سخن درباره امیرالمومنین على(علیه السلام)گفتن بسیار مشکل است زیراگفتن‌ها به اندازه قطره‌اى از دریاست وناگفته‌ها را تنها خدا داند و بس و تا آنجا که به فهم من وتو نیاید وتحمل آن فوق طاقت باشد .
به راستى على(علیه السلام)مقیاس و میزان است براى سنجش فطرت‌ها وسرشت‌ها واز معیار حق و حقیقت است. نام على مشتق ازنام خداست. هر چند که زبان‌ها ازتوصیف وقلم‌ها از کتابت این امام همام عاجزند اما به مصداق این شعر مولوی:
آب دریا را اگر نتوان کشید
هم به قدر تشنگى باید چشید
اینک با خواست خدا به گفتار دانشمندان مسلمان وغیرمسلمان نظرى بیفکنیم :
شنبلى شبیل ، دانشمند و فیلسوف مادى مسلک و از شارحان نظریه تکامل با اینکه منطق کمونیستى و الحاد و انکار ماوراى طبیعت را دارد در مورد شخصیت والاى على(علیه السلام)مى‌گوید :”امام على بن ابیطالب بزرگ بزرگان و یکتا نسخه‌اى که جهان شرق وغرب درگذشته و حال صورتى به مانند او که مطابق با اصل باشد را به خود ندیده‌ است.” و به نوشته این دانشمند مى‌افزاییم البته مقام ومنزلت مولا امیرالمومنین بعد از مقام و منزلت خاتم‌النبیین است.
نرسیسیان دانشمند و متفکرعالم مسیحی، سیاستمدار ودبیر اول سفارتخانه انگلستان در بغداد: اگراین خطیب بزرگ علی(علیه السلام)در عصر ما هم اکنون بر منبر کوفه پا مى‌نهاد مشاهده مى‌گردید که مسجد کوفه با آن همه پهناوریش از اروپائیان موج مى‌زد مى‌آمدند تا از دریاى سرشار دانش او روح خود را سیراب کنند.
گابریل وانگیزى نویسنده ومحقق مشهور مسیحى فرانسوى و مولف کتاب شهسوار اسلام: سخن گفتن درباره امام علی(علیه السلام)از نظر قرب معنوى کمتر ازایستادن در محراب عبادت نیست…على نه تنهابراى پیامبر مدافع غیور وبراى اسلام مبارز سلحشور بود بلکه در تمام شئون مدنى ومذهبى صمیمى‌ترین همکار پیغمبر نیز به شمار مى‌رفت. وى یکى از دانشمندان ومحققینى بود که بهتر از همه در اصول ومبادى آئین اسلام تبحر داشت و متون مذهبى را تفسیر مى‌نمود.
جرج جرداق نویسنده مسیحى و مولف اثر جاودان “الامام علی” صوت‌العداله الانسانیه در5 جلد و دربیش از1300 صفحه با عنوان‌هاى زیر منتشر کرده است.
الف: على وحقوق بشر، ب: على وانقلاب فرانسه ،ج: على و سقراط، د: على و عصر او و هـ-: على وقومیت عربى که هر 5 جلد کتاب به فارسى ترجمه شده‌اند. با اینکه شخصیت على جرج جرداق بس عظیم است وشهرت جهانى دارد باز مى‌گوید: من در معرفى شخصیت على(علیه السلام)همچنان مقصر هستم و یک نویسنده هر اندازه هم زحمت بکشد نمى‌تواند درباره یک انسان عادى تحقیق کاملى انجام دهد تا چه رسد که این انسان على‌بن ابیطالب باشد. شخصیت‌هاى زیر نیز مطالب مهمى درباره امام متقیان علی(علیه السلام)دارند . جبران خلیل جبران، بارون کاردوو، میخائیل نعیمه، توماس کارلایل، ولتر، دین پورت، ویل دورانت، پروفسور هانرى کربن، بولس سلامه و سلیمان کتانى .
دانشمندان اهل سنت وعلى(علیه السلام)
1- نائل مرصفى 2- استاد محمود عقاد3- دکتر طه حسین 4- جرجى زیدان 5- محمدفرید وجدی6-خطیب خوارزمى 7- ابن‌ابى الحدید8- امام فخر رازى 9- زمخشرى 10- امام شافعى 11- شیخ محمدعبده 12- جاحظ و دیگر علما و بزرگان مسیحى و سنى به فضایل و کمالات على(علیه السلام)اعتراف نموده و کتابهایى نیز تالیف کرده‌اند. پیشواى مذهب شافعى‌ها این شعر را در وصف علی(علیه السلام)مى‌سراید :
على حبه جنه امام الناس والجنه
وصى المصطفى حقا قسیم النار و الجنه
دوستى على سپر آتش دوزخ است او امام انسان‌ها وجن است او وصى مصطفى وتقسیم کننده بهشت و جهنم است.زمخشرى ازدانشمندان وادباى مشهور وصاحب تالیفات ارزنده درباره علی(علیه السلام)مى‌ گوید: من چه بگویم درباره مردى که فضایل او را دشمنان از راه کینه‌جویى و حسادت انکارکردند ودوستانش از ترس و بیم پنهان کردند. باز از این میان آنقدر فضیلت‌هاى وى انتشار یافت که شرق وغرب را فرا گرفت و عمربن خطاب خلیفه دوم نیز بارها گفته است:”لو لا على لهلک عمر” اگر على نبود عمر نابود مى‌شد.
ابن‌ابى الحدید از دانشمندان معروف و مشهور معتزلى در قرن هفتم وشارع برجسته نهج‌البلاغه در ضمن برشمردن فضایل علی(علیه السلام)مى‌گوید : من چه بگویم درباره مردى که دشمنانش به فضیلت او اعتراف واقرار کرده‌اند. و اما سخنان علما واندیشمندان شیعه وکتاب‌هایى که درباره ابوتراب و جانشین برحق پیامبر به رشته تحریر در آورده‌اند خودگواه است که نه تنها دشمنان بلکه دوستان و ارادتمندان آن حضرت نیز نتوانسته‌اند آن چنان که على است او راشناخته و به دیگران بشناسانند زیرا کسى به کنه وصفات او پى نخواهد برد.
معمار کاخ سخن شیفته ایران کهن فردوسى در حب علی(علیه السلام)چنین سروده است:
اگر چشم دارى به دیگر سراى
به نزد نبى وعلى گیر جای
هر آن کس که در جانش بغض على است
ازو زارتر در جهان زار کیست
یقین دان که خاک پى حیدرم
بر این زاده‌ام هم بر این بگذرم