هدف از توسل
توسل به معنای استفاده از وسیله است. وسیله، آن چیزی است که انسان را برای رساندن به مقصود خود کمک می‌کند. قرآن کریم ما را به استفاده از وسیله برای رسیدن به خدا دعوت می‌کند و می‌فرماید: «یا أَیهَا الَّذینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ ابْتَغُوا إِلَیهِ الْوَسیلَهَ وَ جاهِدُوا فی سَبیلِهِ لَعَلَّکمْ تُفْلِحُون؛ [1] ای کسانی که ایمان آوردهاید، از خداوند پروا کنید و (برای تقرّب) به‌سوی او وسیله بجویید و در راه او جهاد کنید، شاید رستگار شوید.»
پس اساساً توسل برای رسیدن و تقرب به خداوند متعال است و بهترین نوع توسل نیز همین است البته این به آن معنی نیست که برای رفع حاجت‌های مادی نمی‌توان یا نباید به توسل روی آورد چرا که رفع تمام حوائج مادی و معنوی انسان به دست خداست و مقربان درگاه او بهترین وسیله برای طلب حاجات از درگاه الهی هستند. به‌عبارت‌دیگر، اصل مورد توسل، در مورد حاجت اصلی انسان که همان هدایت و تقرب به‌سوی خداست مقرر شده است اما در مورد دیگر حاجت‌ها نیز قابل بهره‌برداری است.
عصر غیبت برای برخی، آن‌چنان سنگین و دردناک است که دردی بالاتر از آن نمی‌شناسند. اصلاً جز دوری از امام، کمبودی حس نمی‌کنند؛ برای همین است که دعا و نیایش را پیشه خود کرده‌اند.مراتب توسل
اصل توسل اگرچه ارزشمند و صحیح است اما همانند دیگر آداب دینی دارای مراتب ارزشی است چنانکه، ارزش وسیله جویی و توسل، بسته به هدف و مقصود از آن دارای مراتب گوناگون است. ازاین‌رو مراتب توسل را می‌توان به توسل برای خود و توسل برای دیگران تقسیم کرد. توسل برای مشکلات شخصی نیز شامل مشکلات مادی و معنوی می‌شود. هرچه درجه خدامحور بودن آن حاجت بالا رود، بر ارزش توسل برای آن مقصود نیز افزوده می‌شود. به‌عنوان‌مثال، توسل به امام عصر علیه‌السلام برای مشکلات مادی به یک اندازه ارزشمند است درحالی‌که، توسل به آن حضرت برای ارتقاء معنوی و معرفتی خود، ارزشی به‌مراتب بالاتر دارد.
در طرف مقابل، توسل برای حوائج دیگران، به‌خودی‌خود نوعی ایثار و از خودگذشتگی محسوب شده و ارزشی بالاتر از حاجت‌خواهی مادی برای خود دارد. به‌هرحال، توسل به امام عصر علیه‌السلام به‌عنوان ارزشمندترین شخصیت زمان، شایسته بالاترین و خالص‌ترین نیت‌هاست. به‌عبارت‌دیگر، اگرچه توسل به آن حضرت موجب رفع مشکلات مادی نیز می‌شود، اما نباید ما را نسبت به توسل برای حاجات بزرگ اخروی و معنوی‌مان بی‌توجه کند.
توسل برتر
توسل برتر، توسلی است که ما را به خود خدا برساند و این کار، از غیر از حجت الهی بر نمی‌آید. اصلاً حجت الهی برای همین کار منصوب شده است. «اَینَ بابُ الله الَّذی مِنهُ یُوتی؛[2] کجاست آن درگاه الهی که از آن به حریم خدا در آیند؟» ورود به حریم تقرب الهی، دری جز ولی خدا ندارد. اوج بندگی، به‌واسطه امام زمان علیه‌السلام رهنمایی و دستگیری می‌شود. هر کس به توسلی جز آن کفایت کند، به کم قانع شده و حسرت خواهد بُرد.
چرا توسل به امام زمان علیه‌السلام؟
امام و حجت معصوم خدا در هر زمانی، واسطه همه فیوضات الهی است. یعنی توسل به هر وسیله دیگری، منتهی به امام عصر علیه‌السلام می‌شود. اساساً در هر زمانی امام معصوم، نماینده خدا در بین مخلوقات آن زمان است. حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف ریسمان اتصال بندگان با معبود یکتاست. [3]
دعاها و زیارت‌ها
دعاهای مربوط به امام زمان علیه‌السلام، سلامتی و تعجیل در فرج آن حضرت، یکی از فراوان‌ترین دعاهایی هستند که به دست ما رسیده‌اند. دعای ندبه، دعای عهد، دعای سلامتی امام زمان، دعای فرج، دعای عهد دیگر [4]، دعای زمان غیبت [5]، دعای معرفت در زمان غیبت [6]، دعای دیگری در زمان غیبت [7] از جمله این دعاها هستند.
زیارت امام عصر علیه‌السلام نیز از جمله راه‌های ارتباط معنوی و بهره‌مندی از هدایت و کرامت آن حضرت است. یکی از زیارت‌ها زیارت آل یاسین [8] است که از طرف خود آن حضرت برای ارتباط با ایشان توصیه شده است.
نماز استغاثه
قرآن کریم ما را به کمک گرفتن از صبر و نماز سفارش کرده و می‌فرماید: «یا أَیهَا الَّذینَ آمَنُوا اسْتَعینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاهِ إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرین؛ [9] اى کسانى که ایمان آوردهاید، از شکیبایى و نماز یارى جویید؛ زیرا خدا با شکیبایان است.»
کمک گرفتن از خداوند اگر به همراه درخواست از نماینده و ولی او باشد اثری دوچندان خواهد داشت؛ ازاین‌رو می‌توان با اقامه نماز استغاثه به امام زمان، آن حضرت را وسیله تقرب و برآورده شدن نیاز مادی و معنوی قرار داد. بعد از دو رکعت نماز، متنی را برای استغاثه به آن حضرت می‌گوییم و ضمن آن، حاجت خو را نیز بیان می‌کنیم. [10]
صدقه
صدقه دادن برای سلامتی و تعجیل در ظهور امام عصر علیه‌السلام نوعی اظهار دوستی و محبت نسبت به آن حضرت و موجب جلب رضایت پروردگار می‌شود و این کار به معنای توسل و وسیله قرار دادن آن حضرت برای تقرب در درگاه الهی است.
از امام علی علیه‌السلام نقل شده که فرمودند: «کفِّروا ذُنوبَکم وَ تَحَبَّبوا اِلى رَبِّکم بِالصَّدَقَهِ وَ صِلَهِ الرَّحِمِ؛ [11] با صدقه و صله‌رحم، گناهان خود را پاک کنید و خود را محبوب پروردگارتان کنید.» صدقه دادن، به‌تنهایی، تقرب آور است اما اگر این کار به نیابت از امام عصر علیه‌السلام انجام شود تأثیری مضاعف و فوق‌العاده می‌یابد.
بی‌قراری؛ بالاتر از توسل
هر لحظه به یاد «امام غایب از نظر» بودن و همه‌جا در جستجوی او عاشقانه گریستن، چیزی فراتر از توسل است؛ بلکه نام آن را می‌توان بی‌قراری گزارد. چنانکه، لحظه‌ای تاب دوری را ندارد و در هجران امام محبوب خویش می‌سوزد.
عصر غیبت برای برخی، آن‌چنان سنگین و دردناک است که دردی بالاتر از آن نمی‌شناسند. اصلاً جز دوری از امام، کمبودی حس نمی‌کنند. برای همین است که دعا و نیایش را پیشه خود کرده‌اند و دیگران را نیز بر سفره گریه عشق، دعوت می‌کنند که: «هَلْ مِنْ مُعِینٍ فَأُطِیلَ مَعَهُ الْعَوِیلَ وَالْبُکاءَ؛ [12] آیا کمک کننده‌ای هست که فریاد و گریه را در کنارش طولانی کنم؟»
پی‌نوشت
[1]. سوره مائده آیه 35.
[2]. المزار الکبیر (لابن المشهدی)، ص: 579[دعای ندبه]
[3]. همان.
[4]. اللَّهُمَّ یَا إِلَهَ الآلِهَهِ یَا وَاحِدُ یَا أَحَدُ… [مهج الدعوات و منهج العبادات، ص: 335].
[5]. اللَّهُمَّ ادْفَعْ عَنْ وَلِیِّکَ وَ خَلِیفَتِکَ وَ حُجَّتِکَ عَلَى خَلْقِک…[ مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، ج1، ص: 409].
[6]. اللَّهُمَّ عَرِّفْنِی نَفْسَکَ فَإِنَّکَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِی نَفْسَک… [الکافی (ط – الإسلامیه)، ج1، ص: 337].
[7]. اللَّهُمَّ أَنْتَ عَرَّفْتَنِی نَفْسَکَ وَ عَرَّفْتَنِی رَسُولَکَ وَ عَرَّفْتَنِی مَلَائِکَتَک… [مهج الدعوات و منهج العبادات، ص: 332].
[8]. سَلامٌ عَلَى آلِ یس السَّلامُ عَلَیْکَ یَا دَاعِیَ اللَّهِ وَ رَبَّانِیَّ آیَاتِهِ… [الإحتجاج على أهل اللجاج (للطبرسی)، ج2، ص: 493].
[9]. سوره بقره، آیه 153.
[10]. سَلَامُ اللَّهِ الْکَامِلُ التَّامُّ الشَّامِلُ الْعَامُّ، وَ صَلَوَاتُهُ وَ بَرَکَاتُهُ الْقَائِمَهُ التَّامَّه… [المزار الکبیر (لابن المشهدی)، ص: 670].
[11]. عیون الحکم و المواعظ (للیثی)، ص: 397، ح 6723.
[12]. المزار الکبیر (لابن المشهدی)، ص: 582. [ دعای ندبه].
