritual Discipline¨, in M. Eliade (ed.), The Encyclopedia of Religion, New York, Macmillan/London, Collier Macmillan, 1987, vol. 14, pp. 19-29.
_. MITCHELL, DONALD W., Spirituality and Emptiness: The Dynamics of Spiritual Life in Buddhism and Christianity, New York, Paul ist Press, 1991.
_. NASR, SEYYED HOSSEIN (ed.), Islamic Spirituality: Foundation, London, Routledge & Kegan Paul, 1987.
_. PAYNE, RICHARD J. (ed.-in-chief), Classics of Western Spirituality: A Library of Great Spiritual Masters. New York, Paulist Press/London, SPCK, 1978.
_. PLASKOW, JUDITH, and CHRIST, CAROL P. (eds), Weaving the Visions: New Patterns in Feminist Spirituality, San Francisco, Harper & Row,1989.
_. PRINCIPE, WALTER, ©Towards Defining Spirituality¨, Studies in Religion/Sciences Religieuses, vol. 12, 1983, pp. 127-41.
_. RAITT, JILL (ed.), Christian Sprirituality: High Middle Ages and Reformation, London, Routledge & Kegan Paul, 1987.
_. RAPHAEL, MELISSA, Theology and Embodiment: The Post-Patriarchal Reconstruction of Female Sacrality, Sheffield, Academic Press, 1996.
_. SCOTTISH CHURCHES COUNCIL, Working Party Report on ©Spiritiuality¨, Dunblane, Scottish Churches House, 1977.
_. SHELDRAKE, PHILIP, Spiritiuality and History: Questions of Interpretation and Method, New York, Crossroad, 1992/London, SPCK, 1991.
_. SMTTHERS, STUART W., ©Spiritual Guide¨, in M. Eliade, ed., The Encyclopedia of Religion, New York, Macmillan/London, Collier Macmillan, 1987, vol. 14, pp. 29-37.
_. SOBRINO, JON, Spiritiuality of Liberation: Toward a Political Holiness, Maryknoll, Orbis, 1988.
_. SPRETNAK, CHARLENE (ed.), The Politics of Women¨s Spiritiuality: Essays in the Rise of Spiritiual Power within the Feminist Movement, New York, Anchor Press/Doubleday, 1982.
_. TEILHARD DE CHARDIN, PIERRE, Le Milieu Divin, London, Collins, 1960.
_. UMANSKY, ELLEN M., and ASHTON, DIANNE, (eds), Four Centuries of jewish Spirituality, Boston: Beacon Press, 1992.
_. UNDERHILL, EVELYN, The Spiritual Life: Great Spiritual Truths for Everyday Life, Oxford, Oneworld, 1993.
_. VILLER, M., CAVALLERA, F., DE GUIBERT, J., and RAYEZ, A. (founder eds), Dictionnaire de Spiritualite’, ascetique et mystique et histoire, Paris, BEAUCHESNE, 1937-94.
_. WAINWRIGHT, GEOFFREY, ©Christian Spirituality¨, in M. Eliade, ed., The Encyclopedia of Religion, New York, Macmillan/London, Collier Macmillan, 1987, vol. 3,pp. 452-60.
_. WAKEFIELD, GORDON (ed.), A Dictionary of Chiristian Soirituality, London, SCM, 1983.
_. YOSHINORI, TAKEUCHI (ed.), Buddhist Spirituality: Indian, Southeast Asian, Tibetan, Early Chinese, New Y ork, Crossroad, 1994.
_. ZAPPONE, KATHERINE, The Hope for Wholeness: A Spirituality for Feminists, Mystic, CT, Twenty-Third Publications,1991.
_. Up to 1996 nine books with texts from eight different religions had been published
and thrr further books are forthcoming in 1997.
Details of the publications can be obtained directly from the international Sacred Literature Trust, 6 Mount Street, Manchester M2 5NS, UK.

پی نوشت :

منبع:پایگاه دانشگاه ادیان و مذاهب