تهیه کننده: مهتاب بهریان

آشنایی با یک سبزی متفاوت که نامش را کمتر شنیده اید
احتمالاً تا به حال درباره ی خواص گیاهان و میوه ها از منظر طب اسلامی و سنتی مطالب بسیاری شنیده اید؛ مثلاً اینکه انجیر دوای سرفه و انگور مولد خون و تصفیه کننده آن است، بادام حافظه را تقویت می کند یا دارچین خوشبوکننده دهان است اما شاید به نظرتان کمی عجیب بیاید که در ایران از دیرباز تاکنون گیاه خودرویی به نام «خرفه» وجود دارد که دارای خواص بی شماری است و در طب قدیم از آن برای درمان بیماری های مختلف استفاده می شده. اگر تا به حال نام گیاه «خرفه» به گوشتان نخورده، برای یک بار هم که شده از آن در پخت غذاهایی مانند آش آبغوره و خورشت سبزی استفاده کنید. این سبزی که در شهرهای جنوبی دارای طرفداران زیادی است، در طب اسلامی کاربردهای فراوانی دارد؛ به طوری که در کتاب «مکارم الاسلام» به نقل از پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم آمده است: «بر شما باد خوردن خرفه. اگر امت من می دانستند چه خواصی در خرفه هست، بیماران خود را با آن معالجه می کردند و برای تهیه اش حاضر می شدند هم وزن آن طلا بدهند.»

1- تقویت کننده ی سیستم دفاعی بدن
درباره ی سبزی خرفه روایت های زیادی وجود دارد. از جمله این احادیث می توان به روایتی که از امام صادق علیه السلام در کتاب «وافی» آمده اشاره کرد؛ «هیچ سبزی ای روی زمین وجود ندارد که نافع تر از خرفه باشد و آن سبزی حضرت فاطمه علیها السلام است.» البته این فقط طب اسلامی نیست که بر خواص خرفه تأکید می کند. جالب است بدانید تحقیقات امروزی نیز نشان می دهند که این سبزی پر خاصیت برای بدن مفید است چرا که منبعی غنی از آنتی اکسیدان به شمار می رود و حاوی اسیدهای چربی مثل امگا3 و مواد معدنی ای مثل پتاسیم، کلسیم، روی، منیزیم، ‌کاروتن و ویتامین های C و E است. امگا 3 اسپاسم های قلبی را کنترل می کند و احتمال ابتلا به هر نوع سرطانی را در بدن کاهش می دهد. درواقع بدن برای برقراری تعادل فشار خون یا پیشگیری از لخته شدن خون به امگا 3 نیاز دارد. خرفه خاصیت ضدالتهابی دارد و اگر آن را به طور مرتب مصرف کنید، به تقویت سیستم ایمنی بدنتان کمک کرده اید، کمتر دچار اضافه وزن خواهید شد و خطر ابتلا به بیماری هایی مانند افسردگی و آلزایمر کمتر متوجه تان خواهد بود. یک تحقیق دیگر نشان می دهد که برگ های گیاه خرفه حاوی ترکیباتی است که به تولید ویتامین A در بدن کمک کرده و به دلیل داشتن برخی آنزیم ها، انرژی کافی برای فعالیت سلول ها را فراهم می کند.

2- باهوش می شوید
سبزی خرفه علاوه بر خواص دارویی فراوانی که دارد برای افزایش هوش نیز مفید است. مصداق این مطلب را می توان در حدیثی از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم در کتاب «وسائل الشیعه» پیدا کرد که آن حضرت می فرمایند: «خرفه عقل را زیاد می کند. بر شما باد مصرف خرفه که اگر چیزی عقل را زیاد کند همانا خرفه است.» اما این گیاه را چگونه می توان مصرف کرد؟ این گیاه را می توانید به صورت جوشانده استفاده کنید. ریختن برگ های خرفه در بعضی از مواد غذایی طعم جدیدی به آن غذا می دهد. به عنوان مثال می توانید چند برگ آن را به صورت تازه، در ماست یا سالاد بریزید و میل کنید. همچنین با این گیاه می توانید بورانی، خورشت سبزی و املت درست کنید یا دو قاشق غذاخوری از ساقه آن را کوبیده و با یک قاشق چایخوری شکر یا نبات مخلوط کرده و بخورید.
خرفه برای افراد گرم مزاج داروی بسیار مفیدی است و تشنگی و عطش را برطرف می کند. جوشانده حاصل از مخلوط خرفه با کاهو یا گل گاوزبان اثر مفیدی در رفع تشنگی و احساس گرما دارد. حتی می توانید از این گیاه برای درمان سرفه های مزمن، بی خوابی و خونریزی های لثه کمک بگیرید. برخی از طبیبان در قدیم بر این عقیده بودند که نوشیدن لعاب دانه خرفه برای صفرا مفید است. فراموش نکنید که در صورت ابتلا به بیماری ای خاص قبل از استفاده از این گیاه با پزشک مشورت کنید یا در صورت بارداری از آن استفاده نکنید. همچنین اگر دچار سوختگی های خفیف شده اید، می توانید برگ خرفه را له کرده و شیره ی آن را روی محل سوختگی بمالید.

3- ضدعفونی کننده قوی
خرفه از منظر طب سنتی طبیعتی سرد و تر دارد و دارای نیروی قابضه است. همچنین از آنجا که حاوی مقادیر فراوانی ویتامین C است، به عنوان ضدعفونی کننده بدن، تب را کاهش می دهد. خرفه ادرارآوری قوی است و تصفیه کننده خون به شمار می رود. اگر به حساسیت پوستی یا خارش مبتلا هستید یا از غلظت خون و بالا بودن چربی خون رنج می برید، از خوردن خرفه غافل نشوید. این سبزی را می توانید پخته و از آن ضماد درست کنید و روی پوست ملتهب و مبتلا به خارش بمالید یا آن را بپزید و با ماست میل کنید. این وعده ی غذایی برای کاهش فشار خون مفید است. این گیاه بندآورنده خونریزی بوده و عصاره ی ساقه و برگ آن برای درمان بیماری های کبدی مفید است. برای افرادی که به سردردهای میگرنی مبتلا هستند، ضماد تهیه شده از برگ های گیاه خرفه و قراردادن آن روی پیشانی مفید است. بذر این سبزی هم بدون خاصیت نیست. از دانه خرفه که معمولاً در شیرینی پزی و تزئین نان برنجی استفاده می شود، برای درمان انگل و تقویت سیستم ایمنی و انرژی بخشی استفاده می کنند. البته از آنجا که این سبزی طبیعتی بسیار سرد دارد. افراد سردمزاج بهتر است آن را با نعنا و کرفس بخورند.

4-فواید خرفه برای پوست
در کتاب «مفاتیح الصحه فی الطب النبی»آمده است که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم روی یک ریگزار بسیار گرم راه رفته بودند و پای مبارکشان تاول زده بود. ایشان روی خرفه راه رفتند و پایشان خوب شد، ‌سپس فرمودند چه سبزی بابرکتی است. کارشناسان طب سنتی معتقدند ضماد ریشه خرفه برای از بین بردن زگیل های پوستی مفید است. برای تهیه ی ضماد خرفه کافی است ریشه ی این گیاه را در سرکه بجوشانید و روی موضع مورد نظر بمالید. از دانه ی خرفه برای درمان تحریکات جلدی و اگزما استفاده می شود و خاصیت نرم کنندگی دارد و به دلیل سرشار بودن از ویتامین C و مواد معدنی مثل آهن، کلسیم و پتاسیم برای پوست مفید است.

5-نسخه های شفابخش
برگ های گیاه خرفه به دلیل اینکه سرشار از اسیدچرب امگا3، کربوهیدرات، ویتامین E و پروتئین است ماده ی غذایی مفیدی برای همه افراد به حساب می آید اما در میان بیمارانی که محدودیت رژیم غذایی دارند، این سبزی برای دیابتی ها مفیدتر از افراد دیگر است. علاوه بر این خرفه حاوی ترکیبات ضدپیری نیز هست و در کنار صیفی جات و سبزیجاتی مانند گل کلم، کلم بروکلی، سیب زمینی و میوه هایی نظیر هلو، پرتقال، گریپ فروت و آووکادو برای پیشگیری از ابتلا به پیری زودرس مفید است. با مصرف خرفه و قراردادن این سبزی در رژیم غذایی تان می توانید تا حدود زیادی خطر ابتلا به آب مروارید را کاهش دهید. جالب است بدانید در برگ های این سبزی نسبت ماده ی معدنی کلسیم به منیزیم یک به یک است. یعنی به ازای وجود یک واحد کلسیم، به همین میزان منیزیم وجود دارد. وجود چنین نسبتی بدین معناست که تأثیر کلسیم و میزان جذب آن به حداکثر می رسد. در صورتی که این سبزی را خام و در تهیه سالاد استفاده کنید، بهترین نتیجه را خواهید گرفت. همچنین برگ های گیاه خرفه حاوی ترکیبات ضدآسم است و برای افرادی که در مناطق آلوده زندگی می کنند یا مستعد ابتلا به آسم هستند یک ماده ی خوراکی مفید به حساب می آید. دم نوش خرفه در کنار چای های گیاهی مانند رازیانه بر سلامتی سیستم تنفسی تأثیر بهتری می گذارد. برخی تحقیقات دیگر نشان می دهند که این سبزی مفید برای بیماران مبتلا به افسردگی نیز مفید است. از آنجا که خرفه حاوی منیزیم، پتاسیم، ‌لیتیوم و فولیک اسید است اثرات ضدافسردگی دارد و به نوعی نشاط بخش طبیعی به حساب می آید. از دیگر فواید سبزی خرفه می توان به وجود اسیدهای چربی مانند لینولنیک اسید اشاره کرد که به رشد سلول های استخوانی کمک می کند. همچنین خرفه به دلیل داشتن ویتامین C و برخی ترکیبات مفید دیگر برای بیماران مبتلا به دیابت نوع دو مفید است. مصرف یک فنجان از برگ های خام این گیاه، 90 میلی گرم از نیاز روزانه بدن به ویتامین C را تأمین می کند.

6-چگونه خرفه بکاریم؟
با توجه به اینکه خوردن سبزی خرفه چندان در میان مردم عرف نیست بنابراین نمی توان به راحتی این سبزی را از نزدیک ترین میوه فروشی تهیه کرد. البته در بازارچه های قدیمی مانند تجریش این سبزی فراوان است. با این حال می توانید این سبزی را به راحتی از طریق کشت بذر در باغچه منزلتان بکارید و به عنوان یک سبزی خوش طعم در کنار وعده های غذایی میل کرده یا در پخت و پر از آن استفاده کنید. اما چگونه این سبزی را در باغچه خانه بکاریم؟ خرفه از آن دسته گیاهان خودرو با قابلیت کاشت آسان است که می توانید بذر آن را تهیه کنید و در باغچه منزلتان بکارید. بذرها را در عمق سه سانتیمتری خاک بکارید و گلدان ها را در معرض نور غیرمستقیم آفتاب قرار دهید. آبیاری گیاه باید به صورت مرتب انجام شود. برای زهکشی بهتر خاک می توانید در کف گلدان دو یا سه سوراخ ایجاد کنید و آن را روی یک ظرف پلاستیکی قرار دهید.

7-یک غذای خوشمزه با خرفه
از غذاهایی که برای پیشگیری از بیماری های التهابی و استخوانی فایده دارد خرفه با کشک است. برای تهیه این خوراک به 500 گرم کشک، 100 گرم گردو، نیم کیلو خرفه، ‌سه قاشق چایخوری نعناخشک، ‌چهار لیوان آب و یک پیاز کوچک نیاز دارید. کف تابه را با روغن چرب کنید و پیاز را در آن تفت دهید. سبزی(خرفه) را پاک کنید و ساقه های آن را بشویید. سبزی ها را در روغن ریخته و با مقداری نمک و پیاز داغ به مدت 15 دقیقه روی حرارت ملایم اجاق قرار دهید تا بپزد. کشک را هم بجوشانید و با نعناداغ به مواد داخل قابلمه اضافه کنید و منتظر بمانید تا پنج دقیقه دیگر مواد جوش بخورد. خورشت را با کشک تزئین کنید و روی آن مقداری نعناداغ و گردو بریزید. این خورشت بسیار مقوی است و از ابتلا به بیماری های قلبی-عروقی پیشگیری می کند، کلسترول خون را پایین می آورد و خطر ایجاد لخته خون را در افراد مستعد کاهش می دهد.
منبع مقاله :
نشریه همشهری آیه، شماره 14.