تعریف فرزند سالاری و دلایل شکل گیری آن
وقتی امور کلی خانواده و نیازهای آن و به صورت کلی محور خانواده بر فرزندان متمرکز باشد، به این خانواده فرزندسالار می‌گویند. اما تاثیر پدر یا مادر یکی از دلایلی است که باعث به وجود آمدن فرزندسالاری در خانواده می‌شود. چرا که برخی نیازهای مادر یا پدری که در خانواده‌ای مادر سالارانه یا پدرسالارانه بزرگ شده‌اند، سرکوب شده و برای اینکه فرزندان تجربه مشابه را نداشته باشند به فرزندان خود بیش از حد اهمیت می‌دهند و فرزندسالاری در سیستم خانواده به وجود می‌آید.
در چنین خانواده‌ای والدین نیازهای خود را سرکوب می‌کنند اما نگرانی والدین از آینده کودک یکی دیگر از دلایل مهم فرزند سالاری است. درواقع خانواده‌ها برای کم کردن نگرانی‌ها تمام تلاش خود را برای برآورده کردن اهداف و نیازهای فرزندشان می‌کنند و در این راه حتی از خود و نیازهایشان نیز می‌گذرند.1
خانواده و نقش آن در فرزندسالاری
خانواده و چگونگی روابط میان اعضا و ارتباط والدین با فرزندان، در شکل‌گیری شخصیت و رشد اجتماعی، عاطفی و عقلانی فرزندان نقش و اهمیت زیادی دارد. در خانواده‌ای که ارتباط متقابل میان اعضایش برقرار باشد، فرزند به رشد و خلاقیت بسیاری دست پیدا می‌کند. این در حالی است که در بعضی از خانواده‌ها، فرزندان حاکم خانواده‌اند و سالار می‌شوند.
فرزندسالاری، موجب تربیت فرزندان پرتوقع، خودخواه و کم‌عقل شده است. سالارها با تضییع حقوق دیگران در عرصه‌های مختلف اجتماعی و ترویج رفتارهای خاص، لطماتی را به جامعه وارد می‌کنند. از اثرات تخریبی فرزندسالاری، ضایع شدن حقوق سایر اعضای خانواده، به ویژه پدر و مادر است.2
آسیب های فرزندسالاری
اولین آسیبی که فرزندسالاری ایجاد می کند در درجه اول متوجه والدین است. هر چقدر سطح انتظارات کودک از والدین بیشتر باشد باعث فشار بیشتری روی والدین می شود و این فشارها نه تنها از لحاظ روانی بلکه از نظر جسمی نیز آثار نامطلوبی را بر جای می گذارد و این شرایط به تدریج باعث ایجاد فاصله بین کودک و والدین می شود.
اما آسیب بسیار جدی ای که فرزندسالاری به دنبال دارد شکل گیری اعتماد به نفس کاذب در کودک است. از آنجا که والدین تمام خواسته ها و نیازهای کودک را برآورده می کنند او به یک حس رضایت خواهد رسید، اما اگر او در محیطی قرار بگیرد که خواسته و نیازش در آنجا برآورده نشود 2 حالت سراغ او می آید؛ مورد اول خشم و مورد دوم ناتوانی و احساس ضعف نسبت به توانایی های خود. 3
در نگاه اول شاید فرزند سالاری، چندان مساله ی ناخوشایندی به نظر نرسد! اما واقعیت امر حاکی از وجود فرزندانی نازپرورده است که در برابر کمترین ناملایمات دچار چالش های عمیقی می شوند که از پس حل آن عاجز می مانند. امروزه فرزند سالاری به یک مشکل مهم تربیتی در همه ی جوامع تبدیل شده که اگر به موقع جلوی آن را نگیریم، مشکلات جدیدی را تجربه خواهیم کرد:
عدم استقلال و خودساختگی کودک در کودکی و بزرگسالی
گرفتن تصمیمات اشتباه توسط فرزندان
قدرتمند شدن روز افزون فرزندان و در پی آن بی احترام شدن والدین
مطیع شدن والدین نسبت به فرزندان
به چالش افتادن فرزندان در صورت فقدان والدین
شکل گیری رفتار پرخاش گرانه در کودکان
افزایش اضطراب و استرس در کودکان
عدم توجه به مسئولیت های فردی در کودکی و بزرگسالی
کاهش صبر و تحمل در کودکی و بزرگسالی
عدم تحمل در مشکلات زندگی و زناشویی
بی توجه بودن به درخواست های دیگران.4
چه عواملی باعث گسترش فرزند سالاری می شود؟
عوامل ابتلا به فرزند سالاری بسیار گسترده و فراگیر است. اصلی ترین دلیل شیوع فرزند سالاری را می توان همه گیر بودن این شیوه ی تربیتی، به عنوان یک اصل تربیتی دانست که از قضا در خانواده ها پذیرفته شده و به صورت یک شیوه ی درست معرفی می شود. سایر عوامل فرزند سالاری عبارتند از:
وجود الگوهای نادرست و یادگیری مشاهده ای از دیگران
ندادن مسئولیت به کودکان
توجه بیش از اندازه به کودک
شاغل بودن والدین و احساس عذاب وجدان آن ها نسبت به کودک
تصورات اشتباه در مورد عقده ای شدن فرزندان
عدم دانش کافی والدین در خصوص تربیت فرزند
کمبود اعتماد به نفس والدین و ضعف در تربیت.4
راه هایی برای از بین بردن فرزند سالاری
با انجام برخی کارها می‌توانید فرزند سالاری را از بین ببرید. این راه‌ها به شرح زیر هستند:
1. اقتدار خود را حفظ کند
یکی از راهکارهای مقابله با این موضوع این است که والدین حس صمیمیت با فرزند خود را حفظ کرده اما نه آنقدر افراطی که شخصیت و منزلت خود را در برابر فرزندشان زیر سوال ببرند. علاوه بر حفظ صمیمت، سعی کنید در برخورد با کودکان جدی و قاطع باشید اما عصبانی نشوید. به این صورت می‌توانید خانواده سالم خود را نیز تشکیل دهید.
2. دلایل را برای او توضیح دهید
یکی از راه‌های از بین بردن فرزند سالاری توضیح دلایل است. بدون استفاده از صدای بلند و یا کلمات نامناسب، فقط دلیل عدم اجرای خواسته نادرست کودک را کوتاه و قاطعانه بیان نمایید و سپس سکوت کنید. هر گاه رفتارهای پرخاشگرانه از کودک سر زد به آن بی توجهی نمایید ولی رفتارهای مطلوب او را در مواقع مختلف توجه و تقویت کنید.
3. در برابر گریه و پرخاشگری تسلیم نشوید
ممکن است کودک شما با رفتارهای پرخاشگرانه و یا سر و صدا در بیرون از منزل بر خواسته خود پافشاری کند. بسیاری از والدین در این شرایط برای حفظ آبرو به حرف کودک گوش می‌دهند. توجه کنید تربیت و شکل گیری درست شخصیت کودک شما از هرچیزی مهم تر است؛ بنابراین در چنین شرایطی دست او را گرفته و محیط را ترک کنید. هرگز در مقابل خواسته‌های نادرست کودک علی رغم گریه‌های طولانی و یا سر و صدا ایجاد کردن، پاسخ مثبت ندهید؛ زیرا او یاد می‌گیرد که از این طریق به خواسته خودش برسد.
4. قانون تعیین کنید
قوانینی برای منزل تعیین کنید، مهم است که به آن‌ها پایبند باشید. این قوانین شامل رفتارهای کودک در منزل و بیرون هم می‌باشد. مثلا بگویید “هر گاه برای خرید می‌رویم مغازه، اگر در خرید وسیله‌ای که توان خرید و یا برنامه خرید آن را نداشتیم اصرار کنی به خانه بر می‌گردیم”، و یا بگویید “ما قرار است امروز فقط این خرید را انجام بدهیم نه چیزی دیگر”. از محرومیت چیزهای مورد علاقه اش برای کاهش رفتارهای نامطلوب اش می‌توانید استفاده کنید.
یادتان باشد که کودک در ابتدا به خاطر تغییر رفتارهای شما بسیار مقاومت و اعتراض می‌کند، اما اگر می‌خواهید از بروز مشکلات احتمالی در آینده جلوگیری کنید نه گفتن به کودک خود را تمرین کنید. روانشناس می‌تواند برای حل این مشکلات راهکارهای مناسبی تعیین کند.1
پینوشتها
1.www.honarehzendegi.com
2.www.niniban.com
3.www.beytoote.com
4.www.proomag.com
