امیرالمؤمنین علیه السلام در توبیخ کوچک انگاشتن گناه می فرمایند:
«اشد الذنوب ما استهان به صاحبه.(بحار الانوار ج73، ص 364)
«سخت ترین گناهان گناهی است که گناهکار آن را ناچیز و آسان شمرد.»
در اندیشه اسلامی کوچک شمردن و سهل انگاشتن گناه خود از گناهان بزرگ محسوب می شود. آثار بسیار وارده از معصومین علیهم السلام گواه این بینش توحیدی است که در سطور آتی برخی از آنان را یاد آور می شویم:
1-«عن ابی بصیر، عن ابی جعفر علیه السلام، قال: سمعته یقول: اتقوا المحقرات من الذنوب، فان لها طالبا، یقول احدکم: اذنب و استغفر الله، ان الله عزوجل یقول: (سنکتب ما قدموا و اثار هم و کل شی ء احصیناه فی امام مبین)، و قال عزوجل:(انا ان تک مثقال حبه من خردل فتکن فی صخره او فی السموات او فی الارض یأت بها الله ان الله لطیف خبیر .)(1)»
ابو بصیر از امام محمد باقر (ع) نقل می کند، که شنیدم آن حضرت می فرمود: از گناهان کوچک و حقیر اجتناب کنید، همانا برای آن نیز طالب و حسابرسی است. گاهی یکی از شماها می گوید گناه می کنم و بعد استغفار می نمایم! هماناخداوند می فرماید: «همه اعمالی را که پیش از مرگ انجام داده اند می نویسیم و نیز می نویسیم آثاری را که از اعمال شان برای بعد از مر گ شان باقی می ماند، و همه چیز را احصاء نموده و می شماریم و در نوشته محکم و آشکار ثبت می کنیم.» و باز خداوند می فرماید: «اگر آن عمل بنده از نظر کوچکی به اندازه دانه خردل (خشخاش) باشد و در میان سنگ باشد و یا در آسمان ها و یا در زمین باشد، خداوند آن عمل را خواهد آورد، همانا خداوند ریز بین و خبردار است.»
2- «عن سماعه، قال سمعت اباالحسن علیه السلام یقول: لا تستکثروا کثیر الخیر، و لاتستقلوا قلیل الذنوب فان قلیل الذنوب یجتمع حتی یکون کثیرا (2)»
«سماعه »نقل می کند، شنیدم که حضرت موسی بن جعفر (ع) می فرمود: خیر بسیار را زیاد نشمارید، [زیرا که دچار عجب می شوید]، و همچنین گناهان کم را، کم مشمارید؛ زیراگناهان کم جمع شده و به تدریج زیاد می شوند.
3- «عن امیرالمؤمنین علیه السلام، قال: ان الله اخفی سخطه فی معصیه، فلا تستصغرون شیئا من معصیته، فربما وافق سخطه و انت لا تعلم (3)»
«امیرالمؤمنین (ع) می فرماید: خداوند غضب خود را در میان گناهان پنهان نموده است. پس هیچ گناهی را کوچک مشمارید، چه بسا آن گناه که شما آن را کوچک شمرده اید غضب خداوند را در خود نهفته داشته باشد، در حالی که شما از آن بی خبرید. [پس با این گناه مستوجب غضب الهی می گردید.] 4- «من کلام الرضا علیه السلام: الصغائر من الذنوب طرق الی الکبائر، و من لم یخف الله فی القلیل لم یخفه فی الکثیر(4).»
«امام رضا (ع) می فرماید: گناهان کوچک وسیله و راه رسیدن به گناهان بزرگ هستند. کسی که در گنا ه کم از خدا نترسد، در گناه بزرگ هم نخواهد ترسید.»
5- «عن النبی صلی الله علیه و اله: و لاتحقروا شیئا من الشر و ان صغر فی اعینکم، و لا تستکثروا الخیر و ان کثر فی اعینکم، فانه لا کبیره مع الاستغفار، و لا صغیره مع الاصرار(5).»
«رسول خدا (ص) فرموده: هیچ یک از کارهای بد را بی اهمیت و حقیر مشمارید ولو در نظر شما کوچک باشد، و هیچ عمل خیر را زیاد مشمارید ولو در نظر شما زیاد باشد. همانا آن کس که استغفار و توبه نماید گناه کبیره ندارد، و آن که به گناه اصرار دارد و نادم و پشیمان نیست گناه کوچک ندارد؛ زیرا با اصرار و ادامه دادن به «گناه کوچک» نیز بزرگ و کبیره می شود. [چرا که همه می دانیم از جمله گناهان کبیره، همانا اصرار بر صغیره است.]»
6- «امام محمدباقر(ع) به محمد بن مسلم فرمود: ای محمد بن مسلم تعریف مردم تو را مغرور نکند، زیرا جزای عملت فقط به تو می رسد نه به دیگران، و روزهایت را با گناه و کارهای بیهوده و پوچ سپری مکن، زیرا به همراه تو محاسب و مراقبی هست که همه ی اعمال تو را ضبط نموده و می شمارد. و هیچ کار خوب را کوچک مشمار، زیرا جزای آن عمل، روزی تو را شاد و خوشحال خواهد نمود و هیچ عمل بدی راکوچک و حقیر مشمار، زیرا خواهی نخواهی، جزای آن عمل را روزی می بینی که تو را ناراحت و غمگین خواهد نمود؛ و همیشه کار نیک انجام بده زیرا آن طوری که عمل نیک گناهان کهنه و قدیم را جبران نموده و اثر بد آن را از بین می برد، دیگر کارها این اثر را ندارد.»
7-«عن ابی هاشم الجعفری، قال: سمعت ابا محمد علیه السلام، یقول: من الذنوب التی لا تغفر قول الرجل: «لیتنی لا اؤاخذ الا بهذا » فقلت فی نفسی: ان هذا لهو الدقیق،ینبغی للرجل ان یتفقد من امره و من نفسه کل شی ء، فاقبل علی ابو محمد، فقال: یا اباهاشم صدقت، فالزم ما حدثت به نفسک، فان الاشراک فی الناس، اخفی من دبیب الذر علی الصفا فی اللیله الظلماء، و من دبیب الذر علی المسح الاسود.(6)»
«ابو هاشم جعفر ی نقل می کند، شنیدم از حضرت امام حسن عسگری (ع)که فرمود: از گناهانی که آمرزیده نمی شود، آن گناهی است که صاحبش بگوید: کاش فقط به این گناه مؤاخذه می شدم [یعنی ای کاش گناه من فقط این گناه بود، که گناه را سبک بشمارد].من به خود گفتم این فرمایش حضرت بسیار دقیق است، بایستی انسان هر چیز را از خود و کارهایش با دقت و تأمل و جست و جو نماید. تا این جمله از قلب من خطور کرد حضرت رو به من کرده و فرمود: ابا هاشم، خوب فکر کردی، ملازم و مواظب خودت باش، همانا شرک ورزیدن به خدا، پنهان تر از یک مورچه در روی سنگ سیاه در شب ظلمانی و تاریک است، و نیز از مورچه ای در روی پلاس سیاه مخفی تر است.»
8-«عن ابی عبدالله علیه السلام، قال: ان الله یحب العبد ان یطلب الیه فی الجرم العظیم، و یبغض العبد ان یستخف بالجرم الیسیر.(7)»
«امام صادق (ع)فرمود: خداوند دوست دارد بنده ای را که در گناه بزرگ از خدا آمرزش طلبد، و دشمن دارد بنده ای را که گناه کوچک را سبک بشمارد.»
9-«قال رسول الله صلی الله علیه و اله: ان ابلیس رضی منکم بالمحقرات؛ و الذنب الذی لا یغفر قول الرجل: «لا اؤاخذ بهذا الذنب استصغارا له(8)».
«رسول خدا (ص) فرمود: همانا رضایت شیطان از شما با ارتکاب گناهان کوچک حاصل می شود. و گناهی که آمرزیده نمی شود، آن گناهی است که صاحبش بگوید:«من به این گناه مؤاخذه نخواهم شد» به این معنی که گناه خود را کوچک و حقیر شمارد.»
در بین مردم رایج است که می گویند: فلان گناه را انجام بده گناهش به گردن من و وبالش را من تقبل می کنم! با این بیان شان می رسانند که این گناه کوچک و بی اهمیت است، در صورتی که همه ی روایات این فصل، خلاف این گفته را می رسانند، که نباید گناه را کوچک و حقیر شمرد؛ زیرا گناه دشمن انسان است و حقیر شمردن دشمن خلاف عقل وعرف و شرع می باشد.
10- «عن علی علیه السلام،قال: اعظم الذنوب ذنب صغر عند صاحبه(9).»
«علی (ع)فرمود: بزرگ ترین گناهان آن گناهی است که نزد صاحبش کوچک باشد [و صاحبش آن گناه را بی اهمیت شمارد].»
11-«عن علی علیه السلام، قال: اشد الذنوب عندالله، ذنب استهان به راکبه(10).»
علی (ع)فرمود: سخت ترین گناهان پیش خداوند آن گناهی است که مرتکبش آن را سبک و بی اهمیت بشمارد.»
12-«عن الباقر علیه السلام، قال: لا مصیبه کاستهانتک بالذنب و رضاک بالحاله التی انت علیها(11).»
«امام محمد باقر (ع) می فرماید: هیچ مصیبتی مانند بی اهمیت و سبک دانستن گناه و راضی بودن به همان حالتی که داری، [حالت گنهکاری] نیست.»
13- «عن النبی صلی الله علیه و اله، قال: یابن مسعود! لا تحقرن ذنبا و لا تصغرنه، و اجتنب الکبائر، فان العبد اذا نظر الی ذنوبه دمعت عیناه قیحا و دما، یقول الله:(یوم تجد کل نفس ما عملت من خیر محضرا و ما عملت من سوء، تود لو ان بینها و بینه امدا بعیدا(12).»
«رسول خدا(ص) به عبدالله بن مسعود فرمود: هرگز هیچ را سبک و کوچک مشمار، و از گناهان کبیره نیز اجتناب نما؛ زیرا بنده، روز قیامت وقتی که به گناهان خود نگاه کند از چشمانش چرک و خون جاری می شود؛ خداوند در قرآن می فرماید: «در روز قیامت هر کسی عمل بد خود را و عمل نیکی را که انجام داده در برابر خود حاضر می بیند، آرزو می کند که کاش میان او و اعمال بدش مسافتی دور فاصله می بود!»
14- «عن النبی صلی الله علیه و اله، قال: ان المؤمن لیری ذنبه کانه تحت صخره یخاف ان تقع علیه، و ان الکافر لیری ذنبه کانه ذباب مر علی انفه(13).»
«رسول خدا (ص) فرمود: همانا مؤمن گناه خود را می بیند گویا زیر سنگ بزرگی قرار گرفته است. اما کافر گناه خود را مانند مگسی که در دماغش فرو رفته باشد احساس می کند.»
15- «عن النبی صلی الله واله، قال: ان الله تعالی اذا اراد بعبد خیرا، جعل ذنوبه بین عینیه ممثله، والاثم علیه ثقیلا و بیلا، و اذا اراد بعبد شرا انساه ذنوبه(14).»
«رسول خدا (ص) فرمود: خداوند تبارک و تعالی اگر خیر بنده ای را بخواهد، گناهان او را در مقابل دیدگان او قرار داه و گناه را بر او سخت و سنگین جلوه می دهد، اما وقتی که خداوند برای بنده ای بدی اراد ه کند، گناهانش را از یاد او می برد و او گناهانش را فراموش می کند.»
16-«عن الکاظم علیه السلام، قال المسیح للحواریین: ان صغار الذنوب و محقراتها من مکائد ابلیس، یحقرها لکم و یصغرها فی اعینکم، فتجتمع و تکثر فتحیط بکم(15).
«امام کاظم (ع)می فرماید: حضرت عیسی (ع)به حواریین و یاران خود فرمود: گناهان کوچک و حقیر [و نیز عوامل حقیر نشان دهنده گناهان] از کید و حیله های شیطان است، آن ها را در نظر شما حقیر و کوچک می نمایاند به گونه ای که جمع شده و زیاد می شوند و شماها را هلاک می کنند.»
17- «عن علی علیه السلام: لا تستصغروا قلیل الآثام، فان الصغیر یحصی و یرجع الی الکبیر(16).»
«علی (ع)می فرماید: گناهان کم را کوچک مشمارد، پس همانا گناهان کوچک شمرده می شود و به تدریج تبدیل به گناه کبیره می گردد.»
18- «عن النبی صلی الله علیه واله، قال: فیما اوحی الله الی عزیر: لا تنظرو ا الی صغر الذنب، و لکن انظروا الی من اجترأتم(17).»
«رسول خدا فرمود: در وحی خداوند به حضرت عزیر پیامبر آمده بود: به کوچکی گناه نگاه نکنید بلکه نگاه کنید که نسبت به چه کسی جرأت نموده و جسارت به خرج داده اید.»
«از رسول خدا (ص) نقل شده که آن حضرت در بعضی از سفرهای خود در زمینی فرود آمد که هیچ گونه علف و نبات نداشت. فرمود: مقداری هیزم جمع کنید. عرض کردند: ما در یک سرزمین بی آب و علف هستیم. فرمود: هر چه یافتید و توانستید بیاورید. مردم متفرق شدند بعضی دو یا سه و یا بیشتر علف خشک و هیزم آوردند مانند چوبی که با آن دندان را خلال می کنند و از شدت کوچکی و سبکی، باد آن ها را می برد، پیش روی حضرت گذاشتند، مجموع آن ها انباشته بزرگی گردید. حضرت فرمود: من خواستم به شما مثل بزنم که حسنات و اعمال نیک نیز این چنین جمع می شوند، و همچنین گناهان هم این طور جمع می شوند. خداوند رحمت کند بنده ای را که ناظر اعمال خود باشد.»

پی نوشت :

1- بحارالانوار 321/73.
2-بحار الانوار346/73.
3-خصال صدوق ج 1ص 115.
4-بحار الانوار 353/73.
5-بحار الانوار 355/73.
6-بحار الانوار 359/73.
7-بحار الانوار359/73.
8- بحار الانوار 364/73.
9-میزان الحکمه، باب ذنب.
10-میزان الحکمه، باب ذنب.
11-میزان الحکمه، ماده ذنب.
12-میزان الحکمه، ماده ذنب.
13-میزان الحکمه، ماده ذنب.
14-میزان الحکمه، ماده ذنب.
15-میزان الحکمه، ماده ذنب.
16-میزان الحکمه، ماده ذنب.
17-میزان الحکمه،ماده ذنب.