نویسنده: دکتر احمد انصاریان

مقدمه:

یکی از حالت های ناپسند که باعث هلاکت و سقوط انسان می شود احساس عُجب است. عُجب علاوه براینکه گناه است باعث پیدایش گناهان دیگری هم می شود. در این نوشتار مطالبی در این مورد تقدیم خوانندگان محترم می کنم.

کلیدواژه:

1-عُجب: بزرگ شمردن عبادت و عمل صالح و راضی شدن به آن.
2- شکر: سپاسگزاری، سپاس داشتن احسان دیگران، سپاسگزاری از خدای متعال به خاطر نعمتی که عطا کرده است.
3- تواضع: فروتنی، خود را از دیگران برتر و بالاتر ندیدن.
علماء و بزرگان اخلاق و عرفان در تعریف عُجب گفته اند:
« عُجب آن است که انسان اعمال صالح و شایسته خود را بزرگ بشمارد و به خاطر داشتن آنها خود را لایق پاداش و ثواب بداند».
در این تعریف دو نکته قابل توجه است:
1- تنها کارهای خلاف و اعمالی که خدای متعال نهی کرده باعث گناه نمی شود بلکه انسان گاهی با اعمال شایسته به گناه می افتد.
2- بزرگ جلوه دادن اعمال صالح باعث می شود انسان از خودش راضی شود. خودش را کسی ببیند که در نزد خدای متعال جایگاه و منزلت ویژه ای دارد. به همین خاطر احساس بزرگ بینی در او ایجاد می شود و خود را سزاوار و لایق پاداش می داند.
امام خمینی ( رحمه الله علیه) در این مورد می فرماید:
« صاحب این مقام خود را محبوب حق تعالی می پندارد و خود را در سلک مقربین و سابقین می شمارد و اگر اسمی از اولیاء حق برده شود یا از محبوبین و محبین یا سالک مجذوب سخنی پیش آید در قلب، خود را از آنها می داند… خود را از خدای تعالی به واسطه ایمان یا ملکات یا اعمال طلب کار بداند و مستحق ثواب شمارد و لازم بداند که او را در این عالم، عزیز و در آخرت صاحب مقامات کند».(1)
امام صادق ( علیه السلام) فرموده اند:
« شیطان می گوید اگر در سه چیز بر انسان تسلط پیدا کنم، هیچ باکی از اعمال او ندارم. زیرا هیچ کدام از آنها قبول نمی شود.
1- عمل خود را زیاد ببیند. 2- گناه خود را فراموش کند. 3- عُجب در او راه پیدا کند.(2)
نکته ی قابل توجه این است که توفیق عبادت و عمل صالح باید در انسان حالت شکرایجاد کند. شکر از خدای متعال به خاطر توفیقی که پیدا کرده است و دراین صورت به نشاط و خوشحالی می رسد که شکرگزار خدای متعال می شود. به عنوان مثال کسی که توفیق تقوا و پرهیزکاری و دور شدن از گناه را دارد باید به خاطر تقوا شکرگزار خدای متعال باشد. رسیدن به این مرحله توفیق دیگری هم برای انسان فراهم می کند و آن تواضع در برابر خدای متعال است. در این صورت نه تنها خود را مستحق ثواب نمی داند، بلکه همواره از نقص ها و عیب های اعمال خود بیمناک است.خوف و ترس دارد از اینکه اعمال ناقص و ضعیف او مورد قبول خدای متعال قرار نگیرد.

پی نوشت ها:

1- امام خمینی( رحمه الله علیه) چهل حدیث، مؤسسه تنظیم و نشر آثار، صفحه 64.
2- همان، صفحه 68.

منبع:راه راستان، شماره 17