موضوع وقت ظهور امام زمان ( عج ) از جمله مباحث مهدویت است که همواره مورد بحث دانشمندان و علمای اسلامی بوده و است.
حکمت الهی اقتضا نموده است که وقت ظهور حضرت مهدی ـ علیه السّلام ـ نزد مردم مجهول و مکتوم بماند، لذا آنها دقیقاً نمی‌دانند که حضرتش در چه وقت ظهور خواهند فرمود.
با وجود احادیث فراوانی که از رسول اعظم و ائمه طاهرین درباره جوانب مختلف زندگانی حضرت مهدی ـ علیه السّلام ـ ومسأله ظهور آن بزرگوار وارد شده است، هنگام قیام پیروز آن امام عظیم الشأن در هیچ حدیثی و خبری تصریح نگردیده برعکس احادیث شریفه صادر از پیامبر گرامی اسلام و ائمه اطهار ـ علیهم السّلام ـ هرپیشگویی را از زمان ظهور نفی می‌نماید.
از رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله ـ در خبری که از غیبت حضرت مهدی ـ علیه السّلام ـ می‌دهندـ وارد شده که می‌فرمایند:«کسانی که وقت ظهور را معیّن می‌نمایند، دروغ می‌گویند.»[1]
فضیل از حضرت امام محمد باقر ـ علیه السّلام ـ سؤال می‌کند:آیا برای ظهور وقتی معین شده است؟
حضرت فرمودند:« تعیین کنندگان وقت ظهور دروغ می‌گویند.»[2]
از حضرت صادق ـ علیه السّلام ـ روایت شده که چنین فرمودند:«تعیین کنندگان وقت دروغ گفتند. ما درآنچه گذشت وقتی معین نکردیم و در آنچه می‌آید نیز وقت معین نمی‌نمائیم.»[3]
و امام نیز فرمودند:«تعیین کنندگان وقت دروغ گفتند. شتاب کنندگان هلاک شدند و تسلیم شوندگان نجات یافتند.»[4]
منظور از وقت معین نکردن در این جا عبارت است از مشخص کردن دقیق سال ظهور حضرت مهدی ـ علیه السّلام ـ ؛ زیرا احادیثی که علائم حتمی ظهور را متذکّر می‌شوند، ظهور آن علائم را به ظهور حضرت مهدی ـ علیه السّلام ـ در همان سال نزدیک می‌دانند.
اما علت پنهان بودن وقت ظهور آن بزرگوار را به طور قطعی نمی‌دانیم شاید که حکمت این رازِ پوشیده آن باشد که مؤمنان در طول این قرون ظهور حضرتش را انتظار برده بر این انتظار تلخ پاداش برند.
لذا اصناف مختلف مردم ـ از شروع غیبت صغری تا زمان ما ـ آرزو کرده و می‌کنند که ظهور حضرت مهدی ـ علیه السّلام ـ را دریابند و اگر هنگام ظهور مشخص و معین می‌بود، این انتظار وجود نداشت بلکه آرزوها به یأس مبدل می‌گردید و میلیون‌ها نفر از پاداش انتظار محروم می‌ماندند.
از رسول اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ نقل گردیده که فرمودند:«برترین اعمال امت من انتظار فرج است.»[5]
و حضرت امیرالمؤمنین ـ علیه السّلام ـ می‌فرمایند:«آن کس که منتظر امر ما باشد، مانند کسی است که در راه خدا در خون خویش غلتیده باشد.»[6]
و حضرت صادق ـ علیه السّلام ـ فرمودند:«هر که بمیرد و منتظر این امر باشد مانندکسی است که همراه حضرت قائم ـ علیه السّلام ـ درخیمه آن حضرت باشد، نه … بلکه مانندکسی است که همراه رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله ـ با شمشیر پیکار می‌کند.»[7]
در انتظار فرج بهره دیگری است و آن اینکه: انتظار یعنی، تصدیق سخن خدای متعال و کلام رسول او و ائمّه اطهار از فرزندان پیامبر و این تصدیق از مراتب ایمان و درجات تسلیم و اطاعت است.
در این موضوع حکمت دیگری نیز موجود است و آن عبارت است از امتحان و آزمایش؛ زیرا که خدای متعال بندگان خویش را به انواع گوناگون امتحان می‌فرماید، از آن جمله مسائل اعتقادی است؛ پس کسانی که به خدا و پیامبر و به آنچه که پیامبر از سوی پروردگار خویش درباره حضرت مهدی ـ علیه السّلام ـ آورده ایمان آورده‌اند، طول غیبت ـ تا هر زمان که باشد ـ و انتظار ـ هر قدر که به طول انجامد ـ در آنان و عقایدشان اثری نخواهد گذارد.
امّا منافقان فرصت مسخره نمودن و شلوغ‌کاری علیه این اعتقاد مقدس را می‌یابند آیات قرآن و احادیث نبوی را به سینه دیوار می‌زنند. این رویّه اهل باطل در هر زمان و مکانی بوده و هست.
از حضرت موسی بن جعفر ـ علیه السّلام ـ (در حدیثی که درباره غیبت حضرت مهدی ـ علیه السّلام ـ از ایشان نقل شده) چنین آمده است: «این امتحانی است از سوی خدای عزّوجلّ که به وسیله آن مخلوقاتش را می‌آزماید.»[8]
معنی امتحان این نیست که خدای سبحان حقایق بندگان و آنچه را که در ضمائر و پنهانی‌های آنان می‌گذرد، نمی‌داند. هرگز!… بلکه خدای متعال به هر چیز داناست و آنچه را که در سینه‌‌هاست می‌داند؛ چنان که خود می‌فرماید:
«اَحَسِبَ النّاسُ اَنْ یُتْرِکُوا اَنْ یَقُولُوا امَنّا وَ هُمْ لا یُفْتَنُونَ؟! وَ لَقَدْ فَتَنَّا الَّذینَ مِنْ قَبْلِهِمْ فَلَیَعْلَمَنَّ اللهُ الَّذینَ صَدَقُوا وَ لَیَعْلَمَنَّ الکاذِبینَ»[9] «آیا مردم فکر کرده‌اند که وقتی گفتند: ایمان آوردیم، ما آنان را نمی‌آزمائیم؟! ما قطعاً پیشینیان از آنان را آزمودیم تا راستگویان و دروغگویان شناخته شوند.»
در این صورت آزمایش چه معنی می‌دهد؟
پاسخ این است که: خدای سبحان بندگان خویش را به خاطر مصالحی چندی می‌آزماید که از آن جمله است: اتمام حجّت بر بندگان، تا مردم را بر خدای متعال برهانی نباشد.
و از آن جمله است: پیروزی مؤمن در امتحان تا مستحق اجر و پاداش گردد. و در حدیث از حضرت صادق ـ علیه السّلام ـ وارد گردیده که انسان در عصر غیبت این دعا را که ـ به دعاء غریق موسوم است ـ بخواند:
«یا الله یا رَحْمانُ یا رَحیمُ، یا مُقَلِّبَ الْقُلُوبِ، ثَبِّتْ قَلْبی عَلی دینِکَ.»[10]
«ای الله، ای بخشنده، ای مهربان، ای دگرگون کننده دلها، قلب مرا بر دینت ثابت بدار.»
و نیز از صادق آل محمد ـ علیه السّلام ـ روایت گردیده که به این دعا امر فرمودند:
«اَللّهُمَّ عَرِّفْنی نَفْسَکَ، فَاِنَّکَ اِنْ لَمْ تُعَرِّفْنی نَفْسَکَ لَمْ اَعْرِفْ نَبِیَّکْ، اَللّهُمَّ عَرِّفْنی رَسُولَک، فَاِنَّکَ اِنْ لَمْ تُعَرِّفْنی رَسُولَک لَمْ اَعْرِفْ حُجَتَّکَ، اَللّهُمَّ عَرِّفْنی حُجَّتَکَ، فَاِنِّکَ اِنْ لَمْ تُعَرِّفنی حُجَّتَکَ ضَلَلْتُ عَنْ دینی»[11]
«خدایا، خود را به من بشناسان؛ تو خود را به من نشناسانی من پیامبرت را نخواهم شناخت. پروردگارا، فرستاده خود را به من بشناسان، چنانچه تو پیامبرت را به من نشناسانی حجّت تو را نخواهم شناخت. خدایا، حجّت خود را به من بشناسان که اگر تو حجّت را به من نشناسانی از دینم گمراه خواهم شد.»
این بود حکمت مخفی بودن زمان ظهور… به اضافه حکمت‌هایی که بر ما مخفی است.
خوانندگان گرامی، احادیث شریفی وجود دارد که از برخی از امور مربوط به وقت ظهور سخن می‌گویند. تعدادی از آنها را به مناسبت نقل می‌کنیم:
حضرت امام صادق ـ علیه السّلام ـ فرمودند: «قائم ما اهل بیت، در روز جمعه خروج می‌نماید»
و نیز فرمودند:«قائم ـ علیه السّلام ـ در سال فرد ظهور خواهد کرد؛ اوّل، سوم، پنجم، هفتم یا نهم (در هر دهه).»[12]
باز فرمودند: «به نام قائم ـ علیه السّلام ـ در شب 23 ندا کرده شده (مقصود23 رمضان است) و در روز عاشورا قیام خواهد نمود، همان روزی که در آن حسین بن علی ـ علیهما السّلام ـ شهید گردید.»[13]
از مجموع احادیثی که درباره ظهور حضرت مهدی ـ علیه السّلام ـ سخن می‌گوید استفاده می‌شود که ظهور حضرتش اندک زمانی قبل از قیام آن بزرگوار خواهد بود. لذا ممکن است که امام ـ علیه السّلام ـ وقتی به نامش ندا داده می‌شود در ماه رجب و یا رمضان از اختفاء خارج شده ماه‌های شوال و ذیقعده و ذیحجّه و ده روز از ماه محرم را بگذرانند، آنگاه به پا خواسته این نهضت مبارک را آغاز می‌فرمایند. در این مدت زمان تدابیر لازم را اتخاذ نموده منتظر وقت و زمان مناسبی است تا خدای تعالی به وی اجازه پاک کردن دهد تا ظلم و جور را زائل نموده عدل و عدالت را در تمام کره زمین گسترش دهد ما به خواست خداوند برخی از این مسائل را به تفصیل در آینده ذکر خواهیم نمود.
اما حسابهایی که منجمان و اهل رَمْل و جفر و مکاشفه و مرتاضان و غیر آنان ـ که در زمان ما ادعا می‌کنند که از غیبت خبر دارند ـ نموده‌اند اموری نیست که بتوان به آنها اعتنایی داشت و اعتمادی نمود، خصوصاً با اخباری که سابقاً از رسول بزرگوار و ائمه طاهرین ـ علیهم السّلام ـ (مبنی بر تکذیب هر کس که از هنگام ظهور خبر دهد) بیان نمودیم که پیشگوییهایی فراوان درباره جهان و حوادثی درباره برخی افراد دیده و خوانده و شنیده‌ایم آنها بیشتر دروغ و ساختگی بوده است. آری ممکن است که ظهور را نزدیک بدانیم، به شرط آنکه علامات قطعی و حتمی ظاهر شده باشد.
[1] . کفایه الاثر، رازی قمی، ازشاگردان شیخ بزرگوار صدوق.
[2] . غیبت شیخ طوسی، ص262، و کافی ج1، ص 368.
[3] . غیبت شیخ طوسی، ص 262.
[4] . کافی، ج1، ص368، غیبت، ص 262
[5] . کمال الدین، ج2، ص644، حموینی شافعی نیز در «فرائد السّمطین » این حدیث را نقل کرده است.
[6] . کمال الدین، ج2، ص645.
[7] . همان، ص 338.
[8] . کافی، ج1، ص336.
[9] . عنکبوت: 2ـ3.
[10] . کمال الدّین، ج2، ص352.
[11] . کافی، ج1، ص337، اثبات الهداه، شیخ حرّ عاملی، ج7، ص31.
[12] . کشف الغمّه، ج3، باب4، ص534.
[13] . غیبت نعمانی، ص282؛ اثبات الهداه، ج7، ص31، عقد الدّرر، ص65.
محمدکاظم قزوینی _ امام مهدی(ع) از ولادت تا ظهور
