انما ولیکم الله و رسوله و الذین امنوا الذین یقیمون الصلاه ویوتون الزکاه و هم راکعون (مائده 55)
ولی و سرپرست شما،تنها خداوند و پیامبرش و مؤمنانی هستند که نماز را بر پا می دارند و درحال رکوع ،زکات می دهند.

نکته ها:

در شأن نزول آیه فوق آمده است:سائلی وارد مسجد شد و ازمردم درخواست کمک کرد.کسی چیزی به او نداد .حضرت علی (ع)درحالی که به نماز مشغول بود،در حال رکوع ،انگشترخود را به سائل بخشید .در تکریم این بخشش ،این آیه نازل شد.
عمار یاسر می گوید:پس از انفاق انگشتر در نماز و نزول آیه بود که رسول خدا (ص)فرمود:
«من کنت مولاه فعلی مولاه.(1)
پیامبراکرم (ص) در غدیرخم ،برای بیان مقام حضرت علی (ع)این آیه را تلاوت فرمود.(2)و خود علی (ع)نیز برای حقانیت خویش ،بارها این آیه را می خواند .(3)ابوذر که خود شاهد ماجرا بوده است ،در مسجد الحرام برای مردم داستان فوق را نقل می کرد.(4)
کلمه ی «ولی»در این آیه،به معنای دوست و یاورنیست،چون دوستی و یاری مربوط به همه مسلمانان است،نه آنان که درحال رکوع انفاق می کنند.
امام صادق(ع) فرمودند :منظوراز«الذین امنوا…»،علی (ع) و اولاد او،ائمه (ع)تا روزقیامت هستند .پس هرکس ازاولاد او به جایگاه امامت رسید با این ویژگی مثل اوست،آنان صدقه می دهند درحال رکوع.(5)
مرحوم فیض کاشانی در کتاب نوادر،حدیثی را نقل می کند که بر اساس آن سایرامامان معصوم نیزدرحال نماز و رکوع به فقرا صدقه داده اند که این عمل با جمع بودن کلمات «یقیمون »«یوتون»«راکعون»سازگارتراست.
امام باقر(ع) فرمود:خداوند به پیامبرش دستورداد که ولایت علی (ع) را مطرح کند و این آیه را نازل کرد.(6)
بهترین معرفی آن است که اوصاف و خصوصیات کسی گفته شود و مخاطبان ،خودشان مصداق آن را پیدا کنند.(آیه بدون نام بردن ازعلی(ع) -اوصاف و افعال او را برشمرده است)امام صادق (ع) ،علی (ع) هزاران شاهد درغدیرخم داشت،ولی نتوانست حق خود رابگیرد ،درحالی که اگر یک مسلمان دو شاهد داشته باشد،حق خود را می گیرد!(7)
ولایت فقیه در راستای ولایت امام معصوم است.امام صادق (ع)می فرماید :بنگرید به آن کس که حدیث ما را روایت کند و در حلال و حرام ما نظر نماید و احکام ما را بشناسد .پس به حکومت او راضی باشید که من او را برشما حاکم قراردادم .«فانی قد جعلته علیکم حاکما…»(8)

پیام ها:

1-اسلام،هم دین ولایت است و هم دین برائت .هم جاذبه دارد و هم دافعه.
آیات قبل،ازپذیرش ولایت یهود و نصاری نهی کرد،این آیه می فرماید :خدا ورسول و کسی را که در رکوع انگشتر داد،ولی خود قراردهید .«یا ایها الذین امنوا لا تتخذوا »(…)«انما ولیکم الله…»
2-ازاینکه به جای «اولیائکم »،«ولیکم »آمده ممکن است استفاده شود که روح ولایت پیامبرو علی (ع) درامتداد ولایت الهی است.«ولیکم»
3-معمولاً درقرآن،نماز و زکات درکنارهم مطرح شده است،ولی درآیه ،هردو به هم آمیخته اند.”(دادن زکات درحال نماز)«الذین یقیمون الصلاه و یوتون الزکاه و هم راکعون»
4-کسانی که اهل نماز و زکات نیستند،حق ولایت برمردم را ندارند.«انما ولیکم الله»…انما،نشانه ی انحصار ولایت درافراد خاص است.
5-برای توجه به محرومان ،نمازهم مانع نیست.«یوتون الزکاه و هم راکعون»آری،فقیرنباید ازجمع مسلمانان دست خالی برگردد.
6-ولایت ازآن کسانی است که نسبت به اقامه ی نماز و پرداخت زکات پایدار باشد.«یقیمون الصلاه و یوتون»…یقیمون و یوتون نشانه دوام است)
7-هرگونه ولایت،حکومت و سرپرستی که ازطریق خدا و رسول و امام نباشد ،باطل است «انما ولیکم الله»…(کلمه «انما »علامت حصراست)
8-توجه به خلق برای خدا درحال نماز،با اقامه نمازمنافات ندارد.«یوتون الزکاه و هم راکعون »
9-کسی که نسبت به فقرا بی تفاوت باشد،نباید رهبرو ولی شما باشد.«انما ولیکم الله»…«و یوتون الزکاه»
10-کارهای جزئی (مثل انفاق انگشتر )نمازرا باطل نمی کند .«یقیمون الصلاه ویوتون الزکاه و هم راکعون»
11-درفرهنگ قرآن ؛به صدقه مستحبی هم «زکات »گفته می شود.«یوتون الزکاه»
12-ولایت ها درطول یکدیگرند ،نه در برابریکدیگر ،ولایت برمسلمین ،ابتدا از آن خداست ،سپس پیامبر،آن گاه امام ؛«انما ولیکم الله و رسوله والذین امنوا…»
13-حضرت علی (ع)در زمان خود پیامبر (ص)نیز ولایت داشته است .«انما ولیکم الله و رسوله»(ظاهر ولایت،ولایت بالفعل است،نه ولایت بالقوه ،زیرا ولایت در آیه یک بار بکار برده شده که یا همه بالفعل یا همه بالقوه است.

پی نوشت ها :

1-تفسیرالمیزان.
2-تفسیرصافی.
3-تفسیرالمیزان.
4-تفسیرمجمع البیان.
5-کافی،ج1،ص288.
6-تفسیرنورالثقلین و کافی ،ج1،ص281.
7-تفسیرنورالثقلین.
8-کافی ج1،ص67.

منبع:نشریه قدر،شماره 20.