وَ ألبِسْنِی زِینَهَ المُتّقینَ فی… [ترک] الإفضالِ على غَیرِ المُستَحِق.[۱]
بحث در تبیین این فراز نورانی بود که طبق آن ترک احسان به کسی که شایستگی آن را ندارد، از جمله زینت‌های اهل تقوا شمرده شده است. در جمع‌بندی روایات مربوط به احسان که دسته‌ای می‌گویند رعایت اهلیت لازم است و دسته دیگر می‌گویند لازم نیست، چند وجه جمع بیان شد. وجه جمع دیگر این است که در اهلیت داشتن یا نداشتن افراد، میزان احسان به آنها متفاوت است، همچنان که حالات افراد نیز در شایستگی آنها اثرگذار است.
درباره اینکه مقدار احسان باید متناسب با اهلیت احسان شوندگان باشد، می‌توان از این روایت که مرحوم کلینی آن را در کافی آورده است، سود جست:
«مُعَلّى بن خُنَیس» می‌گوید: امام صادق (علیه السّلام) با انبانى از نان بیرون آمد و با هم به سایبان بنى ساعده رفتیم. دیدیم عدّه‌اى خوابیده‌اند. حضرت نان‌ها را آهسته در مى‌آورد و کنار هر کدام، یکى دو قرص مى‌گذاشت تا به آخرین نفر آنها رسید و برگشتیم. عرض کردم: قربانت گردم، آیا اینها حق را مى‌شناسند [به امامت و ولایت شما معتقدند]؟ حضرت فرمود:
لَو عَرَفوا لَواسَیناهُم بِالدُّقَّهِ وَ الدُّقَّهُ هِیَ الْمِلْح.[۲]
اگر مى‌شناختند نمک هم به آنها کمک مى‌کردیم.
یعنی اگر امامت را قبول داشتند، حضرت مقدار بیشتری به آنها احسان می‌نمود و علاوه بر نان، نمک نیز که نوعی خورش محسوب می‌شده است، به آنها می‌بخشید. پس در احسان و نیکی باید به هر کس به اندازه‌ای که استحقاق دارد کمک کنیم.
در مورد تأثیر حالات افراد در اهلیت داشتن برای احسان نیز می‌توان به این روایت که آن هم در کافی نقل شده است، اشاره نمود:
«مصادف» می‌گوید: در بین راه مکّه و مدینه همراه امام صادق (علیه السّلام) بودم که دیدیم مردى در کنار درختى افتاده است. حضرت فرمود: راه را به طرف این مرد کج کنیم. مى‌ترسم از تشنگى به این حال افتاده باشد. پس، راه خود را به طرف او کج کردیم. دیدیم مردى از فراسیان[۳] است با موهاى بلند. حضرت از او پرسید: آیا تشنه‌اى؟ عرض کرد: آرى. حضرت به من فرمود: اى مصادف! پیاده شو و به او آب بده. من پیاده شدم و به او آب دادم. سپس سوار شدیم و رفتیم. من عرض کردم: این مرد نصرانى بود، آیا به یک نصرانى احسان مى‌کنى؟ فرمود:
نَعَم إذا کانوا فی مِثلِ هذا الحالِ.[۴]
اگر در چنین وضعى بودند، آرى.
بنا بر این، در احسان کردن به دیگران باید حالات آنها را در نظر گرفت و متناسب با حال آنها به آنها کمک نمود.
[۱] الصحیفه السجّادیّه، الدعاء ۲۰.
[۲] الکافی، شیخ کلینی، ج۴، ص۸، ح۳.
[۳] «فراسیان» گروهی از مسیحیان هستند که ویژگی آنها بلند گذاشتن موهایشان به عنوان ترک زینت‌های دنیوی است.
[۴] الکافی، شیخ کلینی، ج۴، ص۵۷، ح۴.
منبع : پایگاه آیت الله ری شهری
