دل کندن از دنیا، کار مردان با فضیلت و با عظمت است؛ دل کندن فقط به سخن نیست؛ بلکه باید قدم برداشت و عملی انجام داد، تا بهشت را به بها بدهند نه به بهانه. دل کندن از دنیا، یکی از اهداف متعالی اسلام و دین برای رساندن آدمی به کمال است. اساساً درون مایه ی اصلی و مغز مطلب در انجام عبادات و واجبات و ترک محرمات، همین دل کندن از دنیا و متاع آن است.

اهمیت دل کندن از دنیا و متاع آن:
اگر انسان برای نماز صبح از خواب بیدار می شود و تنها قرار است که دو رکعت نماز واجب بجا آورد، برای آن است که با انجام آن و پا روی نفس گذاردن، تمرین کند تا یاد بگیرد، که دل کندن از رختخوابِ نرم و گرم، اگرچه سخت و دشوار می نماید، اما پس از تمرین و چیره شدن بر آن، آرامشی بس جان فزا، برای نمازگزار بوجود می آید؛

اگر مومن، با وقت خویش، بتواند به مردمی خدمت کند، و این تمرین و ریاضت را با سختی هایش، به مرحله ای برساند، که دیگر خدمت به خلق، جزء صفات عادی وی گردد، می توان گفت که او بذل وقت کرده و وقتش را صرف هدفی مقدس که مطلوب معبود حقیقی است، نموده و با این ریاضت، او یکی از اساسی ترین اهداف متعالی دین را برآورده نموده است.

ایندو مثال برای دل کندن، و بذل نفس، کافی است که آدمی را به فکر وادار کند؛ اما در عین حال بذل اقسام و ابعاد دیگری نیز دارد،

اقسام بذل
پس بذل اقسام مختلف دارد:

۱. بذل جان:
بالاترین و مهمترین بذل، بذل جان است؛ گرانبهاترین گوهری که هر انسانی دارد، جان اوست؛ اما سوال آن است که جان وی، باید در چه راهی و به ازای چه چیزی، باید صرف و بذل شود؟

جواب آن است که در آموزه های دین، بهای جان، بهشت است؛ و نباید مومن به کمتر از آن، به چیزی بفروشد. چنانچه امیرالمومنین علیه السلام فرمود: «إِنَّهُ لَیْسَ لِأَنْفُسِکُمْ ثَمَنٌ إِلَّا الْجَنَّهَ، فَلَا تَبِیعُوهَا إِلَّا بِهَا.»[2] هر آینه نفسهاى شما را بهایى جز بهشت نیست، پس خود را جز به آن بها مفروشید.»

بذل جان یکی از انواع بذل است؛ بذل جان، همانی است که امام زمان در توضیح عهد ولایت که از مومنین گرفته شده در دعای سرداب مقدس می فرمایند: «فابذل نفسی و مالی و ولدی و اهلی و جمیع ما خولنی ربی بین یدیک»[1] که مومن در مقام وفای به عهد ولایت باید به امامش بگوید: یا امام زمان (عج) من جان، مال، فرزندان، و خانواده ام، و تمام نعمتها و سرمایه ها و امکاناتی که خدا به من عنایت کرده را در راه شما، بذل می کنم.

بذل جان در زیارت اربعین
در زیارت اربعین، بالاترین بذلی که بیان شده است، بذل جان و خون قلب سید الشهداست؛ آنجایی که می فرماید: «وَ بَذَلَ مُهْجَتَهُ فِیکَ لِیَسْتَنْقِذَ عِبَادَک َمن الْجَهَالَهِ و حَیرهِ الضَّلَالَه»؛ یعنی حضرت، جان و خون خود را در راه تو داد؛ تا بندگان تو را از جهل نجات دهد؛ و آن ها را از سرگردانی ناشی از ضلالت و گمراهی برهاند.

در فقره ی بعدی نقطه مقابل اینگونه معرفی می شود: « قَدْ تَوَازَرَ عَلَیْهِ مَنْ غَرَّتْهُ الدُّنْیَا وَ بَاعَ حَظَّهُ بِالْأَرْذَلِ الْأَدْنَى وَ شَرَى آخِرَتَهُ بِالثَّمَنِ الْأَوْکَسِ وَ تَغَطْرَسَ وَ تَرَدَّى فِی هَوَاهُ »؛ نقطه ی مقابل، کسانی بودند که فریب زندگی، آن ها را به خود مشغول و دنیای مادّی، زخارف دنیایی، شهوات و هواهای نفس، از خود بی خودشان کرده بود؛ و آخرتشان را به کمترین بها به گردونه فروش گذاشتند، تکبّر کردند و خود را در دامن هواى نفس انداختند.

علت بذل جان:
علت بذل جان را از عبارات مربوط به آن پی می گیریم.

علت اول:
از این فراز معلوم می شود که بذل جان در جایی باید اتفاق بیافتد، که مردم فریب خورده زندگی فانی دنیا، مشغول به شهوات و امیال دنیایند و دین و آخرتشان را به قیمت ناچیزی به دنیا فروخته باشند، و با تکبر در مقابل حجت خدا قد علم کرده باشند.

علت دوم:
سید الشهدا نیز به هنگام خروج از مکه و حرکت به‌سوی کربلا، طی نطقی فرمود: «مَنْ کَانَ بَاذِلًا فِینَا مُهْجَتَهُ، وَ مُوَطِّناً عَلَى لِقَاءِ اللَّهِ نَفْسَهُ، فَلْیَرْحَلْ مَعَنَا»[3] یعنی: «هرکس می‌خواهد جان خود را در راه ما بذل کند و خود را برای ملاقات با خدا آماده کرده است، با ما کوچ کند.»

از این بیان نورانی حضرت معلوم می گردد، که بذل جان برای ملاقات با خدا، اتفاق افتاده است

یعنی علت اول ناظر به مخلوق خداست و هدف، نجات از جهل و سرگردانی از گمراهی است. اما علت دوم، ناظر به رسیدن به مقام رفیع لقاء الله با حالت ادای وظیفه و انجام به نحو احسن آن است.

۲. بذل قلم:
یکی دیگر از بذل ها، بذل قلم است؛ بدین معنا که کسی که می تواند با قلم خود به امامش کمک برساند و امامش را یاری کند، از آن مضایقه نکند؛ چنانچه در تاریخ تشیع افراد بسیاری بوده اند که با قلمشان، ولایت اهل بیت علیهم السلام را به گوشه و کنار جهان رساندند.

هدف از بذل قلم
هدف از بذل قلم، ادایِ دیْن نسبت به دین است؛ و مومن وظیفه دارد اگر قلم روان و بیان شیوایی داشته باشد، در این راه قدم برداشته و با قلم یا بیانش دین را ابلاغ نماید.

نمونه اول: علامه امینی (ره)
علامه عبدالحسین امینی، چهل سال از عمر خود را برای نوشتن کتاب یازده جلدی «الغدیر» صرف کرده و برای بررسی منابع واقعه غدیر، در کتابخانه‌های عراق، ایران، هند، سوریه و ترکیه، به مطالعه، نسخه‌برداری و پژوهش پرداخته است.[4] به گفته سید جعفر شهیدی به نقل از خود امینی، او برای تالیف الغدیر، ده هزار جلد کتاب را از ابتدا تا انتها خوانده است.[5]

۳. بذل مال:
یکی از حکمت های بذل مال، آن است که آدمی از مال کنده شود، و وابستگی او نسبت به آن کم رنگ شده و در نهایت بدون وابستگی، دنیایش را به پایان برساند؛ چنانچه قرآن کریم می فرماید: «فَأَمَّا مَنْ أَعْطی‏ وَ اتَّقی‏*وَ صَدَّقَ بِالْحُسْنی*فَسَنُیَسِّرُهُ لِلْیُسْری»[6]

«اما آن کس که [از مال و موجودی خود] بخشش نمود و تقوا پیشه کرد و وعده های خداوند را تصدیق نمود، پس به زودی او را به راه آسانی [از ایمان و طاعت] آماده می کنیم [روحیه ای می دهیم که پیمودن راه تقوی بر او آسان باشد]».

بنابر این اقسام مختلف بذل عبارتند از: بذل جان، بذل قلم و بذل مال؛ که بالاترین بذل، بذل جان است که سید الشهداء علیه السلام با انجام آن، دو هدف اصلی را دنبال نمود که هردو در این مقاله بیان گردید. و هدف از بذل قلم، ادای دیْن و هدف از بذل مال، کنده شدن از متاع دنیاست.

پی نوشت:
[1] محمد بن جعفر مشهدی، المزار الکبیر، ص588؛ ابراهیم بن علی عاملی کفعمی، المصباح، ص496؛ شیخ عباس قمی، مفاتیح الجنان، زیارت حضرت صاحب الامر( عجل الله تعالی فرجه الشریف).
[2] نهج البلاغه، حکمت 456.
[3] لهوف، ص۶۱؛ بحارالانوار، ج۴۴، ص۳۶۷ و نیز نک: نزهه‌الناظر، ص۸۶؛ مثیرالاحزان، ص۴۱.
[4] سرمد محمدی، «الغدیر فی الکتاب»، ج ۱۲، ص ۳۹ و ۴۰.
[5] شهیدی، «تطور مذهب شیعه و امینی مجدد مذهب»، ص۶۹۴.
[6] سوره لیل: آیات 5 تا ۷