یکی از موضوعات مهم و کاربردی که ارتباط مستقیم با سعادت و خوشبختی افراد در حیات مادی و معنوی دارد، کسب توانایی و مهارت های مفید و لازم در زندگی و حیات دنیوی است. مهارت ها و تکنیک هایی که به انسان شیوه صحیح مواجهه شدن با رویدادهای مختلف دنیوی می آموزد. از این رو به مناسبت سال روز شهادت مظلومانه امام هفتم حضرت موسی بن جعفر (علیه السلام) بنا داریم با تکیه بر سخنان گوهر بار و همچنین سبک زندگی این امام همام گوشه ای از مهارت ها و تکنیک های برخورد با دنیا را مورد واکاوی قرار داده، پازل سبک زندگی دینی خود را تکمیل نماییم.
1-مهارت نه گفتن در دنیا
یکی از مهمترین و کاربردی ترین مهارت هایی که هر انسانی درحیات مادی خود نیازمند آن می باشد، مهارت و تکنیک «نه گفتن» است. برخی افراد به واسطه نواقص روحی و اخلاقی همچون ترسیدن، رودربایستی و خجالت کشیدن، فقدان عزت نفس و خویشتن داری در موقعیت های مختلف توانایی نه گفتن را ندارند. به همین دلیل این موضوع برای این دسته افراد دردسرهای بزرگی را به وجود آورده است. چه بسیار مشکلات و گرفتاریهایی که به واسطه فقدان این مهارت، گریبان گیر انسان شده و آثار و تبعات ویرانگر دنیوی و اخروی را برای آنها به دنبال داشته است. این که انسان نتواند در مواجهه با نفس و خواهش های نفسانی و تمایلات مادی به نفس خود نه بگوید، این که انسان در برابر زیبا نمایی های شیطان تسلیم شده و بدون اندک تلاش علمی درخواست شیطان را اجابت می کند، همه و همه به خاطر فقدان این مهارت راهبردی در زندگی انسان است.
شاید به جرأت بتوان این چنین ادعا کرد که بهترین مصداق «نه گفتن» در فرهنگ روایات کلید واژه تقوا و پارسایی است؛ چرا که تقوا نوعی پرهیز، خویشتن داری و نیروی بازدارنده است که مانع می شود انسان به سوی رفتارهای پرخطر حرکت نماید.[1] از طرفی با رجوع به آیات قرآن کریم نیز متوجه خواهیم شد که بهترین و با ارزش ترین توشه و کوله باری که در حیات دنیوی می تواند زمینه ساز سعادت و خوشبختی انسان باشد،مهارت و تکنیک«نه گفتن» است. «وَ تَزَوَّدُوا فَإِنَّ خَیْرَ الزَّادِ التَّقْوى وَ اتَّقُونِ یا أُولِی الْأَلْبابِ؛[2] و زاد و توشه تهیه کنید، که بهترین زاد و توشه، پرهیزکارى است! و از من بپرهیزید اى خردمندان!».
بسیار اتفاق می افتد که در زندگی خانوادگی و اجتماعی، حقوقی پایمال می شود و یا اینکه به واسطه سوء برداشت، ظلمی در حق دیگری روا می شود. در این میان برخی افراد از کردار ناپسند خود پشیمان می شوند و تلاش دارند به نوعی نزد صاحب حق رفته و از او طلب عفو و بخشش نمایند، در چنین مواردی برخی افراد با گشاده رویی و سعه صدر عذر طرف مقابل را می پذیرند و او را مورد عفو و بخشش قرار می دهند.از طرفی با رجوع به روایاتی که از حضرت موسی بن جعفر(علیه السلام) در منابع روایی به یادگار مانده متوجه می شویم که حضرت بارها یاران و شیعیان خود را به تقویت نیروی تقوا در زندگی دنیوی دعوت کرده اند: «إنَّ لُقمانَ قالَ لاِبنِهِ : … یا بُنَیَّ ، إنَّ الدُّنیا بَحرٌ عَمیقٌ ، قَد غَرِقَ فیها عالَمٌ کَثیرٌ ، فَلتَکُن سَفینَتُکَ فیها تَقوَى اللّه ؛[3] امام کاظم علیه السلام :لقمان به پسرش گفت: « . . . اى پسرم! دنیا دریاى عمیقى است که بسیارى در آن غرق شده اند ؛ پس باید کشتىِ [نجات] تو در آن ، پَروامندى از خداوند متعال باشد،… ».
مهارت و تکنیک های برخورد با دنیا در اندیشه امام کاظم علیه السلام
2-مهارت صبوری و فرو بردن خشم
بسیاری از اوقات شیطان تلاش می کند ار کوچکترین غفلت و شتابزدگی انسان به نفع خود استفاده کرده او را در دام حیله ها و ترفندهای خود گرفتار نماید. در واقع شیطان تلاش دارد انسان را وارد در یک ماراتون نفس گیر کرده او را به سوی رفتارهای پر خطر سوق دهد. چه بسیار گرفتاریهای خانمان سوزی و مصیبت های بزرگی که اگر انسان اندکی در زندگی خود صبوری به خرج می داد و خشم خود را فرو می برد هیچ گاه به آنها گرفتار نمی شد. فقدان صبوری و عدم کنترل خشم در تمام لحظه های زندگی می تواند برای انسان حادثه ساز باشد.
فقدان صبوری و عدم فرو بردن خشم در صحنه های مختلف زندگی می تواند افسوسی جانکاه و ماندگار را در زندگی برای انسان به دنبال داشته باشد، از این رو خدای متعال در قرآن کریم به اهمیت این موضوع توجه داده و این چنین فرموده است: «وَالْکَاظِمِینَ الْغَیْظَ وَالْعَافِینَ عَنِ النَّاسِ ۗ وَاللَّهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ؛[4] و خشم خود را فرو می‌برند؛ و از خطای مردم درمی‌گذرند؛ و خدا نیکوکاران را دوست دارد.» یکی از اوصاف و ویژگی های بارزی که عموم شیعیان، امام موسی کاظم(علیه السلام) را با آن می شناسند، مسأله فرو بردن خشم و کظم غیظ است از این رو اگر جویندگان سعادت این امام همام را اسوه و الگوی عملی خود در زندگی قرار دهند به طور قطع و یقین از بسیاری از آسیب های خطرناک این رذیله اخلاقی در حیات مادی در امان خواهند ماند.
3-مهارت خیرخواهی و خیر رسانی به دیگران
از دیگر موضوعات اخلاقی و انسان دوستانه ای که در سبک زندگی اهل بیت(علیهم السلام) به زیبایی چشم نوازی می کند مسأله خیرخواهی و خیررسانی به دیگران است. در واقع در منطق و فرهنگ اهل بیت(علیهم السلام) از هر گونه خودخواهی و فراموش کردن دیگران نهی شده و جلوه های ناب انسان دوستی در زندگی خود را نشان می دهد. خیر خواهی برای دیگران در انواع و اقسام مختلفی خود را نشان می دهد. گاهی این خیر خواهی مرتبط به امور معنوی و اخروی است و گاهی مربوط به امور مادی و دنیوی، در منابع روایی از امام موسی کاظم(علیه السلام) این چنین نقل شده است: «إِنَّ مِنْ أَوْجَبِ حَقِّ أَخیکَ أَنْ لا تَکْتُمَهُ شَیْئًا یَنْفَعُهُ لاِمْرِ دُنْیاهُ وَ لاِمْرِ آخِرَتِهِ؛[5]همانا واجبترین حقّ برادرت بر تو آن است که چیزى را که سبب نفع دنیا و آخرت اوست، از او پنهان و پوشیده ندارى.»
از این رو شیعیان و محبان امام کاظم(علیه السلام) تمام تلاش و همت خود را به این امر مبذول می دارند تا اینکه در خیر رسانی به دیگران بر یکدیگر سبقت بگیرند و خود را در زمره محبان و شیعیان واقعی امام کاظم(علیه السلام) قرار دهند. در منابع روایی از امام موسی کاظم (علیه السلام) در اهمیت خیر رسانی به دیگران این چنین نقل شده است: «السَّخِی الْحَسَنُ الْخُلُقِ فِی کنَفِ اللَّهِ لَا یتَخَلَّى اللَّهُ عَنْهُ حَتَّى یدْخِلَهُ الْجَنَّهَ وَ مَا بَعَثَ اللَّهُ نَبِیاً إِلَّا سَخِیاً وَ مَا زَالَ أَبِی یوصِینِی بِالسَّخَاءِ وَ حُسْنِ الْخُلُقِ حَتَّى مَضَى؛[6] سخاوتمند نیک‌رفتار در حفاظت و حمایت خداست، او را وانگذارد تا به بهشت وارد کند و خداوند پیامبرى را مبعوث نکرد جز آنکه سخاوت‌پیشه بود و همواره پدرم مرا به سخاوت و نیک‌رفتارى سفارش مى فرمود تا اینکه درگذشت.»
4-مهارت عفو کردن و بخشیدن
بسیار اتفاق می افتد که در زندگی خانوادگی و اجتماعی، حقوقی پایمال می شود و یا اینکه به واسطه سوء برداشت، ظلمی در حق دیگری روا می شود. در این میان برخی افراد از کردار ناپسند خود پشیمان می شوند و تلاش دارند به نوعی نزد صاحب حق رفته و از او طلب عفو و بخشش نمایند، در چنین مواردی برخی افراد با گشاده رویی و سعه صدر عذر طرف مقابل را می پذیرند و او را مورد عفو و بخشش قرار می دهند. در این میان عده ای دیگر، سینه خود را پر از کینه و عداوت می کنند و به هیچ وجه حاضر نیستند که عذر و تقصیر طرف مقابل را بپذیرند، این در حالی است که فرهنگ قرآن کریم همواره افراد را به عفو کردن و بخشش دعوت کرده و این چنین می فرماید: ِ«وَ لْیَعْفُوا وَ لْیَصْفَحُوا أَ لا تُحِبُّونَ أَنْ یَغْفِرَ اللَّهُ لَکُمْ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحیمٌ؛[7] آنها باید عفو کنند و چشم بپوشند؛ آیا دوست نمىدارید خداوند شما را ببخشد؟! و خداوند آمرزنده و مهربان است!». در روایتی از امام موسی کاظم(علیه السلام) نیز اهمیت و ضرورت عفو و بخشش در زندگی دنیوی این چنین مورد توجه و تبیین قرار گرفته است: «ینَادِی مُنَادٍ یوْمَ الْقِیامَهِ أَلَا مَنْ کانَ لَهُ عَلَى اللَّهِ أَجْرٌ فَلْیقُمْ فَلَا یقُومُ إِلَّا مَنْ عَفا وَ أَصْلَحَ فَأَجْرُهُ عَلَى اللَّه؛[8]روز قیامت ندا دهنده اى ندا سر دهد: هان! هر کس که بر عهده خدا پاداشى دارد بپا خیزد، پس کسى برنخیزد جز آن کس که بخشوده است و اصلاح نموده است؛ پس پاداش او بر عهده خداست.»
پی نوشت ها:
[1]. راغب اصفهانى حسین بن محمد، مفردات فی غریب القرآن، ج1،ص 881 ماده،”وقی”.
[2]. سوره مبارکه بقره، آیه 197.
[3]. الکافی، ج1، ص16، ح12.
[4]. سوره مبارکه آل عمران، آیه 134.
[5]. بحار الأنوار (ط – بیروت)، ج2، ص75.
[6]. بحار الأنوار (ط – بیروت)، ج75، ص322.
[7]. سوره مبارکه نور، آیه22.
[8]. بحار الأنوار (ط – بیروت)، ج75، ص: 324
