واقعه عاشورای سال 61 هجری، یکی از مهمترین حوادث تاریخ بشمار می رود و به سبب اهمیت فوق العاده است که این واقعه از جهات گوناگون مورد دقت و بررسی قرار گرفته؛ شاید بتوان گفت که در میان همه ی این بررسی ها و دقت ها به نقش زنان کمتر توجه شده است و این درحالی است که زنان چه قبل از عاشورا و چه در روز عاشورا و چه بعد از روز عاشورا نقش بسیار مهمی داشته اند. رشادتها و از خود گذشتگی های بانوان در کاروان حسینی از مدینه تا مدینه آنقدر بزرگ و درس آموز است که هر انسانی را به فکر فرو می برد. دراین مجال سعی بر آن داریم که به برخی از این رشادتها و دلاوری ها اشاره کنیم. در این راستا سعی بر آنست که به مقاتل معتبراستناد شده و از منابع مستند استفاده شود.

زنان نقش آفرین در قیام حسینی قبل از روز عاشورا

هنگامی که امام حسین(ع)بعد از مرگ معاویه و ماجرای بیعت با یزید راه و مسیر فرهنگی و انقلابی خود را آشکار کردند همه ی خاندان بنی هاشم و همه ی خویشاوندانی که در مدینه ساکن بودند با آن حضرت بیعت کردند که در این میان می توان به خانم هایی مثل زینب(س)و ام کلثوم و رباب و ام البنین و… اشاره کرد. و بدین ترتیب کاروان حسینی از مدینه بسوی مکه همراه زنان و فرزندان براه افتاد. آنچه شایان ذکراست اینکه طبق نقل علامه مجلسی(ره): “ام سلمه نزد امام حسین(ع)آمده و گفت: فرزندم مرا با رفتن به عراق اندوهگین مساز که من از جدت شنیدم که تو در سرزمین عراق در محلی بنام کربلا کشته خواهی شد! امام(ع)به او فرمودند: ای مادر! بخدا سوگند من هم این را می دانم و از آن گریزی ندارم….”بعد از انتشار خبر حرکت کاروانیان به همراه امام حسین(ع)، مردم از شهرهای مختلف مردم با امام(ع)بیعت می کردند، در میان بیعت کنندگان زنان بسیاری دیده می شوند. بعد از بیعت و حرکت امام(ع) بسوی کربلا زنان بسیاری نقش آفرینی کرده اند که ازآن جمله می توان به همسر زهیربن قین اشاره کرد؛ او مشوق اصلی زهیر برای همراهی امام(ع)بشمار می آید. البته شایان ذکر است که زنان دیگری که در شهرهای مختلف ساکن بودند در همراهی امام(ع)نقش های مهمی داشتند، برخی از این زنان عبارتند از:

زنان کوفه

1-طوعه:او بانوی بزرگواری است که به مسلم بن عقیل در خانه اش پناه داد. (مقتل وقعه الطف)
2-همسر میثم تمار: او کسی است که با وجود وحشت و ترس حاکم بر کوفه، پیکرهای پاک مسلم وهانی بن عروه را به خاک سپرد.(الهوف)
3-همسر حبیب بن مظاهر: بعد از آنکه حبیب نامه ی امام حسین(ع)را دریافت کرد تنها مشوق او برای آنکه به کاروان امام(ع) بپیوندد همسر او بود. همسرش بهنگام وداع از حبیب می خواهد که به نیابت از طرف او دست امام(ع)را ببوسد.(وسیله الدارین)

زنان بصره

تنها زنی که در مسیر حرکت امام از اهل بصره بچشم میخورد خانمی است بنام ماریه بنت سعد؛ او از قبیله بنی عبد قیس است. پیک امام بسوی مردم بصره در خانه این خانم بیتوته کرده بوده است(تنقیح المقال)

زنان نقش آفرین در قیام حسینی در روز عاشورا

رشادتها و دلاوریهای بانوان همراه کاروان حسینی آنقدر بزرگ و حماسه آفرین است که گاه دربیان نمی آید. نام برخی از این شیر زنان دشت کربلا از این قرار است: (لهوف- وقعه الطف- مقتل ابو مخنف- وسیله الدارین)
1-همسر مسلم بن عوسجه که علاوه بر مسلم- همسرش- فرزند او نیز در روز عاشورا بشهادت رسید.
2- ام وهب: او همسر عبداللّه بن عمیر یکی از یاران با وفای امام حسین(ع) است.او نیز علاوه بر همسر، فرزندش نیز در روز عاشورا بشهادت رسید.
3-همسر کعب بن جابر
4-ام البنین مادر حضرت ابوالفضل(ع) که چهار فرزند او در روز عاشورا به شهادت رسیدند.
5-ام کلثوم خواهر امام حسین(ع)
6-رباب همسر امام حسین(ع)که او دختر امرئ القیس شاعر بزرگ عرب است. او مادر علی اصغر(ع) است.
7-سکینه دختر امام حسین(ع)
8-فاطمه دختر امام حسین(ع) که امام(ع) وصیت نامه ی مکتوب خود را به او دادند.
9-در برخی از کتب اسامی دیگری نیز مثل رقیه، عاتکه، صفیه و…. آمده است.

زنان نقش آفرین در قیام

حسینی بعد از روز عاشورا

بعد از واقعه ی روز عاشورا در صحرای کربلا زنان بسیاری بودند که نقش های مهمی را بر عهده گرفتند. این بانوان را می توان به چند گروه تقسیم کرد:
الف/بانوانی که در کاروان اسراء بودند
در کاروان اسراء حضرت زینب(س) قافله سالار است و رهبری و هدایت کاروان را بر عهده داشتند. در این کاروان خانمهایی مثل زینب(س)، ام کلثوم خواهر امام(ع)و یا فاطمه دختر امام(ع) حضور داشتند که در مناسبت های مختلف به ایراد خطبه هایی پرداختند. البته اتفاقات غارت بانوان اهل بیت(ع)را نباید نادیده انگاشت.
ب/ بانوانی که همسرانشان در سپاه عمر سعد بودند!
گروهی از بانوان هستند که بعد از واقعه ی کربلا به همسران خود بمناسبت های مختلف اعتراض می کنند، برخی از این بانوان عبارتند از:
1-همسر کندی که به همسرش بخاطر کلاه خود امام(ع) که به غارت برده است اعتراض می کند.
2-همسر خولی بن یزید: او بخاطر این به همسرش اعتراض می کند که سر مبارک امام(ع) را بمنزل آورده بوده است.
3-همسر شمر بن ذی الجوشن: در مقاتل آمده است که او زنی صالحه بوده است و با شمر بخاطر قساوت قلبش درگیر می شود.
4-بانویی از بنی وائل که بعد از واقعه ی کربلا در مسیر حرکت کاروان به همسرش اعتراض می کند.
5-بانویی که دو طفلان مسلم را پناه می دهد، او همسر عبداللّه بن قطبه طایی بوده است.
ج/بانوانی که در مسیر خونخواهی امام(ع) شرکت داشتند
1-دره الصدف، او دختر والی شهر حلب است که به همراه جمعی از زنان شهر حلب به خونخواهی امام قیام می کند.
2-دختر الازدی، او به همراه پدر نابینایش روبروی ابن زیاد ایستاد و تا مرز شهادت پیش رفت. پدر او در درگیری با ماموران ابن زیاد به شهادت رسید.
3-هند دختر عبداللّه بن عامر بن کریز؛ او همسر یزید بن معاویه است که با یزید بخاطر این فاجعه ی غم انگیز درگیر می شود و برای شهدای اهل بیت مجلس عزاداری برپا می کند.(وقعه الطف- مقتل ابی مخنف)
د/بانوان مدینه
وقتی کاروان کربلا وارد شهر مدینه می شود همه ی زنان مدینه به مرثیه سرایی و عزاداری می پردازند که از آن جمله می توان به ام لقمان دختر عقیل بن ابی طالب، ام هانی، اسماء، رمله و… اشاره کرد. این بانوان درست مثل روز وفات پیامبر مجلس عزاداری برپا کردند تا جایی مورد خشم والی مدینه واقع شدند. ام سلمه همسر پیامبر یکی از کسانی است که در منزل خود برای شهداء کربلا مجلس عزاداری برقرار می کند.رباب همسر امام(ع) که خود در کربلا حضور داشته از دیگر کسانی است که مجلس عزاداری برپا می کند.
به امید اینکه خداوند توفیق دهد تا راه آن شیر زنان دلاور را بپیماییم.
منبع:نشریه روشنان، شماره12