پیامبر خدا صلى اللَّه علیه و آله : «خداوند، مرا فرمان داده که با مردم مدارا نمایم ، همان طور که مرا بر به پاداشتن واجبات، مأمور نموده است» .

حدیث

الأمالى للطوسى : أخبرنا جماعه ، عن أبى المفضّل ، قال : حدّثنا أبو صالح محمّد بن صالح بن فیض العجلى الساوى ، قال : حدّثنى أبى ، قال : حدّثنى عبد العظیم بن عبد اللَّه الحسنى ، قال :

حَدَّثَنا مُحَمَّدُ بنُ عَلِیٍّ الرِّضا، عَن آبائِهِ علیهم السلام ، عَن مُحَمَّدِ بنِ عَلِیٍّ أبى جَعفَرٍ ، عَن أبیهِ ، عَن جَدِّهِ ، عَن أبیهِ عَلِیِّ بنِ أبى طالِبٍ علیهم السلام : … قالَ النَّبِیُّ صلى اللَّه علیه و آله : أمَرَنى رَبّى بِمُداراهِ النّاسِ ، کَما أمَرَنى بِإِقامَهِ الفَرائِضِ .[۱]

ترجمه‌
حضرت عبد العظیم علیه السلام – به اِسناد خود – : پیامبر خدا صلى اللَّه علیه و آله فرمود : «خداوند، مرا فرمان داده که با مردم مدارا نمایم ، همان طور که مرا بر به پاداشتن واجبات، مأمور نموده است» .

شرح‌

این حدیث ، یکى از ره‌نمودهاى بسیار مهمّ اخلاقى ، خانوادگى ، اجتماعى و مدیریتى است . نکات قابل توجّه براى توضیح آن، عبارت اند از :

۱ . مدارا در واقع ، نوعى نرمش و سازش در برخورد با دیگران ، به منظور جلب دوستى ، یا تقویت آن و یا دفع شرّ دشمنان است .

در یک جمله ، مدارا عبارت است از سیاست و تدبیر برخورد با مردم .

۲ . فرق «مدارا» و «مداهنه»، این است که در مداهنه ، با نرمش و سازش، ارزش‌هاى دینى فداى مطامع دنیوى مى‌گردند؛ ولى در مدارا ، اصولاً هدف ، حفظ ارزش‌هاى اخلاقى و دینى است . از این رو ، «مدارا»، صفت ارزشى و «مداهنه» ، صفتى ضدّ ارزشى شمرده مى‌شود .

۳ . حدیث یاد شده ، مى‌تواند تفسیر این آیه شریف باشد :

(فَبِمَا رَحْمَهٍ مِّنَ اللَّهِ لِنتَ لَهُمْ وَلَوْ کُنتَ فَظًّا غَلِیظَ الْقَلْبِ لَانفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ . [۲] به خاطر رحمت الهى، با آنان نرم‌خو شدى ، و اگر خشن و سنگ‌دل بودى، مردم از اطراف تو پراکنده مى‌شدند) .

مداراى پیامبر صلى اللَّه علیه و آله با مردم و نرمش او در برخورد با آنان ، در واقع ، رحمتى از جانب خداوند سبحان بود که مردم را به ایشان جذب کرد و در نتیجه، هسته اوّلیه نظام اسلامى را در جهان پدید آورد .

۴ . مدارا با مردم، نه تنها یک ره‌نمود دینى ، بلکه یک تکلیف عقلى جهت تأمین آرامش و آسایش زندگى و نیل به اهداف سیاسى و اجتماعى است . از این رو در احادیث فراوانى ، «مدارا» از علایم و آثار عقل و حکمت دانسته شده است ، مانند :

ثَمَرَهُ العَقلِ مُداراهُ النّاسِ .[۳]

میوه خرد ، مدارا کردن با مردم است .

عُنوانُ العَقلِ مُداراهُ النّاسِ .[۴]

مدارا کردن با مردم، سرلوحه خِرد است .

لَیسَ الحَکیمُ مَن لَم یُدارِ مَن لا یَجِدُ بُدّاً مِن مُداراتِهِ .[۵]

فرزانه نیست آن که مدارا نکند با کسى که چاره‌اى جز مدارا کردن با او نیست .

۵ . در تفسیر این آیه شریف : (قُولُوا لِلنَّاسِ حُسْنًا؛[۶] با مردم، نیکو سخن بگویید) ، در حدیثى از امام صادق علیه السلام آمده است که مقصود آیه، این است که با همه مردمان اعم از مؤمنان و مخالفان، نیکو سخن بگویید . با مؤمنان باید گشاده‌رو بود و با مخالفان باید به نرمى و مدارا سخن گفت تا به ایمان جذب شوند و [در صورتى که جذب نشدند،] کمترین ثمره آن، این است که خود و برادران مؤمنش را از گزند آنان مصون مى‌دارد .[۷]

۶ . اقداماتى که پیامبر خدا صلى اللَّه علیه و آله به منظور تألیف قلوب دشمنان و یا پیشگیرى از انحراف پیروانِ تازه‌مسلمان خود انجام مى‌داد ، یکى از مصادیق مداراى سیاسى است . اصولاً در قرآن، بخشى از زکات، تحت عنوان «و المؤلّفه قلوبهم» ، [۸] به این امر، اختصاص یافته است .

[۱] الأمالى ، طوسى : ص ۴۸۱ ح ۱۰۵۰ ، بحار الأنوار : ج ۲ ص ۶۹ ح ۲۳ .

[۲] آل عمران : آیه ۱۵۹ .

[۳] غرر الحکم : ح ۴۶۲۹ .

[۴] غرر الحکم : ح ۶۳۲۱ .

[۵] بحار الأنوار : ج ۷۸ ص ۵۷ ح ۱۲۱ .

[۶] بقره : آیه ۸۳ .

[۷] بحار الأنوار : ج ۷۵ ص ۴۰۱ ح ۴۲ .

[۸] ر . ک : توبه : آیه ۶۰ .

منبع وبسایت آیت الله محمدی ری شهری