نویسنده: حسین کامیاب (1)

چکیده
در قرآن کریم و روایات از چهار بهشت به نام های جنات مأوی، جنات نعیم، جنات عدن و جنات فردوس سخن به میان آمده است. بین این بهشت های چهارگانه از لحاظ خصوصیات، شرایط ورود و ساکنین آن ها، شباهت ها و تفاوت هایی دیده می شود، به گونه ای که می توان به کمک ادله قرآنی و روایی، سلسله مراتب و جایگاه این بهشت ها را ترسیم نمود. بر همین اساس به نظر می رسد که جنات فردوس با توجه به ادله قرآنی مثل (‌لا یبغون عنها حولا) و ادله روایی چون روایت پیامبر (ص) که فرموده اند: اگر می خواهید از خداوند بهشت را طلب کنید، فردوس را بخواهید در رأس این سلسله مراتب قرار دارد و به ترتیب، جنات عدن که در قرآن از آن به (الدرجات العلی) و (الفوز العظیم) یاد شده، جنات
نعیم که جایگاه بندگان مخلص خدا و متقین است و جنات مأوی که میهمانی مؤمنین دارای عمل صالح در آن جاست و به جاودانگی در این بهشت اشاره نشده در جایگاه و مراتب بعدی قرار دارند.
کلید واژگان: قرآن، جنت مأوی، جنت نعیم، جنت عدن، جنت فردوس

مقدّمه
بهشت، اقامتگاه ابدی مؤمنان و صالحان رستگار در جهان آخرت است و بهشتیان کسانی هستند که به تصریح قرآن در ترازوی اعمال، کفه کارهای نیکشان از کفه بدی هایشان سنگین تر است. در قرآن مجید، بهشتیان به نام ها و صفاتی چون اصحاب یمین (مدثر، 39 و واقعه، 91) و اصحاب الجنه (یس 55 و اعراف 44) خوانده می شوند. بهشت معادل واژه جنت است که مفرد و جمع آن در قرآن بیش از 130 مرتبه به کار رفته است. توصیف بهشت در سوره هایی مثل الرحمان، واقعه و دهر به صورت مفصل و در سوره های دیگر به صورت مختصر و گذرا بیان شده است. اکثر دانشمندان اسلامی معتقدند که بهشت هم اکنون وجود خارجی دارد (مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، 93/3) و در درون و باطن این جهان است اما برای ما قابل درک نمی باشد. به عبارت دیگر بهشت و دوزخ محیط بر این عالم است و این جهان همانند جنینی درون آن قرار دارد.
قرآن، علاوه بر تعابیر کلی بهشت،‌ به طور خاص از چهار بهشت به نام های جنه النعیم، جنه المأوی، جنه عدن و جنه الفردوس نام برده و در روایتی از امام باقر (ع) نیز بر این بهشت های چهارگانه تأکید شده است: أما الجنان المذکوره فی الکتاب فإنهن جنه عدن و جنه الفردوس و جنه النعیم و جنه‌ المأوی (‌کلینی، 100/8).
این روایت مبنای اصلی پژوهش حاضر قرار گرفته و سؤال اصلی این است که با توجه به آیات قرآن و روایات، اگر بهشت های چهارگانه ویژگی های خاصی دارند، سلسله مراتب آن ها براساس این ویژگی ها چگونه است؟
در این پژوهش، سعی بر آن است تا به روش موضوعی پاسخ سؤالات مذکور از آیات و روایات به دست آید، بر همین اساس پس از واژه شناسی، هریک از بهشت های چهارگانه در آیات و روایات مورد بررسی قرار گرفته و در نهایت، چگونگی سلسله مراتب این بهشت ها استخراج گردیده است.

1ــ واژه شناسی

جنت
به هر بستان دارای درختی که با درختانش زمین را پوشانده باشد جنت گفته می شود و وجه تسمیه بهشت به جنت یا تشبیه به جنت های زمینی و یا به خاطر پوشیده بودن نعمت های بهشتی از ماست (راغب اصفهانی، 204).

عدن
جنات عدن به معنی جنات محل اقامت (طریحی، 281/6) و نیز محل استقرار است و معدن به خاطر آن که محل استقرار جواهر است به این نام خوانده می شود (‌راغب اصفهانی، 553).

مأوی
اسم مکان است از أوی یعنی جایگاهی که در آن مسکن می گیرند (قرشی، 145/1) و أوی إلی کذا یعنی انضم الیه (راغب اصفهانی، 103).

فردوس
این کلمه از زبان های سریانی و آرامی به زبان عربی انتقال یافته و با تغییری متناسب به معنی باغ وسیع دارای میوه ها و درختان به کار رفته است. جنت فردوس، متفرد است و معادلی ندارد (مصطفوی، 52/9). در اصل کلمه فردوس اختلاف نظر است، برخی آن را کلمه ای رومی به معنی بستان و برخی آن را سریانی به معنی تاکستان می دانند که اصل آن فرداس بوده و نیز برخی آن را عربی و به معنای باغ پر درخت که بیشتر درختانش، انگور است می دانند (طباطبایی، 398/13).

2.بررسی آیات و روایات

الف ــ جنت نعیم
ــ و اجعلنی من ورثه جنّه النعیمِ (شعرا، 85)؛ و مرا وارثان بهشت پر نعمت گردان.
ــ إنّ الّذین آمنوا و عملوا الصّالحات لهم جنّاتُ النّعیم خالدینَ فیها وعد الله حقّا و هو العزیز الحکیم (لقمان، 9 ــ 8)؛ ولی کسانی که ایمان آورده و عمل صالح انجام داده اند باغ های پر نعمت بهشت از آن آنهاست، جاودانه در آن خواهند ماند این وعده حتمی الهی است و اوست عزیز و حکیم.
ــ إلّا عبادالله المخلصین أولئکَ لهم رزقٌ معلومٌ فواکهُ و هم مکرمونَ فی جنّات النّعیم (صافات، 43ــ40)؛ جز بندگان مخلص خدا که از این کیفرها برکنارند، برای آنان روزی معین و ویژه ای است، میوه های گوناگون پر ارزش و آن ها گرامی داشته می شوند در باغ های پرنعمت بهشت.
ــ و السّابقونَ السّابقونَ أولئک المقرّبون فی جنّاتِ النّعیم (واقعه، 12ــ10)؛ و سومین گروه پیشگامان پیشگامند، آنان مقربان اند، در باغ های پر نعمت بهشت جای دارند.
ــ فأمّا إن کان من المقرّبینَ فروحٌ و ریحانٌ و جنّتُ نعیمٍ (واقعه، 89 ــ 88)؛ پس اگر او از مقربان باشد، در روح و ریحان و بهشت پر نعمت است.
ــ إنّ للمتّقینَ عند ربّهمْ جنّات النّعیم (قلم، 34)؛ مسلماً برای پرهیزکاران نزد پروردگارشان باغ های پر نعمت بهشت است.
ــ أیطمعُ کلُّ امرئٍ منهمْ أن یدخل جنّهَ نعیمٍ (معارج، 38)؛ آیا هریک از آن ها با این اعمال زشتش طمع دارد که او را در بهشت پر نعمت الهی وارد کنند؟
ــ از امام صادق (ع) منقول است: إن الله سیجمع لنا و لشیعتنا الدنیا و الآخره و یدخلهم جنات النعیم و یدخل عدونا الجحیم (کلینی، 474/1).
ــ از پیامبر (ص) منقول است: کسی که حسن خلق داشته باشد و سخاوتمند باشد به جنات نعیم خواهد رفت (صدوق، الخصال، 96).
ــ از امام صادق (ع) منقول است: من قرأ سوره‌ الانبیاء حباً لها کان کمن رافق النبیین اجمعین فی جنات النعیم (صدوق، ثواب الاعمال، 108).
ــ از پیامبر (ص) منقول است: من بکی من خشیه الله أدخله الله جنات النعیم (همان، 201).
با توجه به آیات فوق و سیاق آن ها و نیز روایات مذکور، جنات نعیم وارثانی دارد که همان صالحین و صادقین اند و حضرت ابراهیم (ع) از خداوند می خواهد که او را از صالحین و صادقین و ورثه ی جنت نعیم قرار دهد. صالحین کسانی هستند که از دانش معارف دین و شناخت کردار درست بهره مندند. جنت نعیم، جایگاه مؤمنانی است که عمل صالح انجام می دهند. مؤمنین نیکوکاری که به بهشت وارد می شوند در آن جاودانه خواهند بود. جنت نعیم، جایگاه بندگان مخلص خداوند و سبقت گیرندگان در کارهای نیک (کسانی که در کارهای نیک به سوی آمرزش الهی و بهشت برین سبقت می گیرند) و جایگاه مقربان درگاه خداوند است. پرهیزکاران نیز نزد پروردگارشان در جنات نعیم اند.
نعمت های جنت نعیم برای بندگان مخلص و مقربان عبارت است از رزق معلوم و میوه های گوناگون، برخورداری از کرامت خاص، نشستن بر تخت های روبروی هم، جامی از باده زلال که دور آن ها گردانده می شود، باده ای سفید و درخشان که برای نوشندگانش بسی خوشگوار است و نه زیانی دارد و نه ایشان از آن به مستی می افتند، حوریانی با
چشم های فروهشته و زیبا که از شدّت سپیدی و شفافیت، گویا تخم پرندگان اند که پنهانشان کرده اند، حوریانی همچون مروارید نهفته در صدف، پسرانی همواره نوجوان و شاداب با جام هایی از نوشیدنی ها و لبریز از باده زلال و روان که از نوشیدن آن سردرد نمی گیرند و مست و بی خرد نمی شوند و با هر گونه میوه و با هر گوشت پرنده ای که مقربان برگزینند بر گردشان می گردند، در آنجا نه سخن بیهوده ای می شنوند و نه به ارتکاب گناهی متهم می شوند و جز سلام سخنی نمی شنوند.
همه انبیاء ‌و شیعیان اهل بیت (ع) ‌در جنات نعیم خواهند بود و حسن خلق، سخاوتمندی و خشیت از خداوند از جمله عوامل ورود به جنات نعیم است.

ب ــ جنت مأوی
ــ أمّا الّذین آمنوا و عملوا الصّالحات فلهم جنّاتُ المأوی نُزُلاً بما کانوا یعملون (سجده، 19)؛ اما کسانی که ایمان آوردند و کارهای شایسته انجام دادند، باغ های بهشت جاویدان از آن آن ها خواهد بود، این وسیله پذیرایی خداوند از آن هاست به پاداش آنچه انجام می دادند.
ــ و لقد رآهُ نزلهً أُخری عند سدره المنتهی عندها جنّهُ المأوی (نجم، 15ــ 13)؛ و بار دیگر نیز او را مشاهده کرد، نزد سدره ‌المنتهی که جنه‌المأوی در آن جاست.
ــ و أمّا من خاف مقام ربّه و نهی النّفس عن الهوی فإنّ الجنّه هی المأوی (نازعات، 41ــ40)؛ و آن کس که از مقام پروردگارش ترسان باشد و نفس را از هوی باز دارد قطعاً بهشت جایگاه اوست.
با توجه به آیات فوق، جنات مأوی، جایگاه کسانی است که ایمان آورده و عمل صالح داشته اند. این جایگاه به عنوان پذیرایی و عطایی است در برابر آنچه که در دنیا انجام داده اند.
مأوی، مکانی است که انسان در آن ساکن می شود و مأوی می گزیند و نزل هر آن چیزی است که برای میهمان فراهم می شود از خوردنی و نوشیدنی و تعمیم یافته به هرچه که به میهمان عطا می شود (‌طباطبایی، 264/16). «نزّلاً بما کانوا یعملون یعنی عطاءاً بما کانوا یعملون» و چون اهل جنت مأوی در حکم میهمان هستند همان طور که از میهمان پذیرایی می شود از آن ها نیز پذیرایی می شود. (طبرسی، مجمع البیان، 109/8) و برخی گفته اند نزلاً یعنی ضیافهً و کرامهً (ابن کثیر، 470/3). جنت مأوی نزدیک درخت سدره
است، درختی که در انتهای آسمانهاست (طباطبایی، 32/19).
اهل جنات مأوی، مؤمنانی هستند که به نشانه های خدا ایمان دارند و وقتی آن نشانه ها را به آنان یادآوری کنند برای سجده به درگاه خدا بر زمین می افتند و پروردگارشان را همراه با حمدی نیکو، تسبیح می کنند بدون آنکه ذره ای تکبر ورزند. کسانی که پهلوهایشان را از بسترها جدا کرده اند و از خواب شبانه برمی خیزند، پروردگار خود را از روی بیم و امید می خوانند و از آنچه خداوند روزیشان فرموده در راه خدا انفاق می کنند. کسی که نسبت به مقام پروردگار خویش خوف داشته باشد و نفس خود را از هوی باز دارد جایگاه او جنت مأوی است. خداوند برای اهل این بهشت، نعمت هایی که مایه ی سرور و چشم روشنی هر بیننده و بالاتر از تصوّر آدمی است فراهم و ذخیره نموده است. از این بیان چنین به نظر می رسد که این نعمت ها فراتر از جنات مأوی است.

ج ــ جنت عدن
ــ جنّاتُ عدنٍ یدخلونها و من صلح من آبائهم و أزواجهم و ذرّیّاتهم و الملائکه یدخلونَ علیهم من کلّ بابٍ (رعد، 23)؛ همان باغ های جاویدان بهشتی که وارد آن می شوند و همچنین پدران و همسران و فرزندان صالح آن ها و فرشتگان از هر دری بر آنان وارد می گردند.
ــ جنّاتُ عدنٍ یدخلونها تجری من تحتها الأنهار لهم فیها ما یشاءونَ کذلک یجزی اللهُ المتّقین (نحل، 31)؛ باغ هایی از بهشت جاویدان است که همگی وارد آن می شوند نهرها از زیر درختانش می گذرد هرچه بخواهند در آن جا هست خداوند پرهیزگاران را چنین پاداش می دهد.
ــ إنّ الّذین آمنوا و عملوا الصّالحات إنّا لا نُضیعُ أجر‌َ من أحسنَ عملاً أُولئک لهم جنّاتُ عدنٍ تجری من تحتهم الأنهار… (کهف، 31ــ30)؛ مسلماً کسانی که ایمان آوردند و کارهای شایسته انجام دادند ما پاداش نیکوکاران را ضایع نخواهیم کرد، آن ها کسانی هستند که بهشت جاودان برای آنان است باغ هایی از بهشت که نهرها از زیر درختانش جاری است…
ــ جنّاتِ عدنٍ الّتی وعدَ الرّحمنُ عبادهُ بالغیب إنّهُ کانَ وعدهُ مأتیا (مریم، 61)؛ وارد باغ هایی جاودانی می شوند که خداوند رحمان بندگانش را به آن وعده داده است هرچند آن را ندیده اند مسلماً وعده خدا تحقق یافتنی است.
ــ و من یأته مؤمناً قد عمل الصّالحات فأولئک لهم الدّرجاتُ العلی جنّاتُ عدنٍ تجری من
تحتها الأنهار خالدینَ فیها و ذلک جزاءُ من تزکّی (طه، 76 ــ 75)؛ و هرکس با ایمان نزد او آید و اعمال صالح انجام داده باشد چنین کسانی درجات عالی دارند، باغ های جاویدان بهشت که نهرها از زیر درختانش جاری است در حالی که همیشه در آن خواهند بود این است پاداش کسی که خود را پاک نماید.
ــ و إنّ للمتّقینَ لحسنَ مآبٍ جنّات عدنٍ مفتّحهً لهم الأبوابُ (ص، 50 ــ 49)؛ این یک یادآوری است و برای پرهیزکاران، فرجام نیکویی است باغ های جاویدان بهشتی که درهایش به روی آنان گشوده است.
ــ ربّنا و أدخلْهم جنّاتِ عدنٍ الّتی وعدتهم و من صلحَ من آبائهم و أزواجهم و ذرّیّاتهم إنّک أنتَ العزیز الحکیمُ (غافر، 8)؛ پروردگارا آن ها را در باغ های جاویدان بهشت که به آن ها وعده فرموده ای وارد کن همچنین از پدران و همسران و فرزندانشان هرکدام که صالح بودند که تو توانا و حکیمی.
ــ یغفر لکمْ ذنوبکم و یدخلکم جنّاتٍ تجری من تحتها الأنهار و مساکنَ طیّبهً فی جنّاتِ عدنٍ ذلک الفوزُ العظیم (صف، 12)؛ اگر چنین کنید گناهانتان را می بخشد و شما را در باغ هایی از بهشت وارد می کند که نهرها از زیر درختانش جاری است و در مسکن های پاکیزه در بهشت جاویدان جای می دهد و این پیروزی عظیم است.
ــ إنّ الّذین آمنوا و عملوا الصّالحات أُولئک همْ خیر البریّه جزاؤهم عند ربّهم جنّات عدنٍ تجری من تحتها الأنهار خالدین فیها أبداً رضی اللهُ عنهم و رضوا عنه ذلک لمن خشیَ ربّه (بینه، 8 ــ7)؛ اما کسانی که ایمان آوردند و اعمال صالح انجام دادند بهترین مخلوقات خدایند پاداش آن ها نزد پروردگارشان باغ های بهشت جاویدان است که نهرها از زیر درختانش جاری است همیشه در آن می مانند هم خدا از آن ها خشنود است و هم آن ها از خدا خشنودند این مقام والا برای کسی است که از پروردگارش بترسد.
ــ از امام صادق (ع) منقول است: خداوند به موسی فرمود: یا موسی ما تقرب الیّ المتقربون بمثل الورع عن محارمی فإنی أبیحهم جنات عدن لا أشرک معهم احداً (کلینی، 80/2).
ــ از امام صادق (ع) منقول است: خداوند در مورد پیامبر اسلام (ص) به عیسی (ع) چنین فرمود: دینه الحنیفیه و قبلته مکیه و هو من حزبی و أنا معه فطوباه طوباه له الکوثر و المقام الأکبر من جنات عدن (صدوق، أمالی، 612).
ــ از پیامبر (ص) منقول است: کسی که دوست دارد حیاتش چون من و مرگش نیز
مانند من باشد و در بهشتی که خدا به من وعده داده (جنات عدن) ساکن شود باید علی ابن ابی طالب و فرزندان او را دوست بدارد (صدوق، خصال، 558).
ــ از امام رضا (ع) منقول است: وقتی موسی از خدا خواست امّت محمد (ص) را ببیند، خداوند به او فرمود: إنک لن تراهم و لیس هذا أوان ظهورهم کن سوف تراهم فی الجنان جنات عدن و الفردوس بحضره محمد فی نعیمها یتقبلون (صدوق، علل الشرایع، 417/2؛ قمی المشهدی، 48).
ــ در حدیثی یک یهودی از امام علی (ع) سؤال می کند پیامبر شما در کجای بهشت سکونت دارد؟ حضرت در پاسخ فرمودند: در بالاترین درجه و شریف ترین مکان آن در جنات عدن (عروسی حویزی، 366/4) و در حدیث دیگری است که بالاترین مقام جنات عدن از آن پیامبر (ص) است (مجلسی، 297/14).
ــ در حدیثی از ابی جعفر (ع) آمده که (جنات عدن یدخلونها) یعنی آل محمد به قصرهای این بهشت ها وارد می شوند (همان، 220/23).
با توجه به آیات، سیاق آن ها و روایات، جنات عدن، بهشت اقامت است (طباطبایی، 305/13) و وجه تسمیه این جنات به عدن به خاطر خلود کسانی است که در این بهشت ها هستند (همان، 79/14) و (جنات عدن مفتحه لهم الابواب) یعنی جنات استقرار و خلود و باز بودن درها برای متقین، کنایه است از این که از هیچ یک از نعمت های موجود در آن ممنوع نیستند و این نعمت ها برای آن ها خلق شده است (همان، 218/17) بنابراین، عدن به معنی اقامت و خلود است و روایت شده که در آن جز پیامبران و شهدا و صالحین ساکن نیستند (طوسی، 259/5) و جنات عدن، منزلگاه متقین است و آن را خداوند رحمان به بندگان پرهیزگار خود و کسانی که ایمان و عمل صالح داشته باشند وعده داده و متقین در آن هرچه بخواهند، برایشان موجود است. جنات عدن و نعمت های آن برای پرهیزگاران یک نعمت فناناپذیر است. جنات عدن، جایگاه کسانی است که به عهدشان با خدا وفا کنند و آن پیمان را نشکنند و از کیفر پروردگارشان بترسند و از سختی حساب اعمالشان بیم داشته باشند. آن ها که برای خشنودی خدا، بر دشواری ها، فرمانبرداری از خدا و پرهیز از گناهان صبر می کنند، نماز را برپا می دارند و از آنچه خداوند روزیشان کرده در نهان و آشکار انفاق می کنند و بدی را با نیکی می زدایند.
جنات عدن، پاداش کسی است که خود را از پلیدی ها پاک و تزکیه کرده باشد و مساکن طیبه جنات عدن به کسانی داده می شود که ایمان به خدا داشته باشند و در راه خدا با
اموال و انفس جهاد کنند. درهای جنات عدن برای پرهیزگاران گشوده است و آن ها در آنجا عزتمندانه تکیه می زنند و میوه های بسیار و نوشیدنی ها را به سوی خود فرا می خوانند. فرشتگان از هر دری بر آن ها وارد می شوند و به پاداش صبرشان بر آن ها سلام می گویند. مؤمنین نیکوکار با دستواره های زرین آراسته می گردند و جامه های سبز از حریر نازک و دیبای ستبر بر تن می کنند و بر تخت ها تکیه می زنند. در آنجا هیچ سخن بیهوده ای شنیده نمی شود و تنها سخنی که از سلامت و عافیت حکایت دارد به گوش بندگان خدا می رسد و هر بامداد و عصرگاه رزقشان را خواهند داشت.
در جنات عدن، نزد پرهیزگاران، همسرانی است که فقط چشم به شوهران خود دارند و همسال و همسان شوهران خویشند و پدران و همسران و فرزندانی که شایسته ی این بهشت باشند نیز همراه اهل این بهشت وارد می شوند. خداوند از اهل جنات عدن راضی است، آن ها هم از خداوند راضی هستند و این نعمت خشنودی، پاداش کسی است که مقام خشیت داشته باشد.
جنات عدن، بهشتی است که خداوند به پیامبر اسلام (ص) وعده داده است و بالاترین مقام و جایگاه آن به ایشان تعلق دارد. عترت طاهره (ع) و کسی که عارف به حق امام باشد و امّت حضرت محمد (ص) در جنات عدن خواهند بود. جنات عدن، منزلگاه پیامبران، صدیقان، شهدا و علمایی است که در دولت باطل صبر پیشه کنند.
با توجه به آیات پایانی سوره ی فجر و مقایسه ی آن با آیه ی پایانی سوره ی بیّنه به نظر می رسد تعبیر «جنتی» همان جنت عدن است و ادخلی جنتی، تعیین محل استقرار نفس مطمئنه است که در زمره ی عبادالله و حائز مقام عبودیت می باشد. چنین کسی وقتی به پروردگارش اطمینان دارد از ادعای استقلال منقطع می شود و به آنچه از پروردگارش می رسد راضی است و ذات و صفات و افعال خود را ملک طلق پروردگارش می بیند و جز اراده الهی را نمی خواهد و این ظهور عبودیت تامّه در عبد است و آیه (فادخلی فی عبادی) تقریر آن است و اضافه جنت به یاء‌ متکلم، تشریف خاص است که در قرآن نظیر ندارد (طباطبایی، 286/20).

د.جنت فردوس
ــ إنّ الّذین آمنوا و عملوا الصّالحات کانت لهمْ جنّاتُ الفردوس نزُلاً خالدین فیها لا یبغونَ عنها حولاً (کهف، 108ــ 107)؛ اما کسانی که ایمان آوردند و کارهای شایسته انجام دادند
باغ های بهشت برین محل پذیرایی آنان خواهد بود آن ها جاودانه در آن خواهند ماند و هرگز تقاضای نقل مکان از آنجا نمی کنند.
ــ قد افلح المؤمنونَ… أولئک هم الوارثون الّذین یرثونَ الفردوسَ هم فیها خالدون (مؤمنون، 11ــ1)؛ مؤمنان رستگار شدند… آن ها وارثان اند، وارثانی که بهشت برین را به ارث می برند و جاودانه در آن خواهند ماند.
ــ از پیامبر (ص) منقول است: لطالب العلم شفاعه کشفاعه الأنبیاء و له فی جنه‌ الفردوس الف قصر (القطیفی، 24).
ــ از پیامبر (ص) منقول است: در روز قیامت، دوازده هزار حوریه از فردوس به استقبال فاطمه (س) می آیند و او را به فردوس می برند که سقف آن، عرش رحمان است و در آن دو قصر است، قصری سفید و قصری زرد، در قصر سفید هفتاد هزار خانه است، خانه های محمد و آل محمد و در قصر زرد، هفتاد هزار خانه که خانه های ابراهیم و آل ابراهیم است (علی بن جعفر، 345).
ــ از پیامبر (ص) منقول است: الجنه مأه درجه بین کل درجتین کما بین السماء و الأرض الفردوس أعلاها درجه منها تفجر الأنهار الجنه الأربعه فإذا سألتم الله تعالی فاسألوه الفردوس (طبرسی، همان 769/6).
ــ از پیامبر (ص) منقول است: جنه ‌الفروس هی ربوه الجنه‌ العلیا التی هی أوسطها و أحسنها (سیوطی، 254/4).
با توجه به آیات،‌ سیاق آن ها و روایات، کسانی که در جنت فردوس هستند در آن جاودانه اند و هیچگاه تغییر و جابجایی از آن را نمی خواهند. جنت فردوس، پذیرایی و کرامتی است برای مؤمنینی که عمل صالح دارند اما بدون تردید درجه ی والایی از ایمان و عمل صالح معیار دخول به این بهشت است. کسانی می توانند وارد فردوس شوند که مؤمن واقعی باشند و مؤمنان واقعی آنهایی هستند که در نمازشان فروتن اند، از کار بیهوده رویگردان اند، اموال خود را با انفاق پاک می سازند، دامن خود را حفظ می کنند مگر از همسرانشان یا کنیزانی که مالک آن ها شده اند، کسانی که امانت های الهی را پاس می دارند، به پیمان خود وفادارند و همواره بر نمازهای واجب خود مواظبت می کنند.
مؤمنان واقعی، جنت فردوس را به ارث می برند و در آن جاودانه اند. اینکه مؤمنین، فردوس را به ارث می برند به این معنی است که فردوس برای مؤمنین باقی و همیشگی است و خداوند آن را به مؤمنین اختصاص داده و کسی با آن ها در فردوس شریک نیست
(طباطبایی، 12/15).
فردوس، وسط بهشت، بهترین جای و برترین درجه آن و محل جوشش انهار بهشتی است و بهترین بهشتی که می تواند از خداوند خواسته شود جنت فردوس است. بهشت فردوس، دیوارها و غرفه هایی از نور دارد، سقف آن عرش الهی است و این بهشت، جایگاه حضرت فاطمه (س)‌ می باشد.

پی نوشت ها :

1.عضو هیئت علمی دانشگاه ولی عصر رفسنجان
نشانی الکترونیکی: hosseinkamiab 54@Yahoo.com
*تاریخ دریافت مقاله: 1389/7/24
*تاریخ پذیرش مقاله:
منبع: نشریه علوم و معارف قرآن کریم، شماره 8.