آزمایش

امام على علیه السلام :

أیُّها النّاسُ ، إنّ اللّه َ قد أعاذَکُم مِن أنْ یَجورَ علَیکُم و لَم یُعِذْکُم مِن أنْ یَبْتلیَکُم ، و قد قالَ جَلَّ مِن قائلٍ : «إنّ فی ذلک لآیاتٍ و إن کُنّا لَمُبتَلینَ» .
اى مردم! خداوند شما را پناه داده است که بر شما ستم روا ندارد اما پناه نداده است که آزمایشتان نکند. خداوند عظیم الشأن فرموده است: «براستى در این [داستان] نشانه هایى است و ما بى گمان آزمایش کننده بودیم».

امام صادق علیه السلام :

ما مِن قَبضٍ و لا بَسطٍ إلاّ و للّه ِ فیهِ المَنُّ و الابْتِلاءُ .
هیچ گرفتگى و گشایشى صورت نمى گیرد مگر این که خداوند در آن، بخشش و آزمایشى دارد.

امام صادق علیه السلام :

ما مِن قَبضٍ و لا بَسطٍ إلاّ و للّه ِ فیهِ مَشیّهٌ و قَضاءٌ و ابْتِلاءٌ .
هیچ گرفتارى و گشایشى نیست، مگر این که خدا را در آن، خواست و قضا و آزمایشى است.

امام صادق علیه السلام :

لیسَ شیءٌ فیهِ قَبضٌ أو بَسطٌ مِمّا أمرَ اللّه ُ بهِ أو نهى عنهُ إلاّ و فیهِ مِن اللّه ِ عزّ و جلّ ابْتِلاءٌ و قَضاءٌ .
در امر و نهى خدا هیچ گرفتگى و گشایشى صورت نمى گیرد مگر از جانب خداوند عزّ و جلّ در آن آزمایش و قضایى است.

امام صادق علیه السلام :

مَرِضَ أمیرُ المؤمنینَ علیه السلام فعادَهُ قَومٌ فقالوا لَه : کیفَ أصبحتَ یا أمیرَ المؤمنینَ ؟ فقالَ : أصبحتُ بِشَرٍّ ! فقالوا لَه : سُبحانَ اللّه ! هذا کلامُ مِثلِکَ؟! فقالَ : یقولُ اللّه ُ تعالى : «و نَبلُوکُم بِالشَّرِّ وَ الخیرِ فتنهً» فالخیرُ الصِّحّهُ و الغِنى ، و الشّرُّ المَرضُ و الفقرُ ، ابْتِلاءً و اخْتِبارا .
امیر المؤمنین علیه السلام بیمار شد و گروهى به عیادت آن حضرت رفتند و عرض کردند: چگونه اید اى امیر المؤمنین؟ فرمود: بد. عرض کردند: سبحان اللّه ! چنین سخنى از چون شمایى؟! فرمود: خداوند متعال مى فرماید: «و شما را با بد و خوب مى آزماییم» . خوبى، همان تندرستى و توانگرى است و بدى، همان بیمارى و نادارى. و این هر دو براى آزمایش و امتحان است.
حکمت آزمایش

امام على علیه السلام :

ألاَ إنّ اللّه َ تعالى قد کَشفَ الخَلقَ کَشْفهً ، لا أنّه جَهِلَ ما أخْفَوهُ مِن مَصُونِ أسْرارِهِم و مَکْنونِ ضَمائرِهِم ، و لکنْ لِیَبلُوَهُم أیُّهُم أحْسَنُ عَملاً ، فیکونَ الثّوابُ جَزاءً و العِقابُ بَواءً
بدانید که خداوند متعال درون مردمان را آشکار ساخت نه این که از رازهاى نهفته و درونهاى پوشیده شان آگاه نبود بلکه تا آنان را بیازماید که کدام یک بهتر عمل مى کنند. آن گاه ثواب، سزاى [کار نیک] باشد و عقاب، کیفر [کار بد].

امام على علیه السلام ـ درباره آیه «همانا داراییها و فرزندانتان مایه آزمایشند» ـ فرمود:

و معنى ذلک أنّه یَخْتبِرُهُم بالأموالِ و الأولادِ لِیَتَبیّنَ السّاخِطَ لِرزقِهِ و الرّاضی بقِسمِهِ ، و إنْ کانَ سبحانه أعلَمَ بهِم مِن أنفسِهِم ، و لکنْ لِتظْهرَ الأفعالُ الّتی بِها یُستَحَقُّ الثّوابُ و العِقابُ.
معنایش این است که خداوند سبحان بندگان خود را به وسیله ثروت و فرزند مى آزماید تا معلوم شود چه کسى از روزى خود ناخشنود است و چه کسى به بهره خود راضى.گر چه خداوند سبحان بندگان را بهتر از خود آنان مى شناسد، اما [مى آزماید ]تا کردارهایى که پاداش و کیفر سزاوار آن است، پدیدار شود.

امام على علیه السلام :

فی تَقلُّبِ الأحْوالِ عُلِمَ جواهِرُ الرِّجالِ ، و الأیّامُ تُوضِحُ لکَ السَّرائرَ الکامِنَهَ .
در دگرگونیهاى احوال و زمانه است که گوهر مردان شناخته مى شود، و روزگار نیّت هاى پنهان را براى تو آشکار مى سازد.

امام على علیه السلام ـ درباره آزمودن فرشتگان با سجده کردن بر آدم ـ فرمود:

و لَو أرادَ اللّه ُ أنْ یَخلُقَ آدَم مِن نورٍ یَخطِفُ الأبْصارَ ضِیاؤهُ ··· لَفعَلَ ، و لَو فَعلَ لَظلَّتْ لَهُ الأعْناقُ خاضِعهً ، و لَخَفَّتِ البَلوى فیهِ على الملائکهِ ، و لکنَّ اللّه َ سبحانه یَبْتَلی خَلقَهُ بِبَعضِ ما یَجْهلونَ أصْلَهُ ، تَمییزا بالاخْتِبارِ لَهُم و نَفْیا للاسْتِکبارِ عنهُم .
اگر خدا مى خواست آدم را از نورى خیره کننده ··· بیافریند بى گمان مى توانست چنین کند و اگر چنین مى کرد، گردنها در برابر او فرود مى آمد و کار آزمایش بر فرشتگان آسان مى شد، لیک خداوند سبحان، آفریدگان خود را به چیزهایى که اصل آن را نمى دانند مى آزماید، تا با امتحان [فرمانبر و نافرمان ]ایشان را جدا سازد و خصلتِ خودْ بزرگ بینى را از آنان بزداید و تکبّر را از ایشان دور سازد.

امام على علیه السلام :

کُلّما کانتِ البَلوى و الاختبارُ أعظمَ کانتِ المَثُوبهُ و الجَزاءُ أجْزَلَ ، أ لاَ تَرَونَ أنَّ اللّه سبحانه اخْتَبرَ الأوَّلِینَ مِن لَدُنْ آدمَ صلواتُ اللّه ِ علیهِ إلى الآخِرینَ مِن هذا العالَمِ بأحجارٍ لا تَضُرُّ و لا تَنفَعُ ، و لا تُبصِرُ و لا تَسمَعُ ، فجَعَلَها بَیتَهُ الحَرامَ الّذی جَعَلَهَ اللّه ُ للنّاسِ قِیاما ···؟!و لکنّ اللّه یَخْتبِرُ عِبادَهُ بأنواعِ الشَّدائدِ ، و یَتَعبّدُهُم بأنواعِ المَجاهِدِ ، و یَبْتَلیهِم بضُروبِ المَکارِهِ ؛ إخْراجا للتَّکَبُّرِ مِن قلوبهِمْ ، و إسْکانا للتَّذَلُّلِ فی نُفوسِهِم ، و لِیَجْعلَ ذلکَ أبوابا فُتُحا إلى فضلِهِ ، و أسبابا ذُلُلاً لِعَفوِهِ .
هر چه امتحان و آزمایش بزرگتر باشد ثواب و پاداش فراوانتر است. مگر نمى بینید که خداوند سبحان پیشینیان را، از زمان آدم صلوات اللّه علیه تا آخرین نفر از مردم این جهان، با سنگهایى که زیان و سودى نمى رسانند و نمى توانند ببینند و بشنوند، آزمود و آن سنگها را خانه با حرمت خود ساخت؛ خانه اى که براى مردم بر پا گردانید···؟!اما خداوند بندگانش را با انواع سختیها مى آزماید و با رنج و کوششهاى گوناگون به بندگى وادارشان مى کند و با انواع ناخوشایندها امتحانشان مى کند تا خود بزرگ بینى را از دلهایشان بیرون کند و فروتنى را در جانهاشان جاى دهد و این را درهایى قرار دهد گشوده به سوى فضل و بخشش خود و وسایلى آماده براى گذشت و آمرزش خویش.

امام على علیه السلام :

لَتُبَلْبَلُنّ بَلْبَلهً ، و لَتُغربَلُنّ غَرْبَلهً ، حتّى یعودَ أسفلُکُم أعلاکم ، و أعلاکم أسفلَکُم ، و لیَسبقنّ سَبّاقونَ کانوا قَصَّروا، و لیُقَصِّرَنَّ سبّاقونَ کانوا سَبَقوا .
همانا شما درهم آمیخته و غربال خواهید شد تا آن که پایین است به رو آید و آن که بالاست به زیر رود و آنان که وا پس مانده اند پیش برانند و آنان که پیش افتاده اند وا پس مانند.

امام على علیه السلام :

لا تَفرَحْ بالغَناءِ و الرَّخاءِ ، و لا تَغتمَّ بالفقرِ و البلاءِ؛ فإنّ الذَّهبَ یُجَرَّبُ بالنّارِ ، و المؤمنُ یُجَرَّبُ بالبلاءِ .
به ثروت و رفاه، دل شاد مشو و از تهیدستى و گرفتارى، اندوه به دل راه مده؛ زیرا طلا با آتش گداخته و ناب مى شود و مؤمن با بلا و گرفتارى.

امام حسین علیه السلام ـ در راهِ رفتن به کربلا ـ فرمود:

إنّ النّاسَ عَبیدُ الدُّنیا ، و الدِّینُ لَعْقٌ على ألْسِنَتِهِم ، یَحُوطونَهُ ما دَرَّتْ مَعایِشُهُم، فإذا مُحِّصوا بالبلاءِ قَلَّ الدَّیّانونَ .
براستى که مردم، بندگان دنیا هستند و دین [فقط] بر سر زبان آنهاست و آن را تا زمانى که براى آنها آب و نان دارد، مى چرخانند و چون در بوته آزمایش گذاشته شوند، آن گاه دین دارانْ اندکند.

امام رضا علیه السلام ـ در تفسیر آیه «تا شما را بیازماید که کدام یک نکو کارترید» ـ فرمود :

إنّه عزّ و جلّ خَلقَ خَلقَهُ لیبلوَهم بِتَکلیفِ طاعتِهِ و عِبادتِهِ، لا على سبیلِ الامْتِحانِ و التَّجْرِبهِ ؛ لأنـهُ لَم یَزَلْ عَلِیما بکُلِّ شَیءٍ .
خداوند عزّ و جلّ بندگان خود را آفرید تا ایشان را با تکلیف به طاعت و عبادتش بیازماید و این کار را براى امتحان و [کسب ]تجربه نکرد؛ زیرا او همواره به همه چیز آگاه است.
آزمایش سخت مؤمن

پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :

المؤمنُ بَینَ خَمسِ شَدائدَ: مؤمنٌ یَحْسِدُهُ، و منافقٌ یُبغِضُهُ ، و کافرٌ یُقاتِلُهُ ، و نَفْسٌ تُنازِعُهُ ، و شَیطانٌ یُضِلُّهُ .
مؤمن، با پنج سختى دست به گریبان است: مؤمنى دیگر که به او حسادت مى ورزد، منافقى که او را دشمن مى دارد، کافرى که با او مى جنگد، نفْسى که با او کشمکش مى کند و شیطانى که در صدد گمراه کردن اوست.

پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :

کانَ الرّجُلُ قَبلَکُم یُؤخَذُ فیُحفَرُ لَهُ الأرضُ فیُجعَلُ فیها، فَیُجاءُ بالمِنْشارِ فیُوضَعُ على رأسِهِ فیُشَقُّ باثنَینِ ما یَصُدُّهُ ذلکَ عن دِینِهِ ، و یُمَشَّطُ بأمْشاطِ الحدیدِ مِمّا دُونَ لَحمِهِ مِن عَظمٍ أو عَصَبٍ ما یَصُدُّهُ ذلکَ عن دِینِهِ .
[در دورانهاى] پیش از شما ، مرد [مؤمن] را مى گرفتند و زمین را مى کندند و او را در گودال مى گذاشتند و با ارّه ، از فرق سر ، به دو نیمش مى کردند و با این همه ، از دین خود دست بر نمى داشت. با شانه هاى آهنین، گوشت بدنش را تا استخوان و عصب مى کندند و این همه او را از دینش باز نمى داشت.

امام على علیه السلام :

إنَّ البلاءَ أسْرَعُ إلى المؤمنِ التّقیِّ مِن المَطرِ إلى قَرارِ الأرضِ .
شتاب بلا به سوى مؤمنِ پرهیزگار بیشتر از شتاب باران به سوى زمین گود است.

امام زین العابدین علیه السلام :

ما مِن مؤمنٍ تُصیبُهُ رَفاهِیَهٌ فی دَولهِ الباطلِ إلاّ ابتُلیَ قَبلَ مَوتِهِ ببدنِهِ أو مالِهِ ، حتّى یَتَوفّرَ حَظُّهُ فی دَولهِ الحقِّ .
هیچ مؤمنى نیست که در دولت باطل ، رفاه و آسایشى به او رسد، مگر آن که پیش از مردن، در بدن یا دارایى اش گرفتارى اى پیش آید تا بهره او در دولت حقّ بیشتر فراهم آید.

الخرائج و الجرائح ـ به نقل از امام زین العابدین علیه السلام ـ :

فما تَمُدّونَ أعیُنَکُم ؟ ! أ لستُم آمِنینَ ؟ ! لَقد کانَ مِن قَبلِکُم مَن هُو على ما أنتُم علَیهِ ، یُؤخَذُ فیُقْطَعُ یَدُهُ و رِجْلُهُ و یُصلَبُ ، ثُمّ تَلا : «أمْ حَسِبتُم أن تَدخُلوا الجنّهَ وَ لَمّا یَأتِکُمْ مَثَلُ الَّذِینَ خَلَوْا مِنْ قَبْلِکُمْ» .
چرا [به رفاه دیگران ]چشم مى دوزید؟! آیا در امان نیستید؟! پیش از شما کسانى بودند که حال و روز شما را داشتند؛ دستگیر مى شدند و دست و پایشان قطع مى شد و به دار آویخته مى گشتند. آن گاه حضرت این آیه را تلاوت کرد: «آیا مى پندارید که وارد بهشت مى شوید ، حالْ آن که هنوز مانند آنچه بر سر پیشینیان شما آمده ، بر شما نگذشته است ؟!».

امام باقر علیه السلام :

بَعثَ اللّه ُ نبیّا حَبَشیّا إلى قَومِهِ، فقاتَلَهُم فقُتِلَ أصْحابُهُ و اُسِروا، و خَدُّوا لهُم اُخْدودا مِن نارٍ، ثُمّ نادَوا : مَن کانَ مِن أهلِ مِلّتِنا فلْیَعْتزِلْ ، و مَن کانَ على دینِ هذا النّبیِّ فلْیَقْتحِمِحدیث النّارَ ، فجَعَلوا یَقْتَحِمونَ النّارَ ، و أقبَلَتِ امْرأهٌ مَعها صَبیٌّ لَها فَهابَتِ النّارَ، فقالَ لَها صَبِیُّها: اقْتَحِمی، قال: فاقْتَحَمتِ النّارَ، و هُم أصْحابُ الاُخْدودِ .
خداوند پیامبرى حبشى براى قوم خودش برانگیخت. او با آنان جنگید و یارانش کشته و اسیر گشتند. آنان شیارهایى در زمین کندند و در آنها آتش افروختند و آن گاه [خطاب به پیروان اسیر آن پیامبر ]فریاد زدند: هر که بر آیین ماست به کنارى رود و هر که پیرو دین این پیامبر است خود را به آتش زند. آنان خود را به دل آتش مى زدند. زنى همراه کودک خود جلو آمد، اما از آتش ترسید. کودکش به او گفت: درون آتش رو و مادر خود را در دل آتش افکند. و اینان، همان اصحاب اُخدودند.

امام صادق علیه السلام :

إنّ أشدَّ النّاسِ بلاءً الأنبیاءُ، ثُمّ الّذین یَلُونَهُم ، ثُمّ الأمْثَلُ فالأمثلُ .
سخت ترین بلاها و آزمایشها را پیامبران از سر مى گذرانند، پس از آنها جانشینان و پیروانشان و سپس به ترتیب ، کسانى که نزد خدا مقامى ارجمندتر دارند.

امام صادق علیه السلام :

الدُّنیا سِجنُ المؤمنِ ، فأیُّ سِجنٍ جاءَ مِنهُ خیرٌ؟!
دنیا، زندان مؤمن است؛ کدام زندان است که از آن خیرى رسد؟!

امام صادق علیه السلام :

إنَّ أهلَ الحقِّ لَم یَزالوا مُنذُ کانوا فی شِدّهٍ، أمَا إنَّ ذلکَ إلى مُدّهٍ قَلِیلَهٍ و عافیهٍ طویلهٍ .

اهل حق تا بوده اند همیشه در سختى قرار داشته اند؛ اما بدانید که [دوره ]این سختى، کوتاه است، ولى آسایشى طولانى [در پى] دارد .

امام صادق علیه السلام ـ در تفسیر آیه «و در کتاب از اسماعیل یاد کن» ـ فرمود :

سَلّطَ اللّه ُ علَیهِ قومَهُ فکَشَطوا وَجهَهُ و فَرْوَهَ رأسِهِ···و لَیس هُو إسماعیلَ بنَ إبراهیمَ .
خداوند قوم اسماعیل [بن حزقیل ]را بر او مسلّط کرد و آنها پوست سر و صورتش را کندند ··· این اسماعیل ، آن اسماعیل پسر ابراهیم علیه السلام نیست.

امام صادق علیه السلام :

قد کانَ قَبلَکُم قَومٌ یُقتَلونَ و یُحرَقونَ و یُنشَرونَ بالمَناشِیرِ و تَضِیقُ علَیهِمُ الأرضُ بِرُحْبِها فما یَردُّهُم عمّا هُم علَیهِ شَیءٌ مِمّا هُم فیهِ مِن غیر تِرَهٍ وَ تَروا مَن فَعلَ ذلکَ بهِم و لا أذىً ، بَل ما نَقِموا مِنهُم إلاّ أنْ یؤمِنوا باللّه ِ العَزیزِ الحَمیدِ ، فاسْألوا ربَّکُم دَرَجاتِهِم ، و اصبِروا على نَوائبِ دَهرِکُم تُدْرِکوا سَعْیَهُم .
پیش از شما مردمى بودند که کشته مى شدند، سوخته مى شدند، با ارّه قطعه قطعه مى شدند و زمین با همه فراخى بر آنان تنگ مى گشت، ولى هیچ یک از اینها، آنان را از دین حق و عقیده شان، روی گردان نمى کرد. آنان نه ستمى کرده و نه آزارى رسانده بودند که سزاوار این کیفرها باشند، بلکه تنها بدین سبب از آنان انتقام مى کشیدند که به خداى توانا و ستوده ایمان داشتند. از خدا بخواهید که درجات آنان را به شما عطا فرماید. بر سختیها و گرفتاریهاى زمان خود صبورى ورزید، تا به پاى تلاش آنها برسید.
آزمایش مؤمن به انواع بلاها

امام صادق علیه السلام ـ وقتى از ایشان پرسیده شد:آیا مؤمن به جذام و پیسى و امثال آن مبتلا مى شود؟ ـ فرمود :

و هلْ کُتِبَ البلاءُ إلاّ على المؤمنِ ؟!
مگر بلا جز براى مؤمن نوشته شده است؟!

امام باقر علیه السلام :

إنَّ المؤمنَ یُبْتلى بکُلِّ بَلیّهٍ و یَموتُ بکُلِّ مِیتهٍ ، إلاّ أنَّهُ لاَ یقتُلُ نَفسَهُ .
مؤمن به هر بلایى گرفتار مى شود و به هر مرگى مى میرد، امّا خود کشى نمى کند.

بحار الأنوار ـ به نقل از سدیر ـ :

قُلتُ لأبی جَعفَرٍ علیه السلام : هلْ یَبْتلی اللّه ُ المؤمنَ؟ فَقالَ : و هلْ یُبْتلى إلاّ المؤمنُ ؟ حتّى أنّ صاحِبَ یاسِینَ قالَ : «یا لَیْتَ قَومِی یَعْلَمونَ» حدیث کانَ مُکَنَّعا ، قلتُ: و ما المُکَنَّعُ ؟! قالَ: کانَ بهِ جُذامٌ .
به امام باقر علیه السلام عرض کردم : آیا خداوند مؤمن را مبتلا مى کند؟ فرمود: مگر کسى جز مؤمن دچار بلا مى شود؟ حتّى صاحب یاسی نحدیث که گفت:«کاش قوم من بدانند»،مکنّع بود.عرض کردم: مکنّع چیست؟ فرمود: جذام داشت.
نقش اعمال بد در پیش آمدن بلا

پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :خداوند متعال به ایّوب وحى فرمود:

هَل تَدری ما ذَنبُکَ إلیَّ حینَ أصابَکَ البلاءُ؟ قالَ : لا . قالَ : إنّکَ دَخَلتَ على فِرْعَونَ فَداهَنْتَ فی کَلِمتَینِ .
آیا مى دانى گناه تو نزد من چه بود که بلا به تو رسید؟ عرض کرد: نه؛ فرمود: تو نزد فرعون رفتى و در دو کلمه سازش به خرج دادى .

پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :

لا یَجْنی على المَرءِ إلاّ یَدُهُ .
بر آدمى، جز دست او جنایت نمى کند.
کسى که دچار بلا نشود مبغوض خداست

پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :

إنَّ اللّه َ یُبغِضُ العِفْرِیَهَ النِّفْرِیَهَ الّذی لَم یُرْزَأْ فی جِسمِهِ و لا مالِهِ .
خداوند انسان خبیثِ شیطان صفت را که بلاى جسمى و مالى نمى بیند دشمن مى دارد.

امام على علیه السلام :

لا حاجهَ للّه ِ فیمَن لیسَ للّه ِ فی نَفسِهِ و مالِهِ نَصیبٌ .
خداوند به کسى که از جان و مال وى چیزى نگرفته است، احتیاجى ندارد.

امام على علیه السلام :

کَفى بالسَّلامهِ داءً .
سلامت (بى بلایى) ، خود براى دردمند بودن انسان کافى است.

امام زین العابدین علیه السلام :

إنّی لَأکرَهُ أنْ یُعافى الرَّجُلُ فی الدُّنیا و لا یُصیبَهُ شَیءٌ مِن المَصائبِ .
من خوش ندارم که آدمى در دنیا در عافیت باشد و هیچ گرفتارى و مصیبتى به وى نرسد.

امام زین العابدین علیه السلام ـ درباره آیه «اگر نه آن بود که همه مردم یک امّت مى شدند···» ـ فرمود :

«لولا أنْ یکونَ النّاسُ اُمّهً واحدهً ···» ـ : عَنى بذلکَ اُمّهَ محمّدٍ أنْ یَکونوا على دِینٍ واحدٍ کُفّارا کُلّهُم .
مقصود خداوند از این آیه، امّت محمّد است که به یک دین [دیگر ]در آیند و همگى کافر شوند.

امام صادق علیه السلام ـ در تفسیر همین آیه ـ فرمود :

لَو فَعلَ اللّه ُ ذلکَ لَما آمَنَ أحَدٌ ، و لکنَّهُ جَعلَ فی المؤمنینَ أغْنیاءَ و فی الکافِرینَ فُقَراءَ ، و جَعلَ فی الکافِرینَ أغْنیاءَ و فی المؤمنینَ فُقَراءَ ، ثُمّ امْتَحَنهُم بالأمرِ و النَّهیِ ، و الصَّبرِ و الرِّضا .
اگر خدا چنین مى کرد، هیچ کس ایمان نمى آورد. اما او در میان مؤمنان، توانگر و تهیدست قرار داد و در میان کافران نیز توانگر و تهیدست. آن گاه آنان را با امر و نهى و صبر و رضا بیازمود.

امام صادق علیه السلام :

قالَ اللّه ُ عزّ و جلّ: لولا أنْ یَجِدَ عَبدی المؤمنُ فی قَلبِهِ لَعَصَبْتُ رأسَ الکافرِ بعِصابَهِ حدیدٍ لا یُصَدَّعُ رأسُهُ أبدا .
خداوند عزّ و جلّ فرموده است: اگر بنده مؤمن من به دل نمى گرفت، هر آینه سر کافر را دستارى آهنى مى بستم تا هرگز سر درد نگیرد.
نعمت بلا

پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :

لا تکونُ مؤمنا حتّى تَعُدَّ البلاءَ نِعمَهً و الرَّخاء مِحنَهً ، لأنَّ بلاءَ الدُّنیا نِعمَهٌ فی الآخِرَهِ، و رَخاءَ الدُّنیا مِحنَهٌ فی الآخِرَهِ .
مؤمن نیستى مگر آنگاه که بلا و گرفتارى را نعمت شمارى و آسایش را محنت؛ زیرا بلاى دنیا ، نعمت آخرت است و خوشى دنیا ، رنج آخرت.

پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :

إنّ اللّه َ لَیَتعَهّدُ عبدَهُ المؤمنَ بأنواعِ البلاءِ کما یَتَعهّدُ أهلَ البیتِ سَیِّدُهم بِطُرَفِ الطَّعام .
همچنان که مرد خانه با خوراکى هاى نوبر ، خانواده خود را مى نوازد خداوند نیز بنده مؤمن خود را با انواع بلاها مى نوازد .

امام على علیه السلام :

إذا رأیتَ ربَّکَ یُوالی علَیکَ البلاءَ فاشْکُرْهُ، إذا رأیتَ ربَّکَ یُتابِعُ علَیکَ النِّعَمَ فاحْذَرْهُ .
هرگاه دیدى پروردگارت بلا از پى بلا بر تو نازل مى کند ، سپاسگزار او باش. و هرگاه دیدى نعمتهاى پروردگارت پیاپى به تو مى رسد از او برحذر باش (بترس) .

امام باقر علیه السلام :

إنَّ اللّه َ عزّ و جلّ لَیَتعاهَدُ المؤمنَ بالبلاءِ کما یَتعاهَدُ الرَّجُلُ أهلَهُ بالهَدِیّهِ مِن الغَیبهِ ، و یَحْمیهِ الدُّنیا کما یَحْمی الطّبیبُ المریضَ .
خداوند عزّ و جلّ مؤمن را با بلا و سختى مى نوازد، همچنان که مرد خانه با آوردن هدیه از سفر، خانواده خود را مى نوازد، و او را از دنیا پرهیز مى دهد، همچنان که پزشک بیمار را پرهیز مى دهد .

امام صادق علیه السلام :

المَصائبُ مِنَحٌ مِن اللّه ِ ، و الفَقرُ مَخزونٌ عندَ اللّه ِ .
مصیبتها، هدیه هایى هستند از سوى خداوند، و فقر، در خزانه خدا نگهدارى مى شود [و آن را جز به بندگان خاصّش نمى دهد] .

امام کاظم علیه السلام :

لَن تَکونوا مؤمنینَ حتّى تَعُدّوا البلاءَ نِعمَهً و الرَّخاءَ مُصیبَهً ، و ذلکَ أنَّ الصَّبرَ عِند البلاءِ أعظَمُ مِن الغَفلهِ عندَ الرَّخاءِ .
شما هرگز مؤمن نیستید مگر آن که بلا و گرفتارى را نعمت شمارید و آسایش و رفاه را مصیبت؛ زیرا صبر بر بلا و گرفتارى ارزشمندتر است از غفلت به هنگام آسایش و خوشى.

امام عسکرى علیه السلام :

ما مِن بَلِیّهٍ إلاّ و للّه ِ فیها نِعمَهٌ تُحیطُ بِها .
هیچ گرفتارى و بلایى نیست مگر آن که نعمتى از خداوند آن را در میان گرفته است.
ارج نهادن به مؤمن به وسیله بلا

پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :

إنَّ اللّه َ لَیُغذّی عَبدَهُ المؤمنَ بالبلاءِ کما تُغذِّی الوالِدَهُ ولَدَها باللَّبَنِ .
خداوند بنده مؤمن خود را با بلا و گرفتارى تغذیه مى کند ، همچنانکه مادر فرزند خود را با شیر .

پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :

ما کَرُمَ عبدٌ على اللّه ِ إلاّ ازْدادَ علَیهِ البلاءُ .
بنده اى نزد خدا گرامى نشد، مگر آن که بلا و گرفتارى او فزونى یافت.

پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :

إذا أرادَ اللّه ُ بقَومٍ خَیرا ابْتَلاهُم .
هرگاه خداوند خیر مردمى را بخواهد آنان را مبتلا مى کند.

امام صادق علیه السلام :

البلاءُ زَیْنُ المؤمنِ ، و کَرامهٌ لِمَن عَقَلَ ، لأنَّ فی مُباشَرتِهِ و الصَّبرِ علَیهِ و الثَّباتِ عندَهُ تَصْحیحَ نِسْبهِ الإیمانِ .
بلا و گرفتارى زیور مؤمن است و کرامت خردمند؛ زیرا گرفتار بلا شدن و در برابر آن شکیبایى و پایدارى ورزیدن، مؤمن را شایسته نام مؤمن مى کند.

امام صادق علیه السلام :

ما أثنى اللّه ُ تعالى على عبدٍ من عِبادِهِ مِن لَدُنْ آدمَ إلى محمّدٍ صلى الله علیه و آله إلاّ بعدَ ابْتِلائهِ و وَفاءِ حقِّ العُبودیّهِ فیهِ ، فَکَراماتُ اللّه ِ فی الحقیقهِ نِهایاتٌ ، بِدایاتُها البلاءُ .
خداوند متعال هیچ بنده اى را، از آدم تا محمّد صلى الله علیه و آله ، نستود مگر پس از آن که وى را دچار بلا ساخت و او در آن بلا، حقّ بندگى را ادا کرد. پس کرامتهاى خداوند در حقیقت، پایان مسیرى است که با بلا آغاز مى شود.

امام صادق علیه السلام :

إنَّ بَلایاهُ [اللّه ] مَحْشُوَّهٌ بکَراماتِهِ الأبَدیّهِ، و مِحَنَهُ مُورِثَهٌ رِضاهُ و قُربَهُ و لَو بعدَ حینٍ .
همانا بلایاى خداوند آکنده از کرامتهاى جاودانه اوست و رنج و محنتهایش، اگر چه پس از مدّتى، خشنودى و قُرب او را به بار مى آورد.

امام صادق علیه السلام :

إنّ للّه ِ عزّ و جلّ عِبادا فی الأرضِ مِن خالِصِ عِبادِهِ ، ما یَنزِلُ منَ السّماءِ تُحْفَهٌ إلى الأرضِ إلاّ صَرَفَها عنهُم إلى غیرِهِم ، و لا بَلِیّهٌ إلاّ صَرَفَها إلَیهِم .
خداوند عزّ و جلّ بر روى زمین بندگانى دارد ناب و خالص که هیچ تحفه اى از آسمان به زمین نمى فرستد، مگر این که آن تحفه را نصیب دیگران و نه آنان مى کند و هیچ بلایى نمى فرستد، مگر این که آن را متوجّه ایشان مى گرداند.
بلا و تنبّه

پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :

لَولا ثلاثهٌ فی ابنِ آدمَ ما طَأْطَأ رأسَهُ شَیءٌ : المَرضُ ، و المَوتُ ، و الفَقرُ ، و کلُّهنَّ فیهِ ، و إنّه لَمَعهُنَّ لَوثّابٌ!
اگر سه [نقطه ضعف] در آدمى نبود، چیزى سر او را فرود نمى آورد: بیمارى، مرگ و فقر. این هر سه را دارد و با این حال چموشى مى کند!

امام على علیه السلام :

إذا رَأیتَ اللّه َ سُبحانَهُ یُتابِعُ علَیکَ البلاءَ فقَد أیْقَظَکَ ، إذا رَأیتَ اللّه َ سُبحانَهُ یُتابِعُ علَیکَ النِّعَمَ مَعَ المَعاصی فَهُوَ اسْتِدراجٌ لکَ .
هرگاه دیدى خداوند سبحان پیاپى بر تو بلا نازل مى کند هر آینه تو را بیدار باش داده است. و چون دیدى خداوند سبحان، با وجود آن که گناه مى کنى، پیاپى به تو نعمت مى دهد، این، براى غافلگیر کردن [و به دام انداختن ]توست.

امام على علیه السلام ـ هنگام بیرون رفتن براى طلب باران ـ فرمود :

إنّ اللّه َ یَبتَلی عِبادَهُ عندَ الأعمالِ السَّیِّئهِ بنَقْصِ الثَّمَراتِ و حَبْسِ البَرَکاتِ و إغْلاقِ خَزائنِ الخَیراتِ ، لِیَتوبَ تائبٌ و یُقْلِعَ مُقْلِعٌ و یَتَذکَّرَ مُتَذکِّرٌ و یَزْدَجرَ مُزْدَجِرٌ .
هرگاه بندگان خدا گناه و بد کردارى کنند خداوند آنان را به کاهش محصولات و بازداشت برکات و بستن دَرِ گنجینه هاى خیر مبتلا مى سازد تا توبه گر توبه کند و گنهکار دل از گناه برکند و پند گیرنده پند پذیرد و نهى شده [از گناه ]باز ایستد.

امام صادق علیه السلام :

المؤمنُ لا یَمْضی علَیهِ أربَعونَ لَیلهً إلاّ عَرَضَ لهُ أمرٌ یُحزِنُهُ یُذَکَّرُ بهِ .
مؤمن چهل شب بر او نمى گذرد جز آن که پیشامدى برایش شود که غمگینش سازد و بدان وسیله متنبّه گردد.

امام صادق علیه السلام :

إذا أرادَ اللّه ُ عزّ و جلّ بعبدٍ خیرا فأذْنبَ ذَنبا تَبِعَهُ بنِقمَهٍ و یُذکِّرُهُ الاسْتِغفارَ ، و إذا أرادَ اللّه ُ عزّ و جلّ بعبدٍ شَرّا فأذْنبَ ذَنبا تَبِعَهُ بنِعمَهٍ لِیُنْسِیَهُ الاسْتِغفارَ و یَتَمادى بهِ ، و هُو قولُ اللّه ِ عزّ و جلّ : «سنَسْتدرِجُهُم من حیثُ لا یعلمونَ» حدیث بالنِّعَمِ عند المَعاصی .
هرگاه خداوند خیر بنده اى را بخواهد و از او گناهى سر زند، در پى آن گناه به مصیبتى گرفتارش مى سازد تا او را به یاد استغفار کردن اندازد. و هرگاه خداوند بدى بنده اى را خواهد و از او گناهى سر زند، در پى آن بدو نعمتى مى بخشد تا آمرزش خواهى را از یاد ببرد و آن گناه را ادامه دهد. این است فرموده خداوند عزّ و جلّ که: «از جایى که خود نمى دانند بتدریج آنان را فرو مى گیریم» یعنى با نعمت دادن به هنگام گناه.

امام صادق علیه السلام :

ما منِ مؤمنٍ إلاّ و هُو یُذَکَّرُ فی کُلِّ أربَعینَ یَوما ببلاءٍ ، إمّا فی مالِهِ أو فی ولدِهِ أو فی نَفسِهِ فیؤجَرُ علَیهِ ، أو هَمٍّ لا یَدری مِن أینَ هُو .
هیچ مؤمنى نیست مگر آن که هر چهل روز یک بار ، به وسیله بلایى متنبّه مى شود. این بلا یا به مال او مى رسد ، یا به فرزندش یا به خودش ؛ که پاداش آن را مى بیند ، و یا اندوهى به او مى رسد که نمى داند از کجاست.
زدوده شدن گناهان به وسیله بلا

امام على علیه السلام :

الحَمدُ للّه ِ الّذی جَعلَ تَمْحیصَ ذُنوبِ شِیعتِنا فی الدُّنیا بمِحْنتِهِم، لِتَسْلَمَ بِها طاعاتُهُم و یَسْتَحِقّوا علَیها ثَوابَها .
سپاس و ستایش خدایى را که رنج و گرفتارى پیروان ما را مایه زدوده شدن گناهان آنان در دنیا قرار داد تا با این رنجها و بلاها طاعاتشان سالم ماند و سزاوار پاداش آن شوند.

امام على علیه السلام :

أ لا اُخبِرُکُم بأفضَلِ آیهٍ فی کتابِ اللّه ِ عزّ و جلّ؟ حَدّثَنا رسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله «و ما أصابکُم مِن مصیبهٍ فبما کسَبَتْ أیدیکم» ، و اللّه ُ عزّ و جلّ أکْرَمُ مِن أن یُثَنّیَ علَیهِ العُقوبَهَ فی الآخِرَهِ ، و ما عَفا عنهُ فی الدُّنیا فاللّه ُ تبارکَ و تعالى أحْلَمُ مِن أنْ یَعودَ فی عَفوهِ .
آیا شما را از برترین آیه در کتاب خداوند عزّ و جلّ خبر ندهم؟ پیامبر خدا صلى الله علیه و آله به ما فرمود آیه «هر مصیبتى که به شما مى رسد دستاورد خود شماست»، خداوند عزّ و جلّ بزرگوارتر از آن است که [کسى را که در دنیا کیفر داده است] دوباره در آخرت کیفر دهد و با گذشت تر از آن است که از آنچه در دنیا عفو و گذشت کرده است [در آخرت ]از عفو خود بازگردد.

امام على علیه السلام :

ما عاقَبَ اللّه ُ عَبدا مؤمنا فی هذهِ الدُّنیا إلاّ کانَ اللّه ُ أحْلَمَ و أمْجَدَ و أجْوَدَ و أکْرَمَ مِن أنْ یَعودَ فی عِقابِهِ یومَ القیامهِ .
هرگاه خداوند بنده مؤمنى را در این دنیا کیفر دهد با گذشت تر و ارجمندتر و بخشنده تر و بزرگوارتر از آن است که روز قیامت نیز کیفرش رساند.

امام باقر علیه السلام :

إنَّ اللّه َ تبارکَ و تعالى إذا کانَ مِن أمْرِهِ أن یُکرِمَ عَبدا و له عِندَه ذَنبٌ ابْتَلاهُ بالسُّقْمِ ، فإنْ لَم یَفعَلْ فبِالحاجهِ، فإنْ لَم یَفعَلْ شَدَّدَ علَیه عندَ المَوتِ . و إذا کانَ مِن أمرِهِ أنْ یُهینَ عَبدا و لَه عندَهُ حَسَنهٌ أصَحَّ بَدنَهُ، فإنْ لم یفعلْ وسَّعَ علَیهِ فی مَعیشتِهِ ، فإنْ لَم یَفعلْ هَوّنَ علَیهِ المَوتَ .
هرگاه خداوند متعال بنایش این باشد که بنده اى را گرامى بدارد و آن بنده گناهى کرده باشد او را به بیمارى مبتلا مى گرداند، اگر چنین نکرد به فقر و نیازمندى دچارش مى سازد و اگر این را هم نکرد هنگام جان کندن بر او سخت مى گیرد. و اگر بنایش این باشد که بنده اى را خوار و بی مقدار سازد و او کارى نیک نزد خدا داشته باشد، تن سالم به او مى دهد، اگر چنین نکرد زندگى اش را فراخ مى گرداند و اگر این را هم نکرد مرگ را بر او آسان مى سازد.

بحار الأنوار ـ به نقل از یونس بن یعقوب ـ :

سمعتُ جعفرَ بنَ محمّدٍ علیه السلام یقولُ : مَلعونٌ مَلعونٌ کُلُّ بدَنٍ لا یُصابُ فی کلِّ أربعینَ یوما . قلتُ : ملعونٌ؟! قالَ : ملعونٌ . فلَمّا رأى عِظَمَ ذلکَ علَیَّ قالَ لی : یا یُونسُ ، إنّ مِن البَلِیّهِ الخَدْشَهَ و اللَّطْمَهَ و العَثْرَهَ و النَّکْبَهَ و القَفْزَهَ و انْقِطاعَ الشِّسْعِ و أشْباهَ ذلکَ.یا یُونسُ، إنّ المؤمنَ أکْرَمُ على اللّه ِ تعالى مِن أنْ یَمُرَّ علَیهِ أربَعونَ لا یُمَحِّصُ فیها ذُنوبَهُ ، و لَو بغَمٍ یُصیبُهُ لا یَدری ما وَجهُهُ . و اللّه ِ، إنَّ أحَدَکُم لَیَضَعُ الدَّراهِمَ بینَ یدَیهِ فَیَزِنُها فیَجِدُها ناقِصهً فیَغْتَمُّ بذلکَ ثُمّ یَزِنُها فیَجِدُها سَواءً ، فیکونُ ذلکَ حَطّا لبَعضِ ذُنوبِهِ .
از امام صادق علیه السلام شنیدم که مى فرمود : ملعون است، ملعون آن بدنى که هر چهل روز بلایى به آن نرسد. عرض کردم: ملعون است؟! فرمود: ملعون است. چون آن حضرت دید این مطلب بر من گران آمده است فرمود: اى یونس! جراحت برداشتن، سیلى خوردن، لغزیدن، گرفتارى ، از جا پریدن، پاره شدن بند کفش و امثال اینها، همه بلاست.اى یونس! مؤمن نزد خداوند متعال ارجمندتر از آن است که چهل روز بر او بگذرد و خداوند در آن مدّت گناهانش را پاک نکند، گر چه با رسیدن اندوهى به او، که خود نمى داند علّتش چیست. به خدا سوگند، فردى از شما درهمهایش را جلوى خود مى گذارد و آنها را وزن مى کند و مى بیند کم است و غمگین مى شود .دوباره آنها را وزن مى کند و مى بیند درست است. همین اندوه، برخى گناهان او را فرو مى ریزد.
بلا ، نشانه محبّت خداوند سبحان

بحار الأنوار :پیامبر خدا صلى الله علیه و آله فرمود :

إذا أحَبَّ اللّه ُ عبدا ابْتَلاهُ ، فإذا أحَبّهُ اللّه ُ الحُبَّ البالِغَ افْتَناهُ . قالوا : و ما افْتِناؤهُ؟ قالَ : لا یَتْرُکُ لهُ مالاً و ولَدا .
هرگاه خداوند بنده اى را دوست بدارد، مبتلایش مى گرداند و چون فراوان دوستش بدارد او را به فنا مى کشاند. عرض کردند: چگونه او را به فنا مى کشاند؟ فرمود: مال و فرزندى برایش باقى نمى گذارد.

امام باقر علیه السلام :

إنَّ اللّه َ تبارکَ و تعالى إذا أحَبَّ عبدا غَتَّهُ بالبلاءِ غَتّا و ثَجَّهُ بالبلاءِ ثَجّا ، فإذا دعاهُ قالَ : لَبَّیکَ عبدی ، لَئنْ عَجّلْتُ لکَ ما سَألتَ إنّی على ذلکَ لَقادرٌ، و لکنِ ادَّخَرْتُ لکَ، فما ادَّخَرتُ لکَ خیرٌ لکَ .
هرگاه خداوند تبارک و تعالى بنده اى را دوست داشته باشد، او را در غرقاب بلا فرو مى برد و باران بلا بر سر او فرو مى ریزد و چون او خدا را بخواند، مى فرماید: لبّیک بنده من ؛ اگر بخواهم خواسته ات را زود برآورده سازم مى توانم، اما آن را براى تو مى اندوزم و آنچه برایت بیندوزم، تو را بهتر است.

امام صادق علیه السلام ـ در حضور سدیر ـ فرمود :

إنَّ اللّه َ إذا أحَبَّ عبدا غَتَّهُ بالبلاءِ غَتّا ، و إنّا و إیّاکُم یا سدیرُ لَنُصبِحُ بهِ و نُمْسی .
خداوند هرگاه بنده اى را دوست بدارد او را در بلا غوطه ور مى سازد. اى سدیر! ما و شما روز و شبمان را با بلا سپرى مى کنیم.

امام صادق علیه السلام :

إذا أحَبَّ اللّه ُ قَوما أو أحبَّ عبدا صَبَّ علَیهِ البلاءَ صَبّا، فلا یَخرُجُ مِن غَمٍّ إلاّ وقَعَ فی غَمٍّ .
هرگاه خداوند مردمى یا بنده اى را دوست بدارد بر سر او بلا مى ریزد و از غمى به در نمى آید مگر آن که در غمى دیگر فرو مى افتد.
بلا به اندازه ایمان است

الأمالى للمفید :

مِن کلامِ رجُلٍ یُصَبِّرُ علیّا علیه السلام على قِتالِ أعداءِ اللّه ِ بصِفّینَ ـ : لا أعلمُ أحَدا أعظَمَ فی اللّه ِ عزّ و جلّ اسمُهُ بلاءً و لا أحْسنَ ثوابا مِنکَ ، و لا أرفعَ عندَ اللّه ِ مکانا . اصبِرْ یا أخی على ما أنتَ فیهِ حتّى تَلقى الحَبیبَ، فقَد رأیتَ أصحابَنا ما لَقُوا بالأمسِ من بَنی إسرائیلَ ، نَشَروهُم بالمَناشِیرِ و حَملُوهُم على الخَشَبِ ···قالَ علیه السلام : هذا شَمعونُ وصیُّ عیسى ، بَعثَهُ اللّه ُ یُصَبِّرُنی على قِتالِ أعدائِهِ .
مردى که على علیه السلام را در صفّین به پایدارى در پیکار با دشمنان خدا تشویق مى کرد در سخنانش گفت ـ : کسى را سراغ ندارم که در راه خدا بلا کش تر از تو و ثواب و منزلتش نزد خدا بیشتر از تو باشد. برادرم! به کار و راه خود ادامه بده تا به دیدار دوست بشتابى. هر آینه، یارانمان را دیدم که دیروز از بنى اسرائیل چه ها دیدند. آنان را با ارّه قطعه قطعه کردند و بر دار آویختند ··· .
امام علیه السلام فرمود: این شخص شمعون، وصىّ عیسى است؛ خداوند او را برانگیخته است تا مرا در پیکار با دشمنان خدا به پایدارى فرا خواند.

الکافى :

إنَّما یُبتلى المؤمنُ فی الدُّنیا على قَدْرِ دِینِهِ ـ أو قالَ: ـ على حَسَبِ دِینِهِ .
امام باقر علیه السلام فرمود : مؤمن در دنیا به اندازه دین دارى اش مبتلا مى شود . یا فرمود : بر حسب دین دارى اش .

امام باقر علیه السلام :

کُلَّما ازْدادَ العبدُ إیمانا ازْدادَ ضِیقا فی مَعیشَتِهِ .
هر چه بر ایمان بنده افزوده شود زندگى او سخت تر و تنگتر مى شود.

امام باقر علیه السلام ـ به مردى که به امام علیه السلام عرض کرد:

و اللّه ِ ، إنّی لاَُحِبُّکُم أهلَ البیتِ ـ : فاتّخِذْ للبلاءِ جِلْبابا ، فو اللّه ِ إنَّهُ لَأسْرَعُ إلَینا و إلى شِیعتِنا مِن السَّیلِ فی الوادِی ، و بنا یَبدأ البلاءُ ثُمّ بِکُم ، و بنا یَبدأ الرَّخاءُ ثُمّ بِکُم .
به خدا قسم من شما خاندان را دوست دارم ـ فرمود : پس، بلا را رداى خود گردان؛ زیرا سوگند به خدا که بلا به سوى ما و شیعیان ما شتابنده تر از سیل در درّه است. بلا و گرفتارى از ما آغاز مى شود، سپس به شما مى رسد و آسایش از ما آغاز مى گردد، آن گاه به شما مى رسد.

امام باقر علیه السلام :

یُبتلى المرءُ على قَـدْرِ حُبِّهِ .
انسان به اندازه محبّتش نسبت به خدا [بلا مى بیند.

امام صادق علیه السلام :

إنّما المؤمنُ بمنزِلَهِ کَفّهِ المِیزانِ : کُلّما زِیدَ فی إیمانِهِ زِیدَ فی بلائِهِ .
مؤمن مانند کفّه ترازوست: هر چه بر ایمانش افزوده شود بلا و گرفتارى اش فزونى مى گیرد.

امام صادق علیه السلام :

إنّما یُبتلى المؤمنُ على قَدْرِ أعمالِهِ الحَسَنهِ ، فمَن صَحَّ دینُهُ و حَسُنَ عملُهُ اشْتدَّ بلاؤهُ ، و ذلکَ أنَّ اللّه َ عزّ و جلّ لَم یَجعلِ الدُّنیا ثوابا لمؤمنٍ ، و لا عُقوبهً لکافرٍ، و مَن سَخُفَ دِینُهُ و ضَعُفَ عملُهُ قلَّ بلاؤهُ .
در کتاب على علیه السلام آمده است: همانا مؤمن به اندازه کارهاى نیکش بلا مى بیند . پس، هر که دینش درست و کردارش نیکو باشد بلایش سخت است؛ زیرا خداوند عزّ و جلّ دنیا را پاداش مؤمن و کیفر کافر قرار نداده است. و هر که دینش سست و کردارش ضعیف باشد بلایش اندک است.

امام صادق علیه السلام :

و إنْ کانَ النّبیُّ مِن الأنبیاءِ لَیأتی قَومَهُ فیقومُ فیهِم ، یأمرُهُم بطاعهِ اللّه و یَدْعوهُم إلى توحیدِ اللّه ِ و ما معَهُ مَبِیتُ لَیلهٍ ، فما یَترکُونَهُ یَفرَغُ مِن کلامِهِ و لا یَستَمِعونَ إلَیهِ حتّى یَقتُلوهُ ، و إنّما یَبْتَلی اللّه ُ تبارکَ و تعالى عِبادَهُ على قَدْرِ مَنازِلِـهِم عِندَهُ .
پیامبرى از پیامبران در میان قوم خود ظهور مى کرد و آنان را به فرمانبرى از خدا فرمان مى داد و به یکتا پرستى فرا مى خواند و سر پناهى که شب را در آن بگذراند نداشت. پس نمى گذاشتند سخنش را تمام کند و حرفهایش را نشنیده او را مى کشتند. راستى که خداوند تبارک و تعالى بندگان خود را به فراخورِ منزلتى که نزد او دارند، مبتلا مى کند.

امام کاظم علیه السلام :

مَثَلُ المؤمنِ مَثَلُ کَفَّتَیِ المِیزانِ : کلّما زِیدَ فی إیمانِهِ زِیدَ فی بلائِهِ ، لِیَلْقى اللّه َ عزّ و جلّ و لا خَطیئهَ لَه .
مؤمن به دو کفّه ترازو مى ماند که هر چه بر ایمان او افزوده شود بلایش فزونى مى گیرد تا خداوند عزّ و جلّ را بدون گناه، دیدار کند.
بلا و رسیدن به کمال

امام على علیه السلام :

إنّ البلاءَ لِلظّالمِ أدَبٌ ، و للمؤمنِ امْتِحانٌ ، و للأنبیاءِ دَرَجهٌ .
بلا براى ستمگر تأدیب است و براى مؤمن امتحان و براى پیامبران درجه.

الکافى :

لمّا حُمِلَ علیُّ بنُ الحسینِ -صلّى اللّه علیهما- إلى یزیدَ بنِ معاویهَ فاُوقِفَ بین یدَیهِ ، قالَ یزیدُ لعنهُ اللّه ُ : «و ما أصابکم مِن مصیبهٍ فبما کسبتْ أیدیکم» !حدیث فقالَ علیُّ بنُ الحسینِ علیهما السلام: لَیستْ هذهِ الآیهُ فِینا ، إنّ فِینا قولَ اللّه ِ عزّ و جلّ: «ما أصابَ مِن مصیبهٍ فی الأرضِ و لا فی أنفسِکُم إلاّ فی کتابٍ من قبلِ أن نَبْرَأها» .
هنگامى که امام زین العابدین علیه السلام را نزد یزید بردند و در برابر او نگه داشتند، یزید ـ که لعنت خدا بر او باد ـ این آیه را خواند: «هر مصیبتى به شما مى رسد دستاورد خود شماست». امام زین العابدین علیه السلام فرمود: این آیه درباره ما نیست، بلکه این سخن خداوند عزّ و جلّ درباره ماست که: «هیچ مصیبتى به مال یا جانتان نمى رسد، مگر پیش از آفرینش آن مکتوب شده است».

امام صادق علیه السلام ـ در پاسخ به پرسش از آیه «هر مصیبتى به شما مى رسد دستاورد خود شماست» ـ فرمود :

أ رأیتَ ما أصابَ علیّا و أهلَ بیتِه: هُو بِما کَسَبَتْ أیدیهِم ، و هُم أهلُ طهارهٍ مَعصومونَ؟ قالَ ـ : إنّ رسولَ اللّه ِ صلى الله علیه و آله کانَ یَتوبُ إلى اللّه ِ و یَستَغفِرُهُ فی کُلِّ یومٍ و لَیلهٍ مِائهَ مَرّهٍ من غیرِ ذَنبٍ ، إنّ اللّه َ یَخُصُّ أوْلِیاءهُ بالمَصائبِ لِیأجُرَهُم علَیها مِن غیرِ ذَنبٍ
آیا مى پندارى آنچه بر سر على و خاندان او آمد، دستاورد خودشان بود؟ در حالى که آنان پاک و معصوم بودند. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله بى آن که گناهى کرده باشد، در شبانه روز یکصد بار به درگاه خدا توبه و استغفار مى کرد. خداوند اولیاى خود را بى آن که گناهى کرده باشند، به مصیبت ها گرفتار مى سازد تا بدین وسیله پاداششان دهد.

بحار الأنوار: ـ در دعاى ندبه آمده است ـ :

اللَّهُمَّ لکَ الحَمدُ على ما جَرى بهِ قَضاؤکَ فی أولیائِکَ الّذینَ اسْتَخلَصتَهُم لنفسِکَ و دِینِکَ، إذ اخْتَرْتَ لَهُم جَزیلَ ما عِندکَ مِن النَّعیمِ المُقیمِ ، الّذی لا زَوالَ لَهُ و لا اضْمِحْلالَ .
خدایا! تو را مى ستاییم براى آنچه بر اولیاى خود، همانان که براى خود و دینت برگزیده اى، مقدّر کرده اى؛ چون نعمت فراوان و پایدارى ]در برابر بلاها [برایشان فراهم آورده اى؛ نعمتى که زوال و نابودى نمى پذیرد.
بلا، مایه شوق به دیدار خداوند سبحان

پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :

هَبطَ إلَیَّ جَبرئیلُ علیه السلام فی أحْسَنِ صُورهٍ فقالَ : یا محمّدُ ، الحقُّ یُقْرِئُکَ السَّلامَ و یقولُ لکَ : إنّی أوحَیْتُ إلى الدُّنیا أنْ تَمَرَّری و تَکَدَّری و تَضَیَّقی و تَشَدَّدی على أوْلِیائی حتّى یُحِبّوا لِقائی ، و تَیَسَّری و تَسَهَّلی و تَطَیَّبی لأعْدائی حتّى یُبْغِضوا لِقائی ، فإنّی جَعَلتُ الدُّنیا سِجْنا لأوْلِیائی و جَنّهً لأعْدائی .
جبرئیل علیه السلام در نیکوترین چهره بر من فرود آمد و گفت: اى محمّد! حق، تو را درود مى فرستد و مى فرماید: من به دنیا وحى کردم که براى اولیا و دوستان من تلخ و ناگوار و تنگ و سخت باش، تا مشتاق دیدار من شوند و براى دشمنان من آسان و سهل و گوارا باش تا دیدار مرا ناخوش دارند؛ زیرا من دنیا را زندانِ دوستان خود و بهشتِ دشمنانم قرار دادم.

پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :

یقولُ اللّه ُ عزّ و جلّ : یا دُنیا ، تَمَرَّری على عَبدیَ المؤمِن بأنواعِ البلاءِ ، و ضَیِّقی علَیهِ فی معیشتِهِ ، و لا تَحْلَولِی فیَرکُنَ إلیکِ .
خداوند عزّ و جلّ مى فرماید: اى دنیا! با بلاهاى گوناگون به کام بنده مؤمن من تلخ شو و زندگى را بر او تنگ گیر و به کامش شیرین میا تا] مبادا ] به تو میل کند.
درجاتى که بنده با بلا به آنها مى رسد

پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :

إنَّ الرّجُل لَیکونُ لَه الدَّرَجهُ عندَ اللّه ِ لا یَبلُغُها بعملِهِ ، حتّى یُبْتَلى ببلاءٍ فی جِسمِهِ فیَبلُغَها بذلکَ .
براى آدمى نزد خداوند درجه اى است که او با عمل خود بدان نمى رسد، مگر آن که بدنش به بلایى گرفتار شود و بدین وسیله، به آن درجه دست یابد.

پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :

إنَّ العبدَ لَتکونُ لَه المَنزِلهُ من الجنّهِ فلا یَبلُغُها بشَیءٍ مِن البلاءِ حتّى یُدرِکَهُ المَوتُ ، و لم یَبلُغْ تلکَ الدَّرَجهَ فیُشَدَّدَ علَیهِ عندَ المَوتُ فیَبلُغُها .
براى بنده در بهشت جایگاهى است که به وسیله هیچ بلایى به آن دست نمى یابد، تا مرگش در رسد و هنگام مرگ بر او سخت گرفته شود تا به آن جایگاه دست یابد.

امام صادق علیه السلام :

إنّ فی الجَنّهِ مَنزِلهً لا یَبلُغُها عبدٌ إلاّ بالابْتِلاءِ فی جَسدِهِ .
همانا در بهشت منزلتى است که هیچ بنده اى بدان نمى رسد مگر با بلایى که [در دنیا] به بدنش مى رسد.

امام صادق علیه السلام :

إنّه لَیکونُ لِلعبدِ مَنزِلهٌ عند اللّه ِ فما یَنالُها إلاّ بإحْدى خَصْلتَینِ : إمّا بذَهابِ مالِهِ أو ببَلِیّهٍ فی جَسدِهِ .
بنده را نزد خداوند منزلتى است که بدان نمى رسد مگر با یکى از این دو: یا با از بین رفتن دارایى اش، یا با رسیدن بلایى به جسمش.
نکوهش بلا خواهى

امام صادق علیه السلام ـ آنگاه که به ایشان عرض شد: از ابوذر رحمه الله نقل مى شود که گفته است: مردم از سه چیز بدشان مى آید ولى من آنها را دوست دارم: مرگ را دوست دارم، فقر را دوست دارم، بلا را دوست دارم ـ فرمود :

هذا لیسَ على ما یَرْوونَ ، إنّما عنى : المَوتُ فی طاعهِ اللّه ِ أحَبُّ إلَیَّ مِن الحیاهِ فی مَعصیهِ اللّه ِ ، و الفَقرُ فی طاعهِ اللّه ِ أحَبُّ إلَیّ مِن الغِنى فی مَعصیهِ اللّه ِ ، و البلاءُ فی طاعهِ اللّه ِ أحَبُّ إلَیّ مِن الصِّحّهِ فی مَعصیهِ اللّه ِ .
این برداشت آنها درست نیست، بلکه منظور ابوذر این بوده است که مرگ در راه طاعت خدا را خوشتر دارم از زندگى آلوده به معصیت خدا و فقر در راه طاعت خدا را دوست تر دارم تا ثروت با نافرمانى خدا و بلا و سختى دیدن در راه طاعت خدا برایم خوشایندتر است از سلامت و عافیت در معصیت خدا.
حالت مؤمن هنگام بلا

امام على علیه السلام ـ در وصف مؤمنان ـ فرمود :

نَزلَتْ أنفسُهُم مِنهُم فی البلاءِ کما نَزلَتْ فی الرَّخاءِ .
در سختیها همان گونه اند که در خوشیها.
دچار شدن مؤمن به بلا ، به سود اوست

امام باقر علیه السلام :

ما اُبالی أصْبَحتُ فَقیرا أو مَریضا أو غَنِیّا؛ لأنَّ اللّه َ یقولُ : لا أفْعَلُ بالمؤمنِ إلاّ ما هُو خَیرٌ لَهُ .
مرا چه باک که فقیر باشم یا بیمار و یا ثروتمند؛ زیرا خداوند متعال مى فرماید: من با مؤمن کارى نمى کنم، مگر آنچه را که برایش بهتر است.

امام صادق علیه السلام : از جمله چیزهایى که خداوند متعال به موسى علیه السلام وحى کرد ، این بود که ـ :

ما خَلَقتُ خَلْقا أحَبَّ إلَیَّ مِن عَبدیَ المؤمنِ ، فإنّی إنّما أبْتَلِیهِ لِمَا هُو خَیرٌ لَهُ ، و اُعافِیهِ لِما هُو خیرٌ لَهُ ، و أزْوِی عَنهُ لِما هُو خَیرٌ لَهُ ، و أنا أعلَمُ بما یَصلُحُ علَیهِ عبدی ، فلْیَصْبِرْ على بلائی ، و لْیَشکُرْ نَعْمائی ، و لْیَرْضَ بقَضائی ، أکتُبْهُ فی الصِّدِّیقینَ عِندی .
آفریده اى نیافریده ام که نزد من محبوب تر از بنده مؤمنم باشد. او را مبتلا مى سازم چون برایش بهتر است؛ به او عافیت مى بخشم چون برایش بهتر است، از او مى گیرم و محرومش مى سازم چون برایش بهتر است. من بهتر مى دانم که چه چیز بنده مرا اصلاح مى کند؛ پس باید که بر بلاى من صبور باشد و از نعمتهایم سپاسگزار و از حکم و قضاى من خشنود تا او را در شمار بندگان صدّیق خود بنویسم.
سخت ترین آزمایش بندگان

امام على علیه السلام :

مـا ابْتَلى اللّه ُ أحَـدا بمِثلِ الإمْلاءِ لَهُ .
خداوند هیچ کس را به چیزى همچون مهلت دادن به او نیازموده است.

بحار الأنوار :امام على علیه السلام فرمود :

ما ابْتُلِی المؤمنُ بشَیءٍ هُو أشَدُّ علَیهِ من خِصالٍ ثلاثٍ یُحْرَمُها. قیلَ: و ما هُنَّ؟ قالَ:المُواساهُ فی ذاتِ یَدِهِ ، و الإنْصافُ مِن نَفسِهِ ، و ذِکرُ اللّه ِ کثیرا . أمَا إنّی لا أقولُ لکُم: سبحانَ اللّه و الحمدُ للّه ، و لکنْ ذِکرُ اللّه ِ عند ما أحَلَّ لَهُ ، و ذِکْرُ اللّه ِ عند ما حَرَّمَ علَیهِ .
سخت ترین بلا براى مؤمن محروم شدن از سه خصلت است. عرض شد: آن سه کدامند؟ فرمود: کمک مالى [به برادران خود] ، انصاف داشتن و یاد خدا در همه حال. مقصودم به زبان آوردن «سبحان اللّه » و «الحمد للّه » نیست؛ بلکه منظورم به یاد خدا بودن در مواردى است که خداوند برایش حلال و یا حرام کرده است.

امام صادق علیه السلام :

ما بَلا اللّه ُ العِبادَ بشَیءٍ أشَدَّ علَیهِم مِن إخْراجِ الدِّرْهَمِ .
خداوند بندگان را به چیزى سخت تر از بذل مال نیازموده است.
سخت ترین بلاها

پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :

إنَّ اللّه َ أخَذَ مِیثاقَ المؤمنِ على بلایا أربَعٍ ، أشَدُّها علَیهِ :مؤمنٌ یقولُ بقَولِهِ یَحسِدُهُ، أو منافقٌ یَقْفو أثَرَهُ، أو شَیطانٌ یُغوِیهِ، أو کافرٌ یرى جِهادَهُ، فما بَقاءُ المؤمنِ بعدَ هذا؟!
خداوند از مؤمن بر چهار بلا پیمان گرفته است: سخت ترین آنها براى او، وجود مؤمنى است که هم عقیده او باشد و با این حال بر وى حسادت ورزد ، یا منافقى که ردّ پاى او را دنبال کند،حدیث یا شیطانى که در صدد گمراه کردنش باشد، یا کافرى که جهاد کردن با وى را بر خود لازم بداند [زیرا در این صورت آن کافر به هر طریقى سعى مى کند به او آسیب برساند] ؛ حال با این همه بلا، بقاى مؤمن چگونه [ممکن ]است؟!

امام على علیه السلام :

إنّ مِن البلاءِ الفاقهَ ، و أشدُّ مِن ذلکَ مَرضُ البَدنِ ، و أشدُّ مِن ذلکَ مَرضُ القلبِ .
بینوایى، بلاست و بدتر از بینوایى بیمارى تن است و از آن بدتر بیمارى دل است.

امام على علیه السلام :

أکبَرُ البلاءِ فَقرُ النَّفسِ .
بزرگترین بلا، فقر شخصیت است.

امام صادق علیه السلام :

لاثٌ مَنِ ابتُلیَ بواحدهٍ مِنهُنَّ تَمنَّى الموتَ : فَقرٌ مُتَتابِعٌ ، و حُرْمَهٌ فاضِحَهٌ ، و عدُوٌّ غالِبٌ .
سه چیز است که هر کس به یکى از آنها گرفتار شود آرزوى مرگ کند: فقر پیاپى، محرومیت رسوا ، و دشمن چیره.

امام صادق علیه السلام :

ثلاثٌ مَنِ ابتُلیَ بواحدهٍ منهُنَّ کانَ طائحَ العقلِ : نِعمَهٌ مُوَلِّیهٌ ، و زَوجَهٌ فاسِدهٌ ، و فَجِیعهٌ بِحَبیبٍ .
سه چیز است که هر کس به یکى از آنها گرفتار آید پریشان عقل مى شود: نعمتِ از دست رفته، همسر بدکار ، و داغ عزیز.
گشایش پس از به اوج رسیدن بلا

پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :

أضیَقُ الأمْرِ أدْناهُ مِن الفرَجِ .
گرفته ترین کار، نزدیکترین به گشایش است.

امام على علیه السلام :

عندَ تَناهِی البلاءِ یکونُ الفرَجُ .
با به اوج رسیدن بلا، گشایش حاصل مى شود.

امام صادق علیه السلام :

إذا اُضِیفَ البلاءُ إلى البلاءِ کانَ مِنَ البلاءِ عافیهً .
هرگاه بلا روى بلا بیاید، از بلا رهایى حاصل مى شود.
دعا به هنگام بلا

بحار الأنوار :

فیما أوحى اللّه ُ إلى موسى ـ : یا موسى ··· اتَّخِذْنی جُنّهً للشَّدائدِ و حِصْنا لِمُلِمّاتِ الاُمورِ
از جمله وحى هاى خداوند به موسى علیه السلام این بود: اى موسى ! ··· مرا در برابر سختیها سپر کن و در مقابل بلاها و مصیبتها دژ خود قرار ده.

امام على علیه السلام :

قُلْ عندَ کلِّ شِدّهٍ : «لا حَولَ و لا قُوّهَ إلاّ باللّه ِ العلیِّ العظیمِ» تُکْفَها .
هنگام هر سختى و مشکلى بگو: «لا حول و لا قوّه إلاّ باللّه العلىّ العظیم»، تو را کفایت مى کند.

امام رضا علیه السلام :

رأیتُ أبی علیه السلام فی المَنامِ فقالَ : یا بُنَیَّ ، إذا کُنتَ فی شِدّهٍ فأکْثِرْ أنْ تقولَ : «یا رؤوفُ یا رحیمُ»، و الّذی تَراهُ فی المَنامِ کما تَراهُ فی الیَقَظهِ .
پدرم را در خواب دیدم فرمود: پسرم! هرگاه در سختى و گرفتارى بودى جمله «یا رؤوف یا رحیم» را فراوان بگو و آنچه در خواب مى بینى چنان است که در بیدارى مى بینى.
دعا به هنگام دیدن فرد بلا زده

پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :

إذا رأیتُمْ أهلَ البلاءِ فاحمَدوا اللّه َ و لا تُسْمِعوهُم، فإنَّ ذلکَ یَحْزُنُهُم .
هرگاه بلا زدگانى را دیدید خدا را شکر کنید، اما نه چنان که آنها بشنوند ؛ زیرا ناراحت مى شوند.

امام باقر علیه السلام :

تقولُ ثلاثَ مرّاتٍ، إذا نَظَرتَ إلى المُبتلى مِن غیرِ أنْ تُسمِعَهُ : الحمدُ للّه ِ الّذی عافانی مِمّا ابتلاکَ بهِ و لو شاءَ فعلَ . مَن قالَ ذلکَ لَم یُصِبْهُ ذلکَ البلاءُ أبدا .
هرگاه بلا زده اى را دیدى به گونه اى که او نشنود سه بار بگو: سپاس و ستایش خدایى را که به بلاى تو گرفتارم نکرد که اگر مى خواست مى توانست چنین کند. هر کس این جمله را بگوید هرگز به آن بلا دچار نمى گردد.

امام صادق علیه السلام :

إذا رأیتَ الرَّجُلَ قدِ ابْتُلِی و أنْعَمَ اللّه ُ علَیکَ فقُلْ : اللّهُـمَّ إنّـی لا أسْخَرُ و لا أفْخَرُ، و لکنْ أحمَدُکَ على عَظیمِ نَعْمـائکَ علَـیَّ .
هرگاه دیدى مردى به بلایى دچار است و خداوند به تو نعمت ارزانى داشته، بگو: خدایا! مسخره نمى کنم و به خود نمى بالم امّا تو را به سبب نعمتهاى بزرگى که به من داده اى سپاس مى گویم.
بلا دیده اى که باید برایش دلسوزى کرد

امام على علیه السلام :

مَن کنتَ سَببا لَهُ فی بلائِهِ وَجَبَ علَیکَ التَّلطُّفُ فی عِلاجِ دائِهِ .
آن کس را که تو سبب گرفتارى و بلایش شده اى، باید براى درمان دردش دلسوزى کنى.

میزان الحکمه جلد دوم.