آیا به کار بردن واژۂ وفات در توصیف رحلت حضرت زهرا (علیها السلام)، به منزله اعتقاد به مرگ طبیعی و شهیده نبودن آن حضرت (علیها السلام) می باشد؟

پاسخ:
اندک تعمقی در معنای لغوی واژه «وفات» (1) و کاربرد قرآنی آن (الله یتوفى الأنفس حین موتها.. سوره زمر، آیه ۴۲) ما را به این نکته مهم رهنمون می گرداند که: هیچ گونه تعارض و تضادی میان معنای کلمات: «وفات» و «شهادت» برقرار نمی باشد.

زیرا معنای لغوی «وفات»، «هر نوع مرگی» را پوشش می دهد و در نتیجه، برای اشاره به «مرگ یک شهید» نیز می توان از کلمه «وفات» بهره برد. به عبارت دیگر، یکی از انواع مرگ، «شهادت» می باشد و «شهید شدن» یکی از اقسام و مصادیق «وفات» به شمار می آید که تحقق آن، از شرایط خاصی (کشته شدن در راه خدا) برخوردار می باشد.

لذا به کاربردن واژۀ «وفات» برای اشاره به «درگذشت یک شهید» خالی از هرگونه اشکال بوده و هرگز وقوع «شهادت» را زیر سؤال نمی برد و نفی نمی کند.

د برای مثال: هرچند در به شهادت رسیدن حضرت علی(علیه السلام) حضرت امام حسین علیه السلام، جعفر طیار، زیدبن حارثه و حمزه بن عبدالمطلب، هیچ گونه شک و تردیدی راه ندارد؛ اما در عین حال، برای اشاره به درگذشت ایشان، می توان از لغت «وفات» نیز بهره برد.

بدیهی است که چنین کاربردی، هرگز به معنای انکار به شهادت رسیدن آنان نمی باشد؛ چرا که مفهوم لغت «وفات»، هر نوع مرگی – از جمله شهادت را در بر می گیرد و پوشش می دهد.

مثال الف)
هرچند به شهادت رسید جعفر بن ابی طالب علیه السلام از دیدگاه شیعه و سنی، امری مسلم و قطعی است؛ اما در عین حال، درباره مرگ وی از کلمه «وفات» استفاده شده است:

شیخ صدوق (متوفای ۳۸۱ هـ ) در کتاب «من لایحضره الفقیه» (حدیث شماره ۵۲۷)، نقل می کند:
[عن الصادق : قال:] إن النبئ صای الله علیه وآله وسلم حین جاءته وفاه جعفر بن أبی طالب و زید بن حارثه، کان إذا دخل بیته کثر بکاؤه علیهما جدا… از امام صادق علیه السلام که فرمود: هنگامی که خبر درگذشت جعفربن ابی طالب (طیار) و زیدبن حارثه، به رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم رسید؛ هرگاه به منزل خود وارد ان میشد، گریه اش بر آن دو شدت می یافت..

مثال ب)
درباره شهادت حضرت علی (علیه السلام) نیز تعبیر «وفات» به چشم می خورد:
ابن شهر آشوب مازندرانی (متوفای ۵۸۸ هـ) در کتاب «مناقب آل ابی طالب» (جلد ۴، صفحه ۱۷۵، چاپ: مؤسسۀ انتشارات علامه، قم) درباره تاریخ تولد امام سجاد علیه السلام ، نقل می کند: (قبل وفاه أمیر المؤمنین بسنتین) در دو سال پیش از وفات حضرت علی (علیه السلام)…

مثال ج)
طبرسی (متوفای قرن ۶ هـ ) در کتاب «إحتجاج» (جلد ۲، صفحه ۲۷۳) برای اشاره به عملکرد محمد حنفیه در دوران پس از شهادت امام حسین علیه السلام، می نویسد: (سال بعد وفاه أخیه الحسین صلوات الله علیه…) بعد از وفات برادرش امام حسین علیه السلام.

نکته قابل توجه این است که در منابع اهل سنت نیز برای یادکردن از دو شهید بزرگوار صدر اسلام، یعنی جناب حمزه و جناب جعفر طیار علیهما السلام، از واژه «وفات» استفاده شده است.

مثال د)
عاصمی شافعی (متوفای ۱۱۱۱ هـ) در کتاب «سمط النجوم العوالی»، (جلد ۱ ، صفحه ۴۲۶، چاپ: دارالکتب العلمیه، بیروت) می نویسد: (منها بعد وفاه حمزه بن عبدالمطلب..) و از آن جمله، بعد از وفات حمزه بن عبدالمطلب.

مثال هـ)
ابن ابی شیبه (متوفای ۲۳۵ هـ) در کتاب «المصنف فی الأحادیث و الآثار»، (جلد ۳، صفحه ۶۲) می نویسد: (عن عائشه قالت لما أتت وفاه جعفر عرفنا فی وجه رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم الحزن …) عایشه نقل کرده است: هنگامی که خبر درگذشت جعفربن ابی طالب (طیار) علیه السلام رسید، آثار حزن را در چهره رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) دیدیم.

همان طور که مشاهده شد: کلمه «وفات»، هم مرگ طبیعی و هم شهادت (کشته شدن در راه خدا) را شامل می گردد؛ لذاست که این واژه (وفات)، در مورد کسانی که کشته شدن آنها در راه خدا (شهادت آنان) مورد اتفاق فریقین می باشد، به کار رفته است؛ مانند: حمزه بن عبدالمطلب و جعفر بن ابی طالب علیهما السلام.

در نتیجه: به کار بردن واژه «وفات» در برخی از منابع شیعه در توصیف رحلت حضرت فاطمه زهرا (علیها السلام)، با عقیدۂ شیعه مبنی بر به شهادت رسیدن ایشان، هیچ منافاتی ندارد.

پی‌نوشت‌:
ا- لسان العرب، ج ۳، ص ۹۶۰

منبع: راهنمای یاوران فاطمیه (مجموعه پرسش و پاسخ های پژوهشی)، به اهتمام: علی لباف، چاپ سوم، مرکز فرهنگی انتشارات منیر، 1390ش، صص 172-167