نام رایج:
به

نام عربی:
سفرجل

نام های دیگر:
آبی، حیوا (ترکی)، بهی (اصفهانی)

ماهیت:
ثمری است معروف و سه صنف می باشد. شیرین آن را به آزاد نامند و ترش محض و ترش و شیرین را به عربی مَز و به فارسی میخوش نامند.

طبیعت:
شیرین آن در حرارت و برودت قریب به اعتدال و ترش آن در اول سرد و در دوم خشک و میخوش آن در حرارت و برودت معتدل و در دوم خشک و به دانه یعنی تخم آن در دوم سرد و تر.

افعال و خواص:
مفرّح و مقوی دل و دماغ و معده و مسرت افزای روح حیوانی و نفسانی و مدر بول و طلای گرم کرده ی آن جهت رفع تهبج اطراف و سوء القنیه محرورالمزاج مجرب و ترش آن در تقویت معده حار قوی تر از شیرین آن است و عصاره ی آن جهت انتصاب نفس و ربو و نفث الدم و قی و خمار و تشنگی و تقویت معده و ادرار بول و نزف الدم نافع است. و خوردن شیرین آن جهت تفریح و رفع وسواس و دردسر و نزلات و تقویت کبد و معده و فم آن و رفع ضعف آنها و برانگیختن اشتها و حفظ جنین از اسقاط و بدبوئی دهان و منع بخارات به دماغ و درد فم معده که از انصباب مواد محترقه باشد و لعاب به دانه جهت خشونت حلقوم و حلق و سرفه حار و یابس و تسکین حرارت معده و تبها و سوزش زبان و خشکی آن و موافق اعضای تنفس و سرفه و گرفتگی آواز و سل و قرحه امعاء مفید است.

تحقیقات جدید:
به دانه مفید برای ذات الریه و مشکلات ریوی
***

بدل:
بزر قطونا

مضر:
جرم آن مسدّد و مضر احشاء ضعیفه و لعاب تخم آن یعنی به دانه مضعف و مرخی معده.

مصلح:
در محرورین شکر و در مبرودین رازیانه.

مقدار شربت:
از رب آن تا بیست درم و از تخم آن تا دو مثقال و از لعاب به دانه تا ده مثقال.
از گرمی اگر بود زحیر صادق *** رُبّ بهی و انار باشد لایق
باشد چوز سردی نتوان مانع شد*** گر برش عثا دهد طبیب حاذق
حکیم یوسفی
منبع مقاله :
کمالی نژاد، محمد، (1390)؛ برگ کهن، تهران: چوگان، چاپ اول