شارح : محمد محمدی ری شهری
منبع:پایگاه رسمی آیت الله ری شهری

وَ ألبِسْنِی زِینَهَ المُتّقینَ فی… إیثارِ التَفضُّلِ‌.[۱]

در تبیین این فراز نورانی از دعای مکارم که درباره انتخاب و گزینش تفضل است، گفتیم: گرچه احسان در مقابل احسان دیگران فضیلت است، اما بالاتر از آن، احسان ابتدایی است، یعنی احسان بدون آنکه کسی به او لطفی کرده باشد. این نوع احسان، طبق روایتی که از امیر المؤمنین(علیه السّلام) نقل شد، جوانمردی محسوب می‌شود.

یکی از نکاتی که در این رابطه قابل توجه است، این است که تفضل مطلق، ویژه خداوند متعال است. یعنی تنها کسی که عنایت و نعمت او به دیگران، در مقابل چیزی نیست، خداوند است، زیرا غیر او چیزی ندارد که بخواهد به او بدهد، خود او و هر چه دارد از آنِ اوست.

در دعایی از رسول خدا(صلّی الله علیه و آله و سلّم) چنین نقل شده است:

یا مَن تَفَضُّلُهُ‌ عَلى‌ أَهلِ‌ السَّماواتِ‌ وَالأَرضِ.[۲]

اى کسى که بخششِ ابتدایی‌اش شامل اهل آسمان‌ها و زمین است.

همچنین در دعایی از امام زین العابدین(علیه السّلام) می‌خوانیم:

مِنَّتُکَ ابتِداءٌ، و عَفوُکَ‌ تَفَضُّلٌ‌، و عُقوبَتُکَ عَدل.‌[۳]

نعمت‌بخشى تو آغازگرانه است و بخشایشت، از روى تفضّل و احسان است [نه در مقابل چیزی] و کیفر تو عدالت است‌.

در حدیثی جالب از امام صادق(علیه السّلام) نیز چنین روایت شده است:

للّهِ فِی السَّرّاءِ نِعمَهُ التَّفَضُّلِ‌، و فِی الضَّرّاءِ نِعمَهُ التَّطَهُّرِ.[۴]

نعمتِ خداوند در هنگامه آسایش، احسان [او] و در هنگامه سختى، پاک کردن [گناهان‌] است.

انسان یا در حالت خوشی و آسایش است یا در حالت ناخوشی و گرفتاری. نعمتی که خداوند در خوشی و آسایش به انسان می‌دهد، تفضل و احسان ابتدایی است. ولی نعمتی که در ناخوشی و گرفتاری عنایت می‌کند، نعمت پاکسازی انسان از گناه و آلودگی‌ها است و این همان است که در روایتی از امام حسن عسکری(علیه السّلام) چنین نقل شده است:

ما مِن‌ بَلِیَّهٍ إلّا وَ للَّهِ فیها نِعمَهٌ تُحیطُ بِها.[۵]

هیچ گرفتارى و بلایى نیست، مگر آن که نعمتى از خداوند، آن را در میان گرفته‌ است.