نویسنده: رسول عربان

«بقیه الله» از القاب نامی و معروف حضرت مهدی (علیه السلام) است. (1)
گذر زمان نام و نشان هر کس را نابود گرداند و آوازه‌های بلند و کاخ‌های سر به فلک کشیده کم کم به فراموشی سپرده شود. انسان برترین و تنها ماندگار جاوید خداوند متعال، خود را دیار نیستی سپارد و اکنون که تاریخ را ورق می‌زنیم از شوکت و جلال سلاطین و پادشاهان بزرگ جز نامی در بند تاریخ نمی‌یابیم که در دل زمان حبس و زندانی گشته‌اند و سلسله‌ی آن‌ها از هم گسسته است. خدای سبحان در این باره می‌فرماید:
(کُلُّ مَنْ عَلَیهَا فَانٍ) (2).
اما انبیا با چنگ انداختن به دامان خدای یکتا و پاینده و نیز با اخلاص در عمل، خویشتن را بیمه کرده و برای همیشه ماندگار گردیده‌اند و در قلب تاریخ می‌درخشند. گفتار و کردار آنان پس از گذشت صدها بلکه هزاران سال، امروز سرمشق و الگوی زیبای زندگی‌ها قرار گرفته است. انبیا معلمان بلکه سازنده‌ی تاریخی زنده و زیبایند، بدین سان شخصیت، رفتار و گفتارشان تاکنون باقی مانده و جاوید خواهد ماند و این به جهت پیوند استوارشان با خدای متعال است. برخی از مفسران (تفسیر نمونه، ج23، آیه 128) در تفسیر آیه‌ی شریف (وَیبْقَى وَجْهُ رَبِّکَ ذُو الْجَلَالِ وَالْإِکْرَامِ)؛ (3) فرموده‌اند:
مقصود آیه انجام هر کاری است که برای خدا صورت گرفته و بدین سبب، باقی و جاوید می‌ماند، پس هر کس و هر کاری که به خدای توانا انتساب یابد و رنگ و بوی الهی به خود گیرد، ماندگار است.
(صِبْغَهَ اللَّهِ وَمَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللَّهِ صِبْغَهً) (4)
رنگ خدایی انسان را خدایی کند و صفات او را برگیرد؛ بدین سبب پایدار ماند.
اخلاص و پاکی، توحید و یگانه پرستی، سبب می‌شود تا انسان و رفتار و گفتارش ماندگار بماند. بر این اساس خداوند سبحان پیشوایان پاک دامن را از سلسله‌ی پاک و منزه انبیا پدید آورد و این سلسله تا دامنه‌ی قیامت ادامه خواهد داشت و هرگز گسسته نشود.
امام صادق (علیه السلام) در تفسیر‌ی شریف (وَجَعَلَهَا کَلِمَهً بَاقِیهً فِی عَقِبِهِ لَعَلَّهُمْ یرْجِعُونَ) (5) فرمود:
مقصود، امامت است که حضرت حق- تبارک و تعالی- این امامت را در صلب امام حسین (علیه السلام) به امانت سپارد و از نسلی به نسل دیگر منتقل شود و هرگز قطع نگردد. (6)
حذیفه از اصحاب رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) گوید:
آن حضرت در پایان عمر شریف خود خطبه‌ای ایراد کرد و ضمن آن به طور صریح جانشینان پس از خود را معرفی نمود: جانشین پس از من علی بن ابی طالب (علیه السلام) است. عرض کردم: یا رسول الله! پیشوایان چند تن هستند؟ در پاسخ فرمود: پیشوایان دوازده نفرند، به تعداد بزرگان و برگزیدگان بنی اسرائیل که نه تن آن‌ها از نسل حسین (علیه السلام) می‌باشند و خداوند متعال علم و فهم مرا نزد آن‌ها سپرده است. آنان خزانه داران دانش خدا و معدن‌های وحی اویند. سؤال کردم: چرا آن‌ها از نسل حسن (علیه السلام) نیستند؟ فرمود: خداوند- تبارک و تعالی- این امامت را در صلب و نسل حسین (علیه السلام) قرار داده است و منظور آیه‌ی شریف (وَجَعَلَهَا کَلِمَهً بَاقِیهً فِی عَقِبِهِ) نیز همین است. (7)
آری! پروردگار متعال، امامان پیراسته و پاینده را در زمین پدید آورد و آنان هرگز دست خوش تحول و آلودگی‌های زمانه نگشتند، بلکه لحظه و آنی پیوند خویشتن را از خدای سبحان نگسستند و از حضورش غافل نشدند؛ بدین‌سان، اراده‌ی حق تعالی بر این اساس استوار گشت که آنان و تمام کردار و گفتارشان تا دامنه‌ی قیامت پاینده بماند و با وجود خویشتن به آفرینش تداوم ببخشند و با فرامین و رفتار خود، مردم را هدایت‌گر باشند.
امام باقر (علیه السلام) در ذیل آیه‌ی (بَقِیهُ اللَّهِ خَیرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ) (8) فرمود:
سوگند به خدا! ما [اهل بیت (علیه السلام)] «بقیه الله» در زمین هستیم. (9)
امام کاظم (علیه السلام) قنداقه حضرت امام رضا (علیه السلام) را به مادرش، نجمه برگرداند و به او فرمود:
او را بگیر که بقیه الله [= آنچه خدا باقی گذارده] در زمین است. (10) حضرت حجه بن الحسن (علیه السلام) ذخیره خدا در زمین است.
احمد بن اسحاق:
خدمت امام حسن عسگری (علیه السلام) شرف حضور یافتم و در نظر داشتم که از جانشین پس از او سؤال نمایم، اما حضرت زودتر لب به سخن گشود و فرمود: ‌ای احمد بن اسحاق! خدای تبارک و تعالی حضرت آدم را آفرید و تا روز قیامت زمین را بدون حجت نگذارد و خدا به برکت آن‌ها بلا را از اهل زمین برطرف سازد و باران از آسمان ببارد و زمین برکات خود را برویاند. عرض کردم:‌ای فرزند رسول خدا! خلیفه و پیشوای پس از شما کیست؟ حضرت از جا برخاست و به‌اندرون منزل رفت و لحظه‌ای بعد با کودکی سه ساله سوار بر دوش خویش که چون ماه شب چهارده می‌درخشید، برگشت و فرمود: ‌ای احمد بن اسحاق! اگر جایگاه بلند تو نزد خدا و حجت‌های او [امامان معصوم (علیه السلام)] نبود، این فرزندم را به تو نشان نمی‌دادم. پرسیدم:‌ ای سرورم! ‌ای کاش به من نشانه‌ای ارائه می‌دادید تا قلبم مطمئن گردد که آن کودک به سخن آمد و با زبان عربی فصیح فرمود: «انا بقیه الله فی ارضه و المنتقم من اعدائه»؛ من بقیه الله در زمین و انتقام گیرنده از دشمنان خدایم. (11)
امام باقر (علیه السلام) ضمن روایتی فرمود:
هنگامی که حضرت قائم (علیه السلام) رستاخیز نماید، مسجد الحرام را با نور خویش روشن سازد، به کعبه تکیه زند و 313 تن از مردمان نزد او گرد آیند و نخستین سخنی را که گوید این آیه‌ی شریف است: (بقیه الله خیرلکم ان کنتم مؤمنین) سپس بفرماید: (انا بقیه الله فی أرضه»؛
منم بقیه الله در زمین. (12)
پرسش‌گری از امام صادق (علیه السلام) سؤال نمود:
به حضرت قائم (علیه السلام) چگونه درود فرستیم؟ حضرت در پاسخ فرمود: بگویید: «السلام علیک یا بقیه الله» بعد آیه‌ی شریف (بَقِیهُ اللَّهِ خَیرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ) را تلاوت فرمود. (13)

پی‌نوشت‌ها:

1- نجم ثاقب، باب 2، ص 61، قلب شماره 20؛ العبقری الحسان، ج1، باب بیان اسامی و القاب، ص33.
2- الرحمن: آیه‌ی 26: «همه کسانی که روی آن [= زمین] هستند فانی می‌شوند.»
3- همان، آیه‌ی 27: «تنها ذات باشکوه و گرامی پروردگارت باقی می‌ماند.»
4- بقره، آیه‌ی 138: «رنگ خدایی [بپذیرید! رنگ ایمان و توحید و اسلام] و چه رنگی از رنگ خدایی بهتر است؟!»
5- زخرف، آیه‌ی 28: «او کلمه توحید را کلمه پاینده‌ای در نسل‌های بعد از خود قرار داد، شاید به سوی خدا بازگردند!».
6- بحارالأنوار، ج25، ص 26، ح25، کتاب الامامه، باب9، ان الائمه من ذریه الحسین (علیه السلام).
7- بحارالأنوار، ج36، ص331، ح191، تاریخ امیرالمؤمنین (علیه السلام)، باب41، نصوص الرسول (صلی الله علیه و آله و سلم).
8- هود، آیه‌ی 86: «آن چه خدا برای شما باقی گذاشته برای شما بهتر است اگر ایمان داشته باشید.»
9- بحارالأنوار، ج46، ص312، ح1، باب7، تاریخ الامام محمد باقر (علیه السلام) خروجه الی الشام.
10- «خذیه فانه بقیه الله عزوجل فی ارضه»؛ بحارالأنوار، ج24، ص212، ب56، کتاب الإمامه انهم (علیه السلام) حزب الله و بقیته، ذیل ح1.
11- بحارالأنوار، ج52، ص 24، ح16، تاریخ الامام الثانی عشر، باب 18، ذکر من رآه (علیه السلام).
12- همان، ص 191، ح24، تاریخ الامام الثانی عشر، باب 25، علامات ظهوره.
13- نجم ثاقب، باب2، ص32، لقب 20.
منبع مقاله :
عربان، رسول؛ (1386)، ترسیم آفتاب، قم: نشر خُلُق، چاپ دوم