پیامبر گرامی اسلام ـ صلی الله علیه و آله ـ که افضل انبیاء و اوصیای طاهرینش که سید اوصیاء و دین مبین اسلام که جامعترین و کاملترین ادیان است، بهترین مربی، الگو و برنامه برای تحقق یک زندگی خوب، سالم و لذت بخش با روابط اجتماعی ایده آل، مسالمت آمیز و با صفا است. مطالعه فرمایشات و سیره عملی آن بزرگواران در زندگی فردی و اجتماعی و عمل کردن به دستورات آنان تضمین کننده سعادت دنیوی و اخروی است.
در حدیثی پیامبر گرامی اسلام ـ صلی الله علیه و آله ـ وظایف مسلمین نسبت به یکدیگر را بیان می کند. و می فرماید: مسلمانان بر برادر مسلمانش سی حق دارد که جز با ادای آنها یا گذشت از سوی او این حقوق بر گردنش برداشته نمی شود. این حقوق در رابطه با بستگان و دوستان در درجه اول قرار می گیرد:
این 30 حق اگر در عمل اجرا شود همان زندگی مسالمت آمیز با نشاط و مهر آمیز را به انسان ها هدیه می کند.
1. بخشودن لغزش: اگر انسان این نکته را به یاد داشته باشد که دوست، فامیل و … نه فرشته است نه پیامبر بلکه بشری است که گاهی هم خطا می کند درست مانند خود او، در گذشتن از خطای او بسیار آسان می شود و بعد از عفو و گذشت از چنان لذتی برخوردار می شود که هیچ گاه آن را با آتش انتقام و کینه عوض نخواهد کرد.
2. زدودن اشک: امام رضا ـ علیه السلام ـ فرمودند: هر کسی گره ای از کار مؤمنی بگشاید، خدا روز قیامت گره از دلش بگشاید.
3. عیب پوشی: امام صادق ـ علیه السلام ـ فرمودند: هر که عیبی را از مؤمنی بپوشاند که از آن بیم دارد، خدا 70 عیب از عیب های دنیا و آخرتش را بپوشاند.
4. تحمل خطا: مؤمن باید چنان دریا دل و صبور باشد که خطاهای برادرانش را به تمامی در خود جای دهد.
5. جلوگیری از غیبت: امام علی ـ علیه السلام ـ نیز می فرمایند: دوست، دوست نیست مگر آن که برادرش را در سه مورد حفظ کند: در هنگام مصیبت و گرفتاری، در غیبت و در وفات. وظیفه انسان این است که غیبت کننده را نهی کند؛ اگر نصیحت او مؤثر واقع نشد، مجلس غیبت را ترک کند اگر کسی برای غیبت های خود شنونده ای نیابد هرگز زبان به غیبت نمی گشاید. آری بدین ترتیب انسان با جلوگیری از غیبت، ارکان و پایه های برادری را در جامعه محکم کرده است.
6. پذیرفتن پوزش: پوزش پذیری از نشانه های بزرگواری و انسانیت است.
7. نصیحت کردن: امام علی ـ علیه السلام ـ می فرماید: نصیحت، محبت به بار می آورد. البته در نصیحت کردن باید زمان، مکان، شرایط روحی خود و شنونده، زبان نرم و شیرین و دلسوزانه بودن و… رعایت شود.
8. نگاه داشتن دوستی: دوست، گوهری ارزشمند است که باید او را حفظ کرد و حفظ دوست از طریق پیوستگی با او و پاک گردانیدن روابط خود با وی از هر گونه شائبه میسر است.
9. رعایت عهد و پیمان
10. عیادت بیمار
11. حاضر شدن بر جنازه: این حق، بیانگر احترام عمیقی است که اسلام بر مؤمن قائل شده است و اساساً تشییع جنازه، خود برای مؤمنان یک مدرسه است زیرا چه بسا انسانهایی که پیکر آن ها مردم را به صلاح و انجام اعمال نیک واداشته است.
12. پذیرفتن دعوت: پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ، که الگوی ما است، دعوت بردگان را می پذیرفت و می فرمود: حتی اگر به پاچه گوسفندی دعوت شوم می پذیرم.
13. پذیرفتن هدیه: پیامبر خدا ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ می فرماید: به یکدیگر هدیه بدهید تا محبت شما زیاد شود.
14. جبران نیکی
15. سپاسگزاری از خداوند برای نعمتی که به دوست می رسد.
16. یاری رساندن: امام صادق ـ علیه السلام ـ می فرماید: کسی که بتواند برادرش را یاری رساند اما او را خوار رها کند خداوند او را خوار رها می کند.
17. مراقبت از خانواده دوست: بسیار پیش می آید دوستان و برادران به سفر می روند یا مشکلی برایشان پیش می آید و خانواده خویش را تنها می گذارند و این خانواده ها به کمک هایی احتیاج دارند در چنین شرایطی باید نیازهای آنان را برآورده کنیم.
18. برآوردن نیاز دوست
19. کوشیدن برای رفع مشکلات دیگران:
20. عطسه دوست را با دعا پاسخ گفتن: اگر در مجلسی بودی و یکی از دوستانت عطسه کرد باید او را مورد مهر و نوازش قرار دهی با گفتن جمله یرحَمُک الله دعایش کنی.
21. راهنمایی کردن مؤمن
22. پاسخ گفتن به سلام: امام صادق ـ علیه السلام ـ فرمودند: هرگاه کسی سلام می کند بلند سلام کند و نگوید سلام کردم اما پاسخ ندادند، شاید نشنیده باشند، جواب سلام را نیز باید بلند گفت تا آن مسلمان سلام کننده نگوید: پاسخ سلام مرا نگفتند.
23. تشویق دوست در هنگام سخن گفتن: اگر دوست سخنی گفت دوستان شنونده وظیفه دارند که با جمله هایی مانند احسنت، آفرین و… و عباراتی از این قبیل او را تشویق کنند؛ زیرا تشویق بر سخن نیکو مطلوب و محبوب خداوند است.
24. و 25. دوستی با دوستان مؤمن و دشمنی نورزیدن با دوستان او: امام علی ـ علیه السلام ـ فرمودند: دوستان تو سه گروهند؛ دوست تو، دوست تو و دشمن دشمن تو و دشمنانت نیز سه گروهند: دشمن تو، دوست دشمن تو و دشمن دوست تو.
26. یاری رساندن برادر دینی، ستمگر باشد یا ستمدیده: اگر دوست تو به ستم آلوده باشد یاری اش کن تا از ستم خویش دست بردارد و اگر مورد ظلم و ستم واقع شد او را بر گرفتن حقش کمک و یاری برسان.
27. تسلیم نکردن او: نباید دوست و مؤمن را طعمه دشمن ساخت و در هنگام خطر تنهایش گذاشت.
28. وانهادن او: امام علی ـ علیه السلام ـ فرمودند: بدترین برادران آن است که برادر خویش را خوار و درمانده رها کند.
29 و 30. آن چه برای خود می خواهی برای دیگری نیز بخواه ـ آنچه برای خود نمی پسندی بر دیگری نیز نپسند.