ویژگی های انتظار بزرگ
استاد شهید مطهری در بخشی از تألیفات گران مایه ی خویش، ویژگی های انتظار بزرگ را به صورت مبسوط مطرح کرده است:
1 ـ خوش بینی به آینده ی بشر: درباره ی آینده ی بشر دیدگاه ها مختلف است. بعضی معتقدند که شر و فساد و بدبختی لازمه ی لاینفک حیات بشری است. بنابراین، زندگی بی ارزش است و عاقلانه ترین کار خاتمه دادن به حیات و زندگی است. بعضی دیگر حیات بشر را ابتر می دانند و معتقدند که بشر در اثر پیشرفت حیرت آور تکنیک و ذخیره کردن وحشت ناک وسایل کشتار جمعی، به مرحله ای رسیده که به اصطلاح با گوری که با دست خود کنده یک گام بیشتر فاصله ندارد. طبق این دیدگاه، بشر در نیمه ی راه عمر خود، بلکه در آغاز رسیدن به بلوغ فرهنگی، به احتمال زیاد نابود خواهد شد. اگر به قراین و شواهد ظاهری بسنده کنیم، این احتمال را نمی توان نفی کرد.
استاد مطهری (رحمه الله) در مقابل این دو نظر، نظریه ی سوّمی را مطرح می کند و می فرماید: «ریشه فسادها و تباهی ها، نقص روحی و معنوی انسان است. انسان هنوز دوره جوانی و ناپختگی خود را طی می کند و خشم و شهوت بر عقل او حاکم است. انسان بالفطره در راه تکامل فکری و اخلاقی و معنوی پیش می رود. نه شر و فساد، لازمه لاینفک طبیعت بشر است و نه جبر تمدّن فاجعه خودکشی دسته جمعی را پیش خواهد آورد. آینده ای بس روشن و سعادت بخش و انسانی که در آن شرّ و فساد از بیخ و بن برکنده خواهد شد….
این نظریه، الهامی است که دین می کند و نوید مقدس قیام و انقلاب مهدی موعود در اسلام در زمینه این الهام است.»
ابن بابویه به چند واسطه از امام موسی کاظم (علیه السلام) در تفسیر آیه ی وَ اَسْبَغَ عَلَیْکُمْ نِعَمَهُ ظاهِرَه و باطِنَه ; و فراوان کرد بر شما نعمت های خود را آشکارا و نهان، آورده است: «نعمت ظاهر، امام ظاهر است و نعمت باطن، امام غایب. از دیدگاه مردم، شخص او غایب می شود ولی از دل های مؤمنین یاد او غایب نیست و… خدا هر دشواری را برای او آسان می نماید و هر سختی را برایش رام می سازد و گنج های زمین را برایش آشکار می گرداند. هر دوری را برای او نزدیک می نماید و هر سرکش ستیزه گر را نابود می کند و با دست های او هر شیطان طاغی را هلاک می کند…». ” 15 “.
استاد مطهری (رحمه الله)، در بیان حتمی بودن قضای الهی مبنی بر ظهور حضرت، به این حدیث شریف از پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله)، استناد می کند: «اگر از عمر دنیا، بیشتر از یک روز باقی نمانده باشد خدا آن روز را طولانی می کند تا مهدی از اولاد من ظهور کند».
2 ـ پیروزی نهایی حق بر باطل: بی شک، ظهور مهدی موعود، پیدایش گر وعده ای است که خدا از قدیم ترین زمان ها در کتاب های آسمانی به صالحان داده است که زمین از آن آنان است و پایان کار تنها به متقیان تعلّق دارد.
استاد مطهری (رحمه الله) در این بار به این دو آیه ی شریفه ی از قرآن کریم استناد فرموده است: و لَقَد کَتَبْنا فی الزبور مِنْ بَعْدِ الذِّکْر انَّ الأَرْضَ یَرِثُها عِبادِیَ الصّالِحُونَ.  اِنَّ الاَْرْض للهِِ یُورِثُها مَنْ یَشاءُ مِنْ عِبادِهِ وَ الْعاقِبَهُ لِلْمُتَّقینَ.
3 ـ تشکیل حکومت واحد جهانی: در هنگام ظهور حضرت مهدی (علیه السلام) برای این که از نعمت وجود امام، بیشترین استفاده شود، زمینه ی لازم فراهم می شود و موانع ظهور و فعلیّت یافتن شؤون و ابعاد امامت که در عصر سایر امامان (علیهم السلام)، و عصر غیبت خود آن حضرت وجود داشته است برداشته می شود. اسمای حسنای الهی مثل «الولیّ»، «العادل»، «الحاکم»، «السلطان»، «المنتقم»، «القاهر» و «الظاهر» به طور بی سابقه ای متجلّی خواهد شد. به عبارت دیگر آن حضرت مظهر این اسما و کارگزار و عامل خدای متعال می باشد و مقام خلیفه اللهی او در این ابعاد، ظهور عملی و فعلی خواهد یافت. از جمله اموری که تجلّی را در ظهور حضرت مهدی (علیه السلام) روشن می سازد این است که هدف توحیدی اسلام مثل وحدت حکومت و نظام، وحدت قانون، وحدت دین و وحدت جامعه، به وسیله ی آن حضرت محقّق می شود. همان گونه که در حدیث ها وارد شده است، خدا خاور و باختر جهان را به وسیله ی آن حضرت و به دست آن بزرگوار فتح می نماید. چنان که در روایت معروف جابر است که رسول خدا (صلی الله علیه وآله) فرمود: «ذلک الذی یَفْتَحُ عَلی یَدَیْهِ مشارِقَ الارضِ وَ مَغارِبَها ;این است آن کسی که خدا به دست او، مشرق ها و مغرب های زمین را می گشاید».
آن استاد تشکیل حکومت واحد جهانی بر اساس توحید را، یکی از ویژگی های انتظار بزرگ برمی شمارد.  روز فتح که از ایّام الله بزرگ است و در قرآن مجید آمده است  در برخی از تفسیرها، روز ظهور و فتح آن حضرت است. چنان که در حدیث ها است، قریه ای نمی ماند مگر آن که در آن، ندای «لا اله الاّ الله» بلند است و اسلام عالم گیر می شود و همه ی حکومت ها و حاکمیت ها که به اسم نژاد و وطن ساخته شده ملغی می گردد. مرزهایی که با آن، زورمندان، دنیا را تقسیم کرده و افراد بشر را از هم جدا و بیگانه ساخته اند از میان برداشته می شود. در آن عصر، برکات و آثار عقیده و ایمان به خدا آشکار می شود و بر حسب آیه ی وَ لَوْ اَنَّ اَهْلَ القُری امَنُوا وَ اتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَیْهِمْ بَرَکات مِنَ السماءِ وَ الاَْرْضِ،  چنان چه مردم شهرها، همه ایمان آورده و پرهیزکار می شدند همانا ما برکت های آسمان و زمین را برای آن ها می گشودیم، درهای برکات آسمان و زمین بر روی مردم و انسان های مؤمن گشوده می شود و به جای نظام های مشرکانه، جنگ، نزاع و کینه توزی، نظام الهی اسلام و دوستی، برادری، صفا و صلح واقعی و عمومی برقرار می شود.
کتاب «المحجه فیما نزل فی القائم الحجّه» از عیّاشی به سند خود از ابن بکَیْر روایت کرده است که: از ابی الحسن (امام کاظم (علیه السلام)) سؤال کردم از این قول خدای تعالی: وَ لَهُ أَسْلَمَ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ الاَْرْضِ طَوْعاً وَ کَرْهاً.  آن حضرت به این مضمون فرمود: «این آیه در شأن حضرت قائم (عج) نازل شده است که وقتی ظاهر شود، اسلام را بر طوایف کفر که در شرق و غرب عالم هستند عرضه نماید. هر کسی اسلام آورد، امر می کند او را به نماز و زکات و آن چه مسلمان به آن امر می شود و هر کس اسلام نیاورد گردن او را می زند تا باقی نماند. آن گاه در مشرق ها و مغرب ها کسی باقی نمی ماند مگر موحّد..
از جمله ی این روایت ها، روایتی است از رفاعه بن موسی که گفت: شنیدم امام صادق (علیه السلام) درباره ی آیه ی وَ لَهُ اَسْلَمَ مَنْ فِی السَّمواتِ و الاَْرْضِ… فرمود: «وقتی قائم ما ـ مهدی (عج) ـ قیام کند باقی نمی ماند زمینی مگر آن که در آن، ندا می شود شهادت بر این که خدایی، نیست غیر از الله و این که محمد (صلی الله علیه وآله) رسول خداست». هم چنین سید رضی (قدس سره) از حضرت رسول خدا (صلی الله علیه وآله) روایت کرده است که فرمود: «لَیَدْخُلَنَّ هذَا الدّین عَلی ما دَخَلَ عَلَیْهِ الَّیْلُ ;هر آینه داخل می شود این دین بر آن چه شب بر آن داخل شده باشد». این حدیث نیز عالم گیر شدن دین اسلام را مژده می دهد و ممکن است اشاره به این باشد که کفر و بی ایمانی و انحراف از خدا مانند شب تاریک و ظلمانی و اسلام مانند آفتاب است.
استاد مطهری (رحمه الله) در جای دیگر، در جهت این ویژگی از ویژگی های انتظار بزرگ یعنی تشکیل حکومت توحیدی جهانی، به این قسمت از نهج البلاغه استناد می کند که امیرالمؤمنین (علیه السلام) درباره ی ظهور آن حضرت فرمود: «حَتّی یُوَحِّدوا اللهَ وَ لا یُشْرِکَ بِهِ شیئاً ; تا آن که تنها خدا را بپرستند و چیزی در پرستش او شریک نشود».
4 ـ بلوغ بشر به خردمندی و خردورزی کامل: در زمان حضرت مهدی (علیه السلام) نعمت، بسیار فراوان و کیفیت نعمت در سطح بسیار مطلوبی است. از جمله نعمت ها، بلوغ بشر به خردمندی کامل است که استاد مطهری (رحمه الله) آن را نیز از ویژگی های انتظار بزرگ برمی شمارد.
عده ای خیال می کنند که ظهور حضرت حجت (علیه السلام) امری مساوی با انحطاط دنیا و بازگشت به گذشته است. استاد شهید به صراحت این اندیشه را رد می کند و می فرماید: «قضیه بر عکس است ارتقاء فکری و اخلاقی و علمی بشر است، به حکم همه ی شواهد و ادلّه ای که از دین به ما رسیده است; همان دینی که موضوع ظهور حضرت حجّت را و عدل کلّی را برای ما ذکر کرده، این ها را هم ذکر کرده است. در حدیث اصول کافی است که وقتی آن حضرت ظهور می کند خدای متعال دست خود را بر سر افراد بشر می کشد و عقل افراد بشر افزون می شود و فکر و عملشان زیاد می شود».
عصر ظهور، دوره ی حکومت عقل است. دوره ای است که اولین ویژگی اش حکومت عقل است. دوره ای است که در آن، علم اسیر و برده نیست. استاد مطهری ضمن بیان این مطلب، به تعبیر امیرالمؤمنین (علیه السلام) درباره ی آن عصر اشاره دارد که: «وَ یُغْبَقُونَ کَأسَ الْحِکْمَهَ بَعْدَ الصُّبُّوح ; در آن عصر مردم صبح گاهان و شام گاهان جامی که می نوشند جام حکمت و معرفت است، جز جام حکمت و معرفت جام دیگری نمی نوشند».
5 ـ حداکثر بهره برداری از مواهب زمین: در عصر ظهور مهدی (عج) بر اثر تکامل انسانیت، ایمان به خدا و پیشرفت بشر در زمینه های تکامل خصوصاً مسایل روحی و معنوی، خدا برکاتش را از زمین بر بشر می فرستد و حداکثر بهره برداری از مواهب زمین صورت می گیرد. استاد مطهری (رحمه الله) فرازهایی از نهج البلاغه را در همین مورد ذکر می کند: «وَ تُخْرِجُ لَهُ الاَْرْضُ اَفالیذَ کَبَدِها وَ تُلْقِی اِلَیْهِ سِلْماً مَقالیدَها ; زمین پاره های جگر خودش را بیرون می ریزد (زمین هر موهبت و استعدادی که دارد ارائه می کند) زمین می آید مثل یک غلام، در حالی که تسلیم است و کلیدهایش را در اختیار او قرار می دهد». یعنی دیگر سرّی در طبیعت باقی نمی ماند مگر این که به دست او کشف می شود.
6 ـ برقراری مساوات در امر تقسیم ثروت: در دولت آن حضرت، وضع اقتصادی مردم سامان می یابد و نعمت ها فراوان، آب ها مهار و زمین ها آباد و حاصل خیز و معدن ها ظاهر می شود; تا جایی که فقیری که از بیت المال چیزی دریافت کند باقی نمی ماند و کسی برای دریافت کمک مالی به خزانه ی عمومی مراجعه نمی کند، و اگر اتفاقاً کسی مراجعه کرد به خود او می گویند هر اندازه نیاز دارد دریافت کند که او هم پس از دریافت وجه، پشیمان می شود و در مقام رد آن به خزانه برمی آید ولی از او قبول نمی شود. استاد مطهری، بیانِ نهج البلاغه را در این زمینه ارائه می کند: «یُقَسّم و المالَ صِحاحاً». زمانی که پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) این جمله را فرمود، عده ای پرسیدند: یا رسول الله! صحاحاً یعنی چه؟ فرمود: عادلانه و بالسویّه تقسیم می کند!
7 ـ منتفی شدن کامل مفاسد: روایت های زیادی مبنی بر رواج فساد و فحشا و گناهان مختلف قبل از ظهور حضرت مهدی (علیه السلام) وجود دارد که با ظهور حضرت، این مفاسد، کاملاً برچیده می شود. از جمله ی مفاسد، بدعت هایی است که در دین مبین اسلام توسط شیّادان و دشمنان ایجاد شده است. استاد مطهری (رحمه الله) در بحث مقتضیات زمان و مسأله ی خاتمیّت بر این باور است که هر شریعتی، شریعت قبل را تکمیل می کند و یکی از کارهای انبیا، احیای اصل دین است و اصل دین، از آدم (علیه السلام) تا خاتم (صلی الله علیه وآله) یکی است و هر پیغمبری که می آید یکی از کارهایش، پیرایش است. یعنی اضافه ها و تحریف های بشر را مشخص می کند و این تحریف دین، از ویژگی های بشر قبل خاتم انبیا نیست، بلکه انسان های دوره های بعد هم این طبیعت را دارند. یعنی در دین خودشان دخل و تصرف می کنند و خرافات را وارد می کنند. پس معلوم می شود که بدعت در دین خاتم هم امکان پذیر است. استاد مطهری (رحمه الله) بعد از این نتیجه گیری، می فرماید: «چنانکه ما شیعه هستیم و اعتقاد داریم به وجود مقدس حضرت حجه بن الحسن (علیه السلام) می گوییم ایشان که می آیند یَأْتی بِدین جَدید، تفسیرش این است که آنقدر تغییرات و اضافات در اسلام پیدا شده است که وقتی او می آید و حقیقت دین جدّش را می گوید به نظر مردم می رسد که این دین، غیر از دینی است که داشته اند و حال آن که اسلام حقیقی همان است که آن حضرت می آورد. در اخبار و روایات آمده است که وقتی ایشان می آید خانه ها و مساجدی را خراب می کند کارهایی می کند که مردم فکر می کنند دین جدیدی آورده است».
8 ـ منتفی شدن جنگ و برقراری صلح: امنیت و صلح واقعی و بر قراری آرامش، از ویژگی های دولت حضرت مهدی (عج) است. خوف ها زایل می شود و جان و مال و آبروی اشخاص در امان خواهد بود. در سراسر جهان امنیت عمومی حاکم می شود. اختناق، استبداد، استکبار و استضعاف که از آثار حکومت های غیر الهی است از جهان ریشه کن می گردد و حکومت های طواغیت به هر شکل و عنوان برچیده می شود. از روایت ها استفاده می شود که به سبب ظهور حضرت ولی عصر(عج) راه ها آن قدر امن می شود که حتی ضعیف ترین مردم از مشرق به مغرب سفر می کند و از احدی به او اذیت و آزار نمی رسد.
استاد مطهری (رحمه الله)، ناامنی آن دوره را چنین توصیف می کند: «حضرت زمانی ظهور می کند که اختلاف میان بشر شدید و زلزله ها برقرار است (مقصود زلزله های ناشی از مواد زیر زمین نیست) زمین به دست بشر تکان می خورد و این خطر بشریت را تهدید می کند که زمین نیست و نابود شود. پیامبر فرمود: «المهدیُّ یُبْعَثُ فی اُمَّتی عَلی اختلاف من الناسِ و الزَّلازِل فَیَمْلاَُ الارضُ قسطاً وَ عَدْلاً کَما مُلِئَتْ ظُلْماً و جَوْراً».
طبرانی در کتاب «الکبیر» و ابونعیم از هلال ـ یا هلالی ـ نقل کرده است که پیامبر (صلی الله علیه وآله) به فاطمه (علیها السلام) فرمود: «سوگند به آن که مرا به حقیقت، مبعوث گردانید، مهدی این امت، از نسل این دو نفر است ـ اشاره به حسن (علیه السلام) و حسین (علیه السلام) ـ زمانی که دنیا آشفته گردد و فتنه ها ظاهر شوند و راه حل ها کوتاه گردند و برخی مردم بر برخی دیگر هجوم آورند. نه بزرگسالان به خردسالان رحم کنند و نه خردسالان به بزرگسالان احترام نهند. در آن زمان خدا از نسل این دو، کسی را می انگیزاند که حصارهای گمراهی را می گشاید و دل های غفلت زده را بیدار می کند و در آخرالزمان دین را به پا می دارد چنان که من در ابتدا آن را به پا داشتم و دنیا را از عدل پر می سازد چنان که از ستم پر شده باشد».
استاد مطهری هم چنین وقایع عجیب آخرالزمان را از کلام امیرالمؤمنین (علیه السلام) چنین نقل می کند: «حَتّی تَقُومَ الْحَرْبُ بِکُمْ عَلی ساق بادِیاً نَواجِذُها مَمْلُوءَهً اَخْلافُها حُلْواً رِضاعُها عَلْقَماً عاقِبَتُها; قبل از ظهور، آشوب و جنگ روی پای خودش می ایستد و دندان هایش را نشان می دهد، شیر، پستان خودش را نشان می دهد که دوشیدنش خیلی شیرین است اما عاقبتش فوق العاده تلخ، یعنی جنگ ها رخ می دهد و ستیزه جویان، نگاه می کنند و می بینند جنگ خوب شیر می دهد، یعنی به نفعشان کار می کند، اما نمی دانند که عاقبتِ این جنگ، به ضرر خودشان است».
با قیام آن حضرت، این ناآرامی ها بر طرف می شود و رضایت ساکنین زمین و آسمان حاصل می شود. پیامبر (صلی الله علیه وآله) می فرماید: «یَرْضی عَنْهُ ساکِنُ السَّماءِ وَ ساکِنُ الأَرْضِ ; آن چنان امنیت حاصل می شود که حتّی زنان ضعیف هم به تنهایی و در کمال امنیت می توانند سفر کنند». استاد مطهری (رحمه الله) به نقل از نهج البلاغه می فرماید: «و اَمِنَتْ بِهِ السُّبُلُ وَ تَخْرُجُ الْعَجُوزَهُ الضَّعیفَهُ مِنَ الْمَشْرِقِ تُریدُ المَغْرِبَ لا یُؤْذیها اَحَدٌ ; راه ها امن می شود و پیره زنی ناتوان، از مشرق تا مغرب دنیا را مسافرت می کند بدون دیدن کوچک ترین آزار و اذیّتی». همه ی راه ها (زمینی، دریایی، هوایی) امن می شود چون منشأ این ناراحتی ها، بی عدالتی هاست. وقتی که عدالت برقرار شد دیگر ناامنی وجود ندارد.