خواجه نصیرالدین طوسی در کتاب «اوصاف الاشراف» در مورد یقین این‌طور فرمودند که: «یقین اعتقاد جازم و ثابتی است که زوالش ممکن نیست و آن مرکب از دو علم است، علم به مطلب و علم به این‌که خلاف آن محال است»، سپس ایشان برای یقین، مراتبی را در نظر می‌گیرد؛ مرتبه اول؛ علم‌الیقین است که علم انسان به سر حد یقین رسیده باشد. مرحله دوم؛ عین‌الیقین است و آن وقتی است که انسان بالاتر آمده و معلوماتش را مشاهده می‌کند. مرحله سوم؛ حق الیقین است مثلاً یک وقتی انسان از دور دودی را تماشا می‌کند و از آن به وجود آتش یقین می‌کند. یک وقت جلو می‌رود و آتش را مشاهده می‌کند ولی آن‌وقت که خودش را درون آتش قرار می‌دهد، آن حق‌الیقین است. در مسایل اعتقادی و مکتبی هم این مراحل برای شخص وجود دارد.
▪ الزهد ثمرهالیقین
یقین به امور دینی و اعتقادی به قدری ارزشمند است که عمده صفات عالیه انسانی، از برکت یقین نصیب او می‌شود. روایتی در خصوص ثمرات یقین در غررالحکم آمده و مرحوم میرزا حسین نوری آن‌را در کتابش آورده است که «الزهد ثمرهالیقین»؛ در ارزش زهد همین بس که اگر کسی بخواهد مزه ایمان را بچشد باید زهد داشته باشد و با حرص به اموال دنیا چشیدن طعم ایمان حاصل نمی‌شود. حال حضرت امیرالمؤمنین علی‌بن ابی‌طالب علیه‌السلام می‌فرمایند: زهد با آن همه ارزش، ثمره یقین است؛ یعنی باید اول یقین حاصل شود تا زهد حاصل شود.
▪ الرضا ثمرهالیقین
یکی دیگر از محصولات یقین، رسیدن به مقام رضا است که بالاترین مقام عبودیت محسوب شود. یعنی اگر کسی در برابر تمام جریاناتی که برایش پیش می‌آید از قبیل تکالیف الهی، واجبات و محرمات، صحنه‌های مشکل زندگی و گرفتاری‌ها، هیچ اعتراضی ـ چه زبانی و چه فعلی ـ نداشته باشد؛ یعنی قول و فعلش طوری نباشد که حالت اعتراض داشته باشد بلکه در عمق جانش آرام و تسلیم صرف باشد، صاحب مقام رضا است. امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام می‌فرمایند: «الرضا ثمرهالیقین»
▪ الصبر ثمرهالیقین
صبر و استقامت در برابر هر حادثه سهمگین و خطرناک، تهیدستی و امراض از قِبَل صفت یقین حاصل می‌شود.
▪ التقوی ثمرهالیقین
وجود تقوا در شخص، علامت این است که فرد به مرتبه یقین رسیده است؛ چراکه تنها به دنبال یقین، ترک از عمل حرام می‌آید. انسانی که در مسیر خودسازی است باید خود را به حساب بکشد و این حسابرسی نفس، در زندگی علما و بزرگان وجود داشته است.
▪ الاخلاص ثمرهالیقین
چیزی که موجب می‌شود تا تمامی اعمال انسان خالص برای خداوند باشد، یقین به توحید است. حضرت امام حسن عسکری علیه‌السلام می‌فرمایند: «الشرک فی‌الناس اخفی من دبیب‌النمل علی المسح‌الاسود فی‌اللیله المظلمه»؛ (بحارالانوار/69 /289) یعنی شرک و توجه به غیرخدا در انسان‌ها، پنهان‌تر است از حرکت مورچه سیاه در دل تاریکی شب بر پوست سیاه! بنابراین اخلاص داشتن در کارها خیلی دشوار و سخت است. خدا نکند یک وقت پرونده ما باز شود و خودمان متوجه شویم که خدای نخواسته سخن گفتن ما و درس خواندن ما برای غیرخدا بوده است!
روایت دیگری از امام صادق علیه‌السلام در سفینهالبحار راجع به یقین و تأثیر آن آمده است که: «الیقین یوصل‌العبد الی کلّ حال سنیّ و مقام عجیب»؛ (سفینهالبحار/8/753) یعنی یقین بنده را به نورانی‌ترین حالات می‌رساند.
خدا کند همه ما موفق به کسب یقین شویم و کسب این صفت میسر است ولی عمده مراحلش به‌وسیله دعا و عبادت پیدا می‌شود. «واعبد ربّک حتّی یاتیک‌الیقین». (حجر/99)
منبع: وبسایت افق حوزه
