فلسفه خوابیدن

نکته: خواب مؤمن نه از بهر راحتِ نفس بود تا مایه غفلت و معصیت گشتی، لکن خواب، آسودن را بوَد تا نفس دیگر باره قوت خدمت یافتی تا خواب او عبادت گشتی؛ که هر کس که خورَد و خسبد (1) از بهر نعمت و شهوت، خواب و خوردِ او معصیت گردد؛ و هر که خورَد و خسبد از بهر قوت طاعت، آن خواب و خورد او طاعت گردد. نبینی که شریعت اسلام سحَری خوردن را ستوده است و ثواب عظیم بر آن وعده کرده است. از بهر آن که قوت طاعت را خورد نه شهوت نفس را. تا بزرگان چنین گفته اند که متقدمان ما خوردندی تا بزیستندی و ما می زییم تا بخوریم، طاعت خود به کار نیست.
چون خویشتن را چنین ریاضت کرد، گفتند با خویشتن مدارا کن. گفت: والله که خدای – تعالی – با من رفق نکرده است، من با خویشتن چگونه کنم؟! و این خبر حجت آورد که، نشنیدی که سید پیغمبران (ص) گفت: سخت ترین بلا پیغامبران را باشد پس صدیقان را؛ پس هر که به ایشان ماننده تر بلای او سخت تر.(2)

کیفیت خوابیدن

حدیث: امام صادق علیه السلام فرمود: « بخوابید مثل عبرت گیرندگان، و نه مانند غفلت کنندگان؛ زیرا اهل بیت که از فهمیدگان هستند، می خوابند برای استراحت و نه برای خوشی و لذّت».
رسول اکر م (ص) فرمود: «دیدگان من می خوابند و قلبم نمی خوابد».(3 )

خواب پسندیده

نکته: کسی که می خوابد و واجبی یا مستحبی یا امری از او به سبب آن خواب فوت می شود، خواب او خواب غافلان و روش زیانکاران، و صاحب آن زیان دیده است.
هر کس که بخوابد بعد از انجام واجبات و مستحباتی که بر او واجب است، پس این خواب پسندیده است.(4)
توصیه قرار بده هر خوابت را آخرین مرحله از زندگی دنیوی ات، و خدا را به قلب و زبان یاد کن، و از اینکه خدا بر باطنت آگاه است بترس، و از خدا یاری بخواه تا بعد از بیداری به نماز بایستی.
به راستی شیطان به تو می گوید: بخواب که شب طولانی است و می خواهد که وقت مناجات و حاجت خواهی تو به خدا را از دستت خارج کند. (5)

زمان خواب وبیداری

نکته: بدان، که خداوند شب را برای خواب و آسایش بندگان آفریده است و روز را برای کار و به دست آوردن وسایل زندگی.
خواب روز را با دشواری از خود دور کن و اگر نمی توانی باید اندکی بخوابی؛ زیرا روز خود را به شب بدل کردن عاقلانه نیست. امّا رسم بزرگان وتوانگران این است که تابستان به هنگام ظهر به خواب نیمروزی فرو می روند و یا با دوستان و ندیمان خود به سر می برند تا گرما کم شود آن وقت از منزل بیرون می روند، امّا در کل باید سعی کنی که بیشتر عمر خود را در بیداری و کمتر در خواب بگذرانی که بسیار خوابیدن ما – پس از مرگ – در پیش است.
(6)

نکوهش خواب زیاد

نکته و توصیه: حکیمان خواب را مرگ اصغر می خوانند؛ زیرا شخص خفته و مرده از عالم آگاهی ندارد. خواب بسیار ناپسند است، بدن را سست می کند و شکل صورت را دگرگون می سازد.(7)

زیاد خوابیدن و علل ان

نکته: در زیاد خوابیدن افاتی است. خواب زیاد از زیاد آب نوشیدن و آن از زیاد غذا خوردن ناشی می شود. زیاد نوشیدن و زیاد خوردن هر دو نفس انسان را در عبادت سنگین می سازد و موجب سنگدلی می شود. (8)

اندازه خواب و بیداری

نکته: چنان که خفتن بسیار زیان دارد، نخفتن هم به آدمی زیان می رساند که اگر کسی را هفتاد و دو ساعت به عمد نگذارند بخوابد، و پیوسته او را به زور بیدار نگه دارند، به مرگ ناگهانی دچار خواهد شد. (9)

صبح زود بیدار شدن

توصیه: باید به سحر خیزی عادت کنی؛ چنان که پیش از طلوع آفتاب بیدار شوی و بر خیزی و نماز صبح به جای آوری. هر کس که بعد از طلوع افتاب بیدار شود، تنگ روزی می شود؛ زیرا وقت نماز او گذشته است و شومی و بدروزی، او را فرا می گیرد. پس، صبح را زود بیدار شو و نماز بگزار و آن گاه به کار خود مشغول شو و اگر کاری نداشتی می توانی برای تفرّج بیرون بروی.(10)
نکته گفته اند که چند گروه باید در خواب نباشند و اگر ایشان را خواب گیرد یا غافلان باشند یا دروغ گویان.
یکی ان که می خواهد به جنگ دشمن برود و دشمن مقابل او آمده باشد؛ دوم آن که وام دارد و تهیدست و بی چیز باشد؛
سوم عاشقی ککه از معشوق جدا مانده باشد؛
چهارم کسی که راز خویشتن با فردی ناسزا و ناشایست گفته باشد؛
پنجم بیماری که او را علاج نباشد؛
ششم کسی که مال بسیار دارد و از ضایع شدن آن می ترسد.(11)

شب زنده داری

نکته :خوب غفلت است، و به نزد اهل معرفت، از حق – سبحانه – غافل بودن، جرمی عظیم است… چرا که شب، وقت خلوت کردن دوستان است.
نبینی که چون موسی علیه السلام را به مناجات بردند، فرمان (أربَعینَ لَیله) (12)آمد نه اربعین یوماً. نیز، چون مصطفی علیه السلام را به معراج بردند شب بود. چنان که خدا گفت: (سُبحانَ الَّذی أسری بِعَبدِهِ لَیلاً).(13)
به شب، از خلق فراغت آسودگی بیشتر باشد و به شب مناجات حق نیکوتر رسد. نبینی که خدا گفت: (وَ بِالأسحارِ هم یستَغفِرُون َ)(14) و نیز شب پوشیده تر و از ریا و نفاق دورتر باشد ؛و عبادت هر چند از ریا دورتر خالص تر و به اخلاص نزدیک تر.(15)

آداب قبل از خواب

توصیه: اوّل ، خواب خود را چون آخرِ عهد (عمر) خود داند. از معاصی توبه کند و طهارت کند و بر دست راست، و رو به قبله بخسبد؛ و نعمت اسلام را شکر کند و شرط کند و بر دست راست، و رو به قبله بخسبد؛ و نعمت اسلام را شکر کند و شرط کند که اگر بیدار گردد بر سَرِ گناه نشود. پس هر که به بیداری، کارِ خود سامان داده باشد، وی را از خواب و مرگ باکی نباشد .(16)
جز آن گاه که خواب بر شما غلبه کرد مخسبید و چون بیدار شدید نیز مخسبید، که خواب دوم بر مؤمن حرام بود و بیهودگی .(17)
نکته به وقت صبح خوش خفتن ناپسند است.(18)

آداب خوابیدن

توصیه: خواب از عبادات نیست، اما چو ن به آداب و سنن آراسته بود، همچون عبادت است. و سنت آن است که به قبله بخسبد، و بر دست راست خسبد به اول، چنان که مرده را در لحد نهند، و بداند که خواب برادر مرگ است، و بیداری چون رستاخیز است، و ممکن است که آن روح که در خواب گرفته اند باز ندهند: باید که مهیا کرده باشد کار آخرت را. وباید که بر طهارت خسبد و توبه کند و تصمیم بگیرد که دیگر باره بر سر گناه نشود، و اگر بیدار گردد. و وصیت نوشته، در زیر بالین دارد. و به تکلّف خود را در خواب نکند. و جامه نرم باز نیفکند تا خواب غالب نشود، که ساعات خواب جزو عمر تلف شده است. و باید که در شب و روز هشت ساعت بیشتر نخسبد، که این سه یکِ بیست و چهار ساعت باشد، که چون بر این جمله کند اگر شصت سال عمر یابد، بیست سال ضایع شده باشد در خواب، بیش از این نشاید که ضایع شود. باید که نیت کند در بیداری شب یا صبح زود خاستن؛ که چون این عزم کند در ثواب باشد، اگر خواب بر او غلبه کند.
چون پهلو بر زمین نهد، آیه الکرسی و امن الرسول و معوذتین (19) و سوره تبارک (20) بر خواند، چنان که در خواب شود در میان ذکر و بر طهارت. کسی که چنین کند، روح وی را به عرش برند، و ثواب می نویسند تا بیدار شود.(21)

انواع خواب دیدن

نکته :بدان که سبب خواب دیدن دو چیز است: یکی حواس درونی و دیگری فرشتگان آسمانی. خواب دیدنی که به واسطه حواس درونی است منشأ آن خیال و حافظه است.
نوع دیگر خواب دیدن به واسطه فرشتگان آسمانی است و آن، وقتی است که هنگام خواب حواس پنج گانه آدمی تعطیل و خیال جمع می شود، و آینه دل صاف و پاک می گردد. در آن ساعت، دل با فرشتگان آسمانی مصاحبت و مناسبت پیدا می کند. گویی دو آینه اند که روبه روی هم قرار دارند یعنی هر آنچه فرشتگان بدانند در دل آن شخص خواب بیننده پیدا می شود.
این خواب دیدن دارای اعتبار است و تعبیر دارد و چنین خوابی را صادقانه می گویند .(22)

پی نوشت ها :

1ـ خسبد: بخوابد
2ـ شرح التعرّف، ج4، صص1748و1749
3ـ چراغ راه دینداری (بازنویسی مصباح الشریعه و مفتاح الحقیقه)، ص103
4ـ همان، صص103و104
5ـ همان، صص104و105
6ـ پندر پدر (بازنویسی قابوس نامه )، صص76و77
7ـ همان، ص75
8ـ چراغ راه دینداری (بازنویسی مصباح الشریعه و مفتاح الحقیقه)، ص104
9ـ پند پدر(بازنویسی قابوس نامه )، ص76
10ـ همان،ص78
11ـ روش دلاوری و جنگاوری (بازنویسی آداب الحرب و الشجاعه)، صص27و28
12ـ بقره:51: إذا واعدنا موسی اربعین لیله..
13ـ پاک و منزه است خدایی که – در مبارک شبی – بنده خود[محمد (ص)] را (از مسجد الحرام به مسجد الاقصاء) سیر داد. (اسراء: (1)
14ـ و سحرگاهان از درگاه خدا طلب آمرزش و مغفرت می کنند.(الذاریات: 18)
15ـ شرح التعرف، ج4، ص1748
16ـ کشف المحجوب. ص520.
17ـ همان، ص521
18ـ مجموعه آثار فارسی احمد غزالی (رساله عینیه)، ص205
19ـ معوذتین: سوره های فلق و ناس. در روایات آمده است که هر که پیش از خواب این دو سوره را بخواند تا صبح در امان خداوند است.
20ـ سوره ملک که با «تبارک الذی بیده الملک….» آغاز می شود.
21ـ کیمیای سعادت، ج1، ص279
22ـ انسان کامل (بازنویسی الانسان الکامل)، صص99و100

منبع:گنجینه ش 81