اجیری(پیمان کاری)

امام على علیه السلام درباره آیه «ما روزى ایشان را میانشان قسمت مى کنیم» ـ فرمود:

أخبرَنا سبحانَه أنَّ الإجارهَ أحدُ مَعایشِ الخَلْقِ ، إذ خالفَ بحکمتِهِ بینَ هِمَمِهم و إرادتهِم و سائرِ حالاتِهم ، و جعلَ ذلکَ قِواما لِمَعایِشِ الخَلْقِ ، و هُو الرّجُلُ یَستأجِرُ الرّجُلَ ··· و لو کانَ الرّجُلُ منّا یُضْطَرُّ إلى أن یکونَ بَنّاءً لنفسهِ أو نَجّارا أو صانعا فی شیءٍ مِن جمیعِ أنواعِ الصَّنائعِ لنفسِهِ ··· ما استقامَتْ أحوالُ العالَمِ بتلکَ ، و لا اتّسعُوا لَه ، و لَعَجِزوا عَنهُ ، و لکنّهُ أتْقَنَ تدبیرَهُ لِمخالَفتِهِ بینَ هِمَمِهِم ، و کلُّ ما یُطلَبُ مِمّا تَنصَرِفُ إلیهِ همّتُهُ ممّا یَقومُ بهِ بعضُهُم لبعضٍ ، و لِیَستَغنیَ بعضُهُم ببعضٍ فی أبوابِ المَعایِشِ الّتی بها صَلاحُ أحوالِهِم .
خداوند سبحان [با این آیه] به ما خبر داده که اجاره و اجیرى یکى از راههاى معیشت مردمان است؛ زیرا به حکمت خود، همّتها و خواستها و دیگر احوال مردم را متفاوت قرار داد و این امر را مایه قوام معیشت آنها ساخت. از این رو ، مردى مرد دیگر را اجیر مى کند ··· اگر هر کس ناچار مى شد کار بنّایى یا نجّارى و یا هرکار دیگرى را خودش براى خودش انجام دهد ، نه کارهاى دنیا سامان مى گرفت و نه مردم فرصت و توانایى انجام همه این کارها را داشتند ؛ اما خداوند با متفاوت ساختن خواسته هاى مردم، تدبیرى استوار کرد تا انسان هر چه را بخواهد، دیگران برایش انجام دهند و بدین سان هر کدام با کمک دیگرى آن طور که مصلحت حالش اقتضا دارد، امور زندگانى اش را پیش ببرد.

کراهت اجیر شدن

امام صادق علیه السلام :

مَنْ آجَرَ نفسَهُ فقد حَظَرَ على نفسِهِ الرِّزْقَ.و فی روایهٍ اُخرى : و کیفَ لا یَحْظرُهُ ، و ما أصابَ فیهِ فَهُو لربِّهِ الّذی آجَرَهُ ؟

کسى که خود را اجیر [دیگرى ]کند، مانع روزى خود شده است. در روایتى دیگر آمده است: چگونه مانع روزى خود نشده ، حال آن که دسترنجش از آنِ کار فرمایى است که او را اجیر خود کرده است؟!
الکافى ـ به نقل از عمّار ساباطى ـ : به ابو عبد اللّه (امام صادق علیه السلام )عرض کردم:

الرّجُلُ یَتّجِرُ ، فإنْ هُو آجَرَ نَفسَهُ اُعطِیَ ما یُصِیبُ فی تجارتِهِ ، فقالَ: لا یُؤاجِرْ نفسَهُ، و لکنْ یَسترزِقُ اللّه َ عزّ و جلّ و یَتَّجِرُ، فإنّهُ إذا آجَرَ نفسَهُ حَظَرَ على نفسِهِ الرِّزْقَ .
شخصى مى تواند تجارت کند، با این حال اگر خودش را اجیر [دیگرى ]سازد، به اندازه اى که خودش تجارت کند ، به او داده مى شود.فرمود: اجیر نشود؛ بلکه از خداوند بزرگ روزى طلبد و دست به تجارت زند؛ زیرا اگر اجیر شود ، مانع روزى خود شده است.

دلالی در اجاره

امام صادق علیه السلام:

و قد سُئلَ عنِ الدّارِ یَکْتَرِیها الرَّجُلُ ثُمَّ یَستأجِرُها مِنه غیرُهُ بأکثَرَ ـ : لا ، إلاّ أن یُحْدِثَ فیها شَیئا .
وقتى از ایشان پرسیده شد:مردى خانه اى را اجاره مى کند و سپس شخص دیگرى آن خانه را به قیمتى بالاتر از او اجاره مى گیرد ـ فرمود: درست نیست ، مگر آن که تغییرى در آن خانه ایجاد کند.

الکافى ـ به نقل از محمّد بن مسلم ـ : از امام باقر یا صادق علیهما السلام ، پرسیده شد:

أنَّهُ سُئلَ عنِ الرَّجُلِ یَتَقبّلُ بالعَمَلِ فلا یَعملُ فیهِ و یَدفَعُهُ إلى آخرَ فیربَحُ فیهِ ، قالَ : لا ، إلاّ أن یَکونَ قد عَمِلَ فیهِ شَیئا .
فردى کارى را بر مى دارد ؛ اما خودش آن را انجام نمى دهد ؛ بلکه به دیگرى وا مى گذارد و در این میان سود مى برد. فرمود: نه، مگر آن که خودش نیز مقدارى از آن کار را انجام دهد.

ستم کردن در حق اجیر

پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :

مَن ظَلَمَ أجِیرا أجرَهُ أحبَطَ اللّه ُ عَملَهُ و حَرّمَ علَیهِ رِیحَ الجَنّهِ ، و إنّ رِیحَها لَتُوجَدُ مِن مَسیرَهِ خَمسِمائهِ عامٍ .
کسى که مزدِ اجیرى را کم دهد ، خداوند عملش را باطل مى گرداند و بوى بهشت را که از مسافت پانصد ساله به مشام مى رسد، بر وى حرام مى کند.

پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :

إنّ اللّه َ عزّ و جلّ غافِـرُ کلِّ ذنبٍ ، إلاّ مَنْ أحدَثَ دِینا، أو غَصَبَ أجِیرا أجرَهُ، أو رَجُلٌ باعَ حُرّا .
خداوند عزّ و جلّ هر گناهى را مى آمرزد مگر گناه کسى را که دینى نو آورد، یا مزد اجیرى را نپردازد یا یک فرد آزاد را بفروشد.

پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :

إنَّ اللّه َ عزّ و جلّ غافِرُ کلِّ ذنبٍ ، إلاّ رَجُلٌ اغتصَبَ أجِیرا أجرَهُ أو مَهْرَ امرأهٍ .
خداوند عزّ و جلّ هر گناهى را مى آمرزد مگر مردى را که مزد اجیر (کارگر) یا کابین زنى را نپردازد.

پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :

ظُلمُ الأجِیرِ أجرَهُ مِن الکبائرِ .
کم دادن مزد اجیر (کارگر) ، از گناهان کبیره است.

پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :

قالَ اللّه ُ تعالى : ثلاثهٌ أنا خَصْمُهُم یومَ القیامهِ : رجُلٌ اُعطِیَ بِی ثُمَّ غَدَرَ ، و رجُلٌ باعَ حُرّا فأکلَ ثَمنَهُ ، و رجُلٌ اسْتَأجَرَ أجِیرا فاسْتَوفى مِنهُ و لَمْ یُعْطِهِ أجرَهُ .
خداوند متعال فرمود: سه نفرند که در روز قیامت من خود مدّعى ایشانم : کسى که با من پیمان ببندد سپس پیمان بشکند، کسى که انسان آزاد را بفروشد و بهاى فروش او را بخورد، و کسى که کارگرى را اجیر کند و از او کامل کار بکشد اما مزدش را نپردازد.

پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :

ألاَ مَن ظَلَمَ أجِیرا اُجْرتَهُ فلَعنهُ اللّه ِ علَیهِ .
هان! لعنت خدا بر کسى که مزد مزدبَرى را کامل نپردازد.

مستدرک الوسائل ـ به نقل از اصبغ بن نباته ـ : خدمت امیر المؤمنین على بن ابى طالب علیه السلام در مسجد کوفه نشسته بودم که مردى از قبیله بجیله ـ که کنیه اش ابو خدیجه بود ـ پیش آمد و عرض کرد :

یا أمیرَ المؤمنینَ ، أ عِندَکَ سِرٌّ مِن سِرِّ رسولِ اللّه ِ صلى الله علیه و آله تُحدِّثُنا بهِ ؟ قال : نَعَم ؛ یا قَنبرُ ائتِنی بالکِتابهِ، فَفَضَّها فإذا ··· مَکتوبٌ فیها : بسمِ اللّه ِ الرّحمنِ الرّحیمِ، إنّ لَعنهَ اللّه ِ و ملائکتِه و النّاسِ أجمعینَ على مَنِ انْتَمى إلى غیرِ مَوالیهِ . و لَعنهُ اللّه ِ و ملائکتِهِ و النّاسِ أجمعینَ على مَن أحْدَثَ فی الإسلامِ حَدَثا أو آوى مُحْدِثا . و لَعنهُ اللّه ِ و ملائکتِهِ و النّاسِ أجمعینَ على مَن ظَلَم أجِیرا أجْـرَهُ .
اى امیر مؤمنان! آیا رازى از رازهاى پیامبر خدا صلى الله علیه و آله دارى که برایمان باز گویى؟ فرمود: آرى؛ اى قنبر! آن نوشته را بیاور . پس آن را گشود··· در آن نوشته بود: به نام خداوند بخشاینده مهربان، لعنت خدا و فرشتگان او و همه مردمان بر کسى که خود را به غیر بستگان خویش نسبت دهد و لعنت خدا و فرشتگان او و همه مردمان بر کسى که در اسلام بدعتى گذارد یا بدعتگذارى را پناه دهد و لعنت خدا و فرشتگان او و همه مردمان بر کسى که حقّ کارگر را بخورد.

تعیین کارمزد

پیامبر خدا صلى الله علیه و آله:

إذا اسْتَأجَرَ أحدُکُمْ أجِیرا فَلْیُعلِمْهُ أجْرَهُ
هرگاه فردى از شما کارگرى مى گیرد، مزدش را براى او مشخّص کند.

امام على علیه السلام :

نَهى [ رسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله ] أن یُسْتَعمَلَ أجیرٌ حتّى یُعلمَ ما اُجرتُهُ .
یامبر خدا صلى الله علیه و آله نهى فرمود از این که کارگرى، پیش از تعیین مزدش، به کار گرفته شود.

امام صادق علیه السلام :

مَن کانَ یُؤمنُ باللّه ِ و الیومِ الآخِرِ فلا یَسْتعمِلَنَّ أجیرا حتّى یُعلِمَه ما أجرُهُ .
کسى که به خدا و روز واپسین ایمان دارد ، نباید کارگرى را به کار بگیرد مگر آن که او را از مبلغ مزدش مطلّع سازد.

امام رضا علیه السلام :

اعلمْ أنّهُ ما مِن أحدٍ یَعملُ لکَ شیئا بغیرِ مُقاطَعَهٍ ثُمَّ زِدْتَهُ لذلکَ الشَّیءِ ثلاثهَ أضعافٍ على اُجْرَتِهِ إلاّ ظَنَّ أنّکَ قَد نَقَصْتَهُ اُجرتَهُ . و إذا قاطَعتَهُ ثُمَّ أعطَیتَهُ اُجرتَهُ حَمِدَکَ علَى الوَفاءِ ، فإنْ زِدْتَهُ حَبّهً عَرَفَ ذلکَ لک ، و رأى أنّکَ قَد زِدْتَهُ .
بدان که اگر کسى مزدش معیّن نشود و براى تو کارى انجام دهد و در عین حال ، مزد او را سه برابر بپردازى، باز گمان مى کند که مزدش را کم داده اى. اما اگر با او قطعى کنى و آن گاه مزدش را بپردازى ، از این که اجرتش را کامل داده اى سپاسگزار خواهد بود و اگر ذره اى بیشتر از مزدش بدهى ، مى فهمد که به او بیشتر داده اى.

آداب پرداخت مزد

پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :

أعطُوا الأجیرَ أجرَهُ قَبلَ أنْ یَجِفَّ عَرَقُهُ .
مزد کارگر را پیش از آن که عرقش خشک شود بدهید.

پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :

أعطُوا الأجیرَ أجرَهُ ما دامَ فی رَشحِهِ .
مزد کارگر را هنگامى که هنوز عرق بر تن دارد بپردازید.

الکافى ـ به نقل از شعیب :

تَکارَیْنا لأبی عبدِ اللّه ِ علیه السلام قَوما یَعملونَ فی بُستانٍ لَهُ ، و کانَ أجَلُهُم إلَى العَصْرِ ، فلمّا فَرغوا قالَ لِمعتّبٍ: أعطِهِم اُجورَهُم قبلَ أنْ یَجِفَّ عَرَقُهُم .
گروهى را اجیر کردیم که تا عصر در باغ ابو عبد اللّه (امام صادق علیه السلام ) کار کنند. همین که کارشان تمام شد ، آن حضرت به معتّب فرمود: پیش از آن که عرق آنان بخشکد مزدشان را بپرداز.

رهبر ، اجیر امّت است

پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :

ألاَ و إنّی أنا أبوکُم ، ألاَ و إنّی أنا مَولاکُم ، ألاَ و إنّی أنا أجِیرُکُم .
بدانید که من پدر شما هستم، آگاه باشید که من [سرپرست و ]مولاى شما هستم، بدانید که من اجیر شما هستم.

منیع:

میزان الحکمه،جلد اول