امام باقر (ع) دارای ملکات فاضله اخلاقی، دینی و علمی و همانند خورشیدی پر فروغ، بر سپهر دانش پرتوافکن بود به گونه‌ای که بیش‌ترین حدیث از آن حضرت و فرزندشان است و این بزرگ‌ترین گواه در شخصیت علمی ایشان به شمار می‌رود.

امام باقر (ع) در کربلا حضور داشت
امام محمدبن علی بن الحسین (ع)، معروف به «باقرالعلوم» است؛ بدین جهت که: دریای دانش را شکافت و اسرار علوم را آشکارا ساخت. القاب دیگری مانند شاکر، صابر و هادی نیز برای آن حضرت ذکر کرده‌اند که هر یک باز گو کننده صفتی از صفات آن امام بزرگوار است. کنیه امام “ابوجعفر “بود. ایشان در اول رجب و به قولی در سوم صفر سال 57 قمری در مدینه دیده به جهان گشود. امام محمد باقر (ع)، نزدیک به چهار سال از حیات جدش امام حسین (ع) و به مدت 38 سال حیات پدرش حضرت امام زین‌العابدین (ع) را درک نمود و پس از شهادت پدرش امام زین العابدین(ع)، در ماه محرم سال 95 قمری، به مدت 20 سال امامت شیعیان را بر عهده گرفت و آن را با صلابت ادامه داد.

آن حضرت، در واقعه کربلا چهار ساله بود و به همراه خانواده‌اش در آن واقعه حضور داشت و پس از آن، بسان سایر بازماندگان، اسیر شد و در شهرهای کوفه و دمشق و مناطق متعدد دیگر، به اسارت برده شد.
مادرش حضرت فاطمه بنت‌الحسن (ع) بود. بدین جهت جد پدری امام محمد باقر (ع)، امام حسین (ع) و جد مادری‌اش امام حسن مجتبی (ع) بود. بدین لحاظ آن حضرت را «ابن الخیرتین» و «علوّی بین علوّیین» می‌گفتند. زیرا وی از نژاد خاص و خالص حضرت علی (ع) و فاطمه زهرا (س) بود.

وقایع دوران زندگی امام باقر (ع)
در دوره امامت امام محمد باقر (ع) و فرزندش امام جعفر صادق (ع) مسائلی مانند انقراض امویان و بر سر کار آمدن عباسیان و پیدا شدن مشاجرات سیاسی و ظهور سرداران و مدعیانی مانند ابوسلمه خلال و ابومسلم خراسانی و دیگران مطرح است، ترجمه کتاب‌های فلسفی و مجادلات کلامی در این دوره پیش می‌آید و عده‌ای از مشایخ صوفیه و زاهدان و قلندران وابسته به دستگاه خلافت پیدا می‌شوند. قاضی‌ها و متکلمانی به دلخواه مقامات رسمی و صاحب‌قدرتان پدید می‌آیند و فقه و قضاء و عقاید و کلام و اخلاق را بر طبق مصالح مراکز قدرت خلافت شرح و تفسیر می‌نماید و تعلیمات قرآنی به ویژه مسأله امامت و ولایت را که پس از واقعه عاشورا و حماسه کربلا، افکار بسیاری از حق‌طلبان را به حقانیت آل‌علی (ع) متوجه کرده بود و پرده از چهره زشت ستمکاران اموی و دین به دنیا فروشان برداشته بود، به انحراف می‌کشاندند و احادیث نبوی را در بوته فراموشی قرار می‌دادند. برخی نیز احادیثی به نفع دستگاه حاکم جعل کرده و یا مشغول جعل بودند و یا آن‌ها را به سود ستم‌کاران غاصب خلافت دگرگون می‌نمودند.

این‌ها عواملی بود بسیار خطرناک که باید حافظان و نگهبانان دین در برابر آن‌ها بایستند. بدین جهت امام محمد باقر (ع) و پس از وی امام جعفر صادق (ع) از موقعیت مساعد روزگار سیاسی، برای نشر تعلیمات اصیل اسلامی و معارف حقه بهره جستند و دانشگاه تشیع و علوم اسلامی را پایه‌ریزی نمودند. زیرا این امامان بزرگوار و بعد شاگردان‌شان وارثان و نگهبانان حقیقی تعلیمات پیامبر (ص) و ناموس و قانون عدالت بودند و می‌بایست به تربیت شاگردانی عالم و عامل و یارانی شایسته و فداکار دست یازند و فقه آل محمد (ص) را جمع و تدوین و تدریس کنند. به همین جهت محضر این امام بزرگوار مرکز علماء و دانشمندان و راویان حدیث و خطیبان و شاعران بنام بود. در مکتب تربیتی ایشان علم و فضیلت به مردم آموخته می‌شد.

شهادت امام باقر (ع)
این امام بزرگوار پیش از امامتش با حکومت های معاویه بن ابی‌سفیان، یزید بن معاویه، معاویه بن یزید، عبدالله بن زبیر، مروان بن حکم، عبدالملک بن مروان و ولید بن عبدالملک و در زمان امامتش با سلیمان بن عبدالملک، عمر بن عبدالعزیز، یزید بن عبدالملک و هشام بن عبدالملک معاصر بود و از اکثر آنان، رنج‌ها و آزارهای فراوانی متحمل شد. سرانجام در عصر هشام بن عبدالملک، به دسیسه و دستور وی و مباشرت ابراهیم بن ولید، حاکم مدینه مسموم شد و در هفتم ذی‌الحجه سال 114 و به قولی در ربیع‌الاول و یا ربیع‌الثانی سال 114 به شهادت رسید. بدن شریفش در کنار قبر مطهر پدرش امام زین‌العابدین (ع) و قبر مطهر جد بزرگوارش امام حسن مجتبی (ع) در قبرستان بقیع به خاک سپرده شد.

منبع: سایت ستاره