نویسنده: دکتر فیل
مترجم: جمیله احمدپور

« مهارت های فرزندپروری»، مهارت های لازم برای والدین است که چگونه فرزندان خود را از کودکی تا نوجوانی تربیت کنند تا آنان، علاوه بر احساس خوب و مثبتی که نسبت به خودشان پیدا می کنند، به کمال رشدی نیز برسند. در واقع، هدف این است که با به کارگیری تعداد زیادی روش های عملی از قبیل ارائه ی توصیه هایی در زمینه ی چگونگی بهبود روابط، نحوه ی ایجاد ارتباطات مثبت و سایر مهارت های مفید، خودانضباطی نیز به فرزندان آموزش داده شود.

توصیه های کلی در ارتباط با روابط میان والدین و فرزندان:

*اوقاتی را به شادی و تفریح با فرزندان تان اختصاص دهید.
*هرگز در مقابل فرزندان، مخالفتی در مورد نحوه ی تربیت آنان با یکدیگر نشان ندهید.
*اگر توانایی و قدرت لازم در قبولاندن و یا وارد کردن فرزندان تان به انجام کاری را ندارید، پس بهتر است آن تقاضا یا دستور را مطرح نسازید.
*ثبات رأی داشته باشید؛ بدین معنی که سعی کنید همیشه پاداش یا تنبیه یکسانی برای یک رفتار خاص در نظر بگیرید.
*با فرزندان تان در مورد این که چه رفتارهایی مطلوب و چه رفتارهایی نامطلوب هستند، به توافق برسید.
*خیلی واضح و شفاف مشخص کنید که در صورت انجام رفتاری نامطلوب، انتظار چه عواقبی را باید داشته باشند.
*در مورد رفتار نامطلوب شان، توضیح کاملی بدهید. برای نمونه این که « اتاقت به هم ریخته است» کافی نیست، بلکه این به هم ریختگی را باید در قالب جملاتی بگویید که دقیقاً منظور شما را مشخص کند؛ مانند « لباس هایت کف اتاق است»،« بشقاب کثیفت، روی میز است» و یا « رختخوابت را مرتب نکرده ای».
*وقتی نظرتان را به او می گویید و او با شما مخالفت می کند، سعی نکنید از خود دفاع کنید، بلکه یک بار دیگر نظر خود را بگویید و پس از آن، پاسخی به مخالفت ها و اعتراضات او ندهید.
*تغییرات هرچند اندک در رفتارشان را پیدا کنید و انتظار بیش از حد از آنان نداشته باشید. رفتارهایی که به هدف مطلوب، نزدیک هستند را مورد تشویق قرار دهید.
*به یاد داشته باشید که رفتار شما، الگو و مدلی برای رفتار آنان است.
*در حین تأدیب فرزند توسط یکی از والدین، والد دیگر نباید دخالتی کند.
*در صورت امکان، با سخنان تحسین آمیز یا با دادن هدیه ای ملموس مانند اسباب بازی، پول و یا خوراکی، به رفتارهای مطلوب آنان پاداش دهید.
*در صورت امکان، هریک از والدین باید سهم یکسانی در منضبط کردن فرزندان داشته باشند.

نقش والدین به عنوان معلم یا مربی:

به یاد داشته باشید که شما به نوعی معلم و مربی فرزندتان هستید، پس رفتار مورد انتظارتان را به طور دقیق برای او توضیح دهید، بگذارید عمل کرده و سپس همراه با انتقادهای سازنده، مشوقش نیز باشید. هم چنین اوقاتی را برای تفریح و شادی کردن با او اختصاص دهید.
*به جای آن که به او بگویید چه کاری را نباید انجام دهد، بگویید که چه کاری را باید انجام دهد.
*وقتی کاری را به خوبی انجام می دهد، ابتدا عملش را توصیف کرده و سپس تحسین کنید، برای نمونه:« خیلی خوبه که تو این کارو این جوری انجام دادی.»
*به فرزندتان کمک کنید تا یاد بگیرد چگونه احساسات خود را بیان کند. برای نمونه بگویید:« به نظرم عصبانی هستی، چه احساسی داری؟ آیا ناراحتی؟» و یا بگویید « به نظرم در مورد فلان مسأله عصبانی هستی، خوب، طبیعی ست که چنین احساسی داشته باشی.»
*سعی کنید وضعیت موجود را از دریچه ی چشم فرزندتان دیده، به دقت به سخنانش گوش دهید و از آن چه او می بیند، تصویری ذهنی برای خود بسازید.
*برای راهنمایی و یا دلداری اش وقتی که ناراحت است، با لحنی آرام و محبت آمیز و در عین حال، با اعتماد به نفس لازم با او صحبت کنید.
*شنونده ی خوبی باشید، بدین معنی که الف)با او تماس چشمی داشته باشید( به او نگاه کنید). ب) از نظر فیزیکی، هم سطح و هم قد فرزند کوچک تان قرار گیرید. ج) حرفش را قطع نکنید. د) سؤالات باز بپرسید نه سؤالاتی که جواب آن ها « بله و خیر» است. ه) آن چه را می شنوید، برایش تکرار کنید. و) مطمئن شوید که سخنان و راهنمایی های شما را درست متوجه شده است. ز) از او بخواهید که سخنان شما را تکرار کند.
*در صورت امکان، در مورد زمان انجام کار یا چگونگی انجام آن، به او حق انتخاب بدهید.
*تغییرات هرچند کوچک در رفتارش را پیدا کنید، انتظار بیش از حد از او نداشته و رفتار نزدیک به هدف مطلوب را تشویق کنید.
*علائم ظاهری و اشارات به خصوصی داشته باشید تا فرزندتان با انجام کار یا رفتار نامطلوبی، متوجه رفتارش شده و بداند که باید رفتارش را تغییر داده و اصلاح کند.

کاربرد پاداش در تربیت فرزندان:

در صورت امکان، برای بهبود رفتار فرزندان تان، می توانید با جایزه دادن و تحسین کردن، موجب تشویق آنان شوید.
*می توانید برای رفتارهای نامطلوب و ناخوشایند آنان، « روش محروم سازی» را با دادن جایزه ترکیب کنید، برای نمونه بگویید« هر وقت فلان کار را انجام دهی، از انجام هر فعالیتی محروم خواهی شد، حال اگر در کل روز و یا قسمتی از روز، کاری نکنی که شامل قانون محرومیت شوی، فلان جایزه را می گیری.»

استفاده از روش کارت خانواده:

اگر در خانه مشکلات زیادی با فرزندان تان دارید، می توانید از برنامه ی « کارت خانواده» استفاده کنید که روش بسیار مفیدی ست. بیش تر بچه ها در صورت استمرار استفاده از این روش، در همان چند هفته ی اول، تغییرات زیادی می کنند. اجرای این برنامه از طریق دادن پاداش فوری به رفتارهای مطلوب و جریمه ی فوری برای رفتارهای نامطلوب صورت می گیرد. این برنامه، هم برای فرزندان و هم برای والدین جالب و خوشایند است. مراحل کار بدین ترتیب است:
یک سری کارت یکسان و هم اندازه درست کنید. یک جلسه ی خانوادگی برای گفت و گو در مورد این برنامه برگزار نمایید. به فرزندان تان بگویید که آنان با این برنامه یاد می گیرند تا خودشان مسؤولیت کارهای شان را به عهده گیرند. می توانید به فرزندان بزرگ تر بگویید که این برنامه، مشابه کارها و تجربه های بزرگسالان است بدین معنی که بزرگسالان در ازای کارشان، پول دریافت نموده و در صورت عدم رعایت قوانین، جریمه پرداخت می کنند مانند داشتن سرعت بیش از حد مجاز یا جریمه ی ناشی از تأخیر در پرداخت ها.
از رفتار و کارهایی که فرزندان با انجام آن می توانند کارت دریافت کنند، فهرستی تهیه کنید. برنامه را از صبح شروع کنید و در طول روز، رفتار و کارهایی مانند خوش خلق بودن، انجام کارهای خانه و … که قابل جایزه دادن هستند را مشاهده و یادداشت نمایید.
هم چنین اگر می خواهید تغییراتی در ارتباط با کارها و رفتارهای مربوط به مدرسه ی آنان ایجاد کنید، می توانید پس از تهیه ی فهرست لازم، در صورت انجام هریک از موارد، کارت هایی را به عنوان امتیاز به آنان بدهید. برای نمونه، به موقع بیدار شدن از خواب، مسواک زدن، به موقع آماده شدن برای رفتن به مدرسه، بازی آرام و بدون دعوا با خواهر یا برادر، انجام کارهای خانه هم چون بیرون گذاشتن زباله، گفتن « خواهش می کنم» و « متشکرم»، انجام کارها در اولین مرتبه ای که از آنان خواسته می شود، انجام تکالیف مدرسه بدون نق زدن، به موقع خوابیدن، مرتب کردن اتاق شان و …
در مورد رفتارهای نامناسب که موجب از دست دادن کارت های شان خواهد شد، از روش محروم سازی استفاده کنید؛ برای نمونه بی احترامی به دیگران، نوعی سرپیچی و ناسازگاری به شمار می رود، پس در صورت ارتکاب آن توسط کودک، برای مدتی معین، او را از انجام هرگونه فعالیتی با نشاندنش در گوشه ای از اتاق به عنوان تنبیه، محروم سازید.
منبع:نشریه شادکامی، شماره 73