شارح : محمد محمدی ری شهری
منبع:حکمت‌نامه حضرت عبد العظیم الحسنی علیه‌السلام

خودنمایى در عبادت

حدیث

الأمالى للصدوق : حدّثنا علیّ بن أحمد ، قال : حدّثنا محمّد بن أبى عبد اللَّه الکوفی، عن سهل بن زیاد الآدمیّ ، عن عبد العظیم بن عبد اللَّه الحسنی ، عن علیّ بن محمّد بن علیّ بن موسى بن جعفر بن محمّد بن علیّ بن الحسین بن علیّ بن أبى طالب علیهم السلام ، قال :

لَمّا کَلَّمَ اللَّهُ‌عزّ وجلّ موسى‌ بنَ عِمرانَ علیه السلام… قالَ : إلهى ! فَما جَزاءُ مَن صامَ شَهرَ رَمَضانَ یُریدُ بِهِ النّاسَ ؟ قالَ : یا موسى‌ ! ثَوابُهُ کَثَوابِ مَن لمَ یَصُمهُ.[۱]

ترجمه‌
حضرت عبد العظیم علیه السلام: امام هادى علیه السلام فرمود : «هنگامى که خداوند با موسى بن عمران علیه السلام سخن مى‌گفت، موسى گفت: خداوندا ! پاداش کسى که براى مردم روزه بگیرد، چیست ؟
فرمود : اى موسى ! جزاى وى، مانند کسى است که روزه نگرفته باشد» .

شرح‌

این حدیث، به این نکته اشاره دارد که تظاهر و خودنمایى در عبادت ، موجب بى‌ثمرى آن مى‌گردد و کارهاى نیک انسان ریاکار، مورد قبول خداوند سبحان نیست . از این رو، کسى که براى خودنمایى روزه مى‌گیرد ، نباید انتظار پاداش الهى و برخوردارى از برکات آن را داشته باشد . در این باره ، نکات ذیل، قابل توجّه اند :

۱ . علّتِ مقبول نبودنِ عبادت ریاکاران، این است که عمل آنها ، فاقد اصلى‌ترین شرط پذیرفته شدن عبادت ، یعنى اخلاص و انگیزه الهى یا همان «قصد قربت» است.

کسى که کارى را با انگیزه نفسانى و براى خودنمایى انجام دهد، در واقع ، کارى براى خداى سبحان انجام نداده است. بنا بر این، نباید انتظار پاداش آن را داشته باشد .

۲ . انگیزه غیر الهى در عبادت ، ریاکار را به شرک عملى گرفتار مى‌نماید ، هر چند از نظر اعتقادى ، موحّد باشد . از این رو، در حدیثى از پیامبر خدا صلى اللَّه علیه و آله نقل شده که فرمود :

مَن صامَ یُرائى فَقَد أشرَکَ .[۲]

کسى که در روزه‌دارى خودنمایى کند ، مشرک است .

همچنین در حدیثى از امام باقر علیه السلام، از پیامبر خدا صلى اللَّه علیه و آله نقل شده که در تفسیر آیه ۱۱۰ از سوره کهف‌[۳] مى‌فرماید :

مَن صَلّى مُراءاهَ النّاسِ فَهُوَ مُشرِکٌ ، وَ مَن زَکّى مُراءاهَ النّاسِ فَهُوَ مُشرِکٌ ، وَ مَن صامَ مُراءاهَ النّاسِ فَهُوَ مُشرِکٌ ، وَ مَن حَجَّ مُراءاهَ النّاسِ فَهُوَ مُشرِکٌ ، وَ مَن عَمِلَ عَمَلاً مِمّا أمَرَ اللَّهُ بِهِ مُراءاهَ النّاسِ فَهُوَ مُشرِکٌ ، وَ لَا یَقبَلُ اللَّهُ عَمَلَ مُراءاهٍ .[۴]

هر کس براى خودنمایى به مردم نماز بخواند، مشرک است . هر کس براى خودنمایى به مردم زکات دهد ، مشرک است . هر کس براى خودنمایى به مردم روزه بگیرد، مشرک است . هر کس براى خودنمایى به مردم حج گزارد، مشرک است. هر کس هر یک از فرمان‌هاى خدا را براى خودنمایى به مردم انجام دهد، مشرک است و خدا عمل مشرک را قبول نمى‌کند .

۳ . پذیرفته نشدن عبادتِ شخص ریاکار ، کمترین نتیجه خودنمایى است ، و چه بسا این آفت خطرناک عبادت ، انسان را دچار شدیدترین عذاب‌هاى دوزخ نماید ، در حدیثى از پیامبر صلى اللَّه علیه و آله نقل است که : دوزخیان از شدّت حرارت آتشى که ریاکاران دچار آن هستند ، فریاد [اعتراض‌] بر مى‌آورند![۵] [۱] الأمالى ، صدوق : ص ۲۷۶ – ۲۷۷ ح ۳۰۷ ، بحار الأنوار : ج ۱۳ ص ۳۲۷ ح ۴ . نیز ، ر . ک : همین کتاب : ح ۹۲ .

[۲] ر . ک : ماه خدا در قرآن و حدیث : ج ۱ ص ۲۵۴ ح ۲۹۱ .

[۳] (فَمَن کَانَ یَرْجُوا لِقَآءَ رَبِّهِ فَلْیَعْمَلْ عَمَلاً صَلِحًا وَ لَا یُشْرِکْ بِعِبَادَهِ رَبِّهِ أَحَدَاً ؛ پس هر که امید دیدار پروردگارش را دارد، باید کارى شایسته کند و هیچ کس را در عبادت پروردگارش شریک قرار ندهد) .

[۴] تفسیر القمّى : ج ۲ ص ۴۷ .

[۵] ر . ک : میزان الحکمه : ج ۴ ص ۳۳۳ ح ۷۰۰۷ .