علی رغم محدودیت، نظارت و بازرسی های فراوان سربازان حکومت عباسی بر رفتار و عملکرد امام یازدهم، امام حسن عسکری(علیه السلام) با درایت و مدیریت هوشمندانه و الهی خود توانسته بود رصدهای جاسوسان عباسی را ناکام گذاشته و از خلأ اطلاعاتی آن زمان به نحو احسن استفاده نمایند و با دور زدن جاسوس ها و خبرچین های عباسی، شبکه فوق سرّی وکلا و باب ها را که پیش تر در زمان امام صادق(علیه السلام)[1] شکل گرفته بود را مدیریت و راهبری نماید. در این نوشتار سعی داریم با گزارش های ثبت شده در تاریخ به جنبه های محرمانه و کشف نشده عصر امام حسن عسکری(علیه السلام) اشاره کرده و مأموریت فوق سرّی سربازان گمنام امام حسن عسکری(علیه السلام) را مورد واکاوی و بررسی قرار دهیم.

معرفی اجمالی سربازان گمنام امام حسن عسکری(ع)
سربازان گمنام امام حسن عسکری(علیه السلام) در واقع شماری از وکلا و باب ها بودند، که روی هم رفته شبکه فوق سرّی وکلا و باب ها را تشکیل می دادند. «باب» در لغت به معنای دروازه، یا به عبارتی مجرای اصلی ورود به خانه و یا به عبارتی ورودی یک چیز معنا شده است.[2] ولی در اصطلاح تاریخی و در حوزه تاریخ پژوهی معصومان به معنای گروهی از رهبران و رجال بزرگ و ممتاز ایمانی و اخلاقی با ویژگی های خاص اطلاق شده است.[3] برخی محققان و تاریخ پژوهان در تبیین و واکاوی دقیق اصطلاح باب این چنین بیان داشته اند: «باب عبارت است از خاص الخواص اصحاب امام که از اسرار و علوم خاص امام زمان خود در قلمر و مسائل سیاسی، اجتماعی و معرفتی آگاهی داشتند.»[4] مأموریت ویژه و سرّی باب را می توان این چنین معرفی کرد: «باب ها خطوط سیاسی و اجتماعی حاکم بر عصر خود را شناخته و از استراتژی راهبردی اهل بیت(علیهم اسلام) برای نشر و گسترش و بقای مکتب تشیع در عصر و زمان خویش تحت اشراف و راهبری امام معصوم(ع) بهره می جستند.» در بین سربازان فوق سرّی امامان افراد دیگری با نام «وکیل» نیز وجود داشتند که برخی معنای ایشان را مترادف با باب ذکر کرده اند.[5]

ویژگی های رفتاری و اخلاقی مأموران سری امام حسن عسکری(ع)
محققان و تاریخ پژوهان شاخص و ویژگی هایی را برای این سربازان گمان ذکر کرده اند، اولین و مهمترین ویژگی آنها ایمان راسخ و ناگسستنی به حقّانیت حضرات معصومین و مرجعیت دینی اهل بیت(ع) است، همین ایمان راسخ موجب شده بود که در بحرانی ترین شرایط زندگی اجتماعی تا نثار جان خود در خدمت امام باشند. یکی دیگر از شاخص های طلایی و قرآنی سربازان سرّی امام حسن عسکری(ع) راز داری و کتموم بودن است، خدای متعال پیش تر در خصوص راز داری و لزوم حفظ اسرار در قرآن کریم فرموده است: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تَتَّخِذُوا بِطانَهً مِنْ دُونِکُمْ؛[6] اى کسانى که ایمان آورده ‏اید! محرم اسرارى از غیر خود، انتخاب نکنید.» از جمله ویژگی های ایمانی و قرآنی این یاران پنهان کاری، اخلاص، وفای به عهد، استقامت و پایداری، شجاعت و دلیرمردی و نترس بودن می باشد، در کنار این خصوصیات ممتاز باید به امانت داری ایشان اشاره کرد، چرا که این دسته افراد همچون«عثمان بن سعید» هم امین امام در امور اطلاعاتی و اطلاع رسانی بودند و هم امانت دار دارایی شیعیان و امام معصوم(علیه السلام) در مأموریت های محوله، باری به هر جهت خدای متعال در قرآن کریم نیز مؤمنان واقعی را به شاخص امانت داری و وفای به عهد معرفی کرده است: «وَ الَّذینَ هُمْ لِأَماناتِهِمْ وَ عَهْدِهِمْ راعُونَ؛[7] و آنها که امانت ها و عهد خود را رعایت مى ‏کنند.»
یکی دیگر از مأموریت های سربازان گمنام امام حسن عسکری(ع) رتق و فق امور مالی و رسیدگی به حال نیازمندان و مستمندان بود.
مأموریت های فوق سرّی سربازان گمنام امام حسن عسکری(ع)
1-مأموریت اطلاع رسانی و روشنگری
مأموریت های اطلاعاتی و عملیاتی سربازان گمنام امام حسن عسکری(ع) به فرا خور نیاز ها و مشکلات جامعه آن زمان شکل می گرفت، طبیعی است در جامعه ای که فرقه ها و نحله های مختلف سعی در موجه جلوه دادن فعالیت های فکری خود داشتند، یا اینکه جامعه اسلامی تشنه معارف تربیتی و آموزشی است، باید تشکیلاتی حقیقت را به دست محبّان و دوستداران خاندان عصمت و طهارت می رساند، تا اینکه در جامعه اسلامی در خلأ معرفتی و شناختی گرفتار فتنه های جریان های انحرافی نشود، نظام وکلا وظیفه داشتند سؤالات و شبهات کلامی، فقهی و اخلاقی شیعیان و محبّان عصمت و طهارت را از سرتاسر بلاد اسلامی جمع آوری کرده و در صورت نیاز جهت استعلام و آگاهی خدمت امام می رساندند و امام نیز به طور محرمانه رهنمود های خود را از طریق سربازان گمنام خود به مردم می رساندند.

حکایت نامه سری در هیزم
در منابع تاریخی نقل شده است: روزی حسن عسکری(علیه اسلام) خدمتگزار «داود بن اسود» را صدا می زند و چوب مدور و بلندی را به او می دهد و از او می خواهد که آن چوب را به دست «عثمان بن سعید» برساند، «داود بن اسود» در بین راه با یک سقا مواجه می شود برای عبور از جاده و گذشتن از سقا مجبور می شود که حیوان خود را برای حرکت کردن بزند، همین امر موجب شکسته شدن چوب می شود، «داود بن اسود» بعد از شکسته شدن چون متوجه وجود نامه ای جاسازی شده در چوب می شود، او بعد از باخبر شدن از وجود نامه در کنده ی چوب به سرعت آنها را پنهان و محل را ترک می کند، تا به دست مأمور سرّی امام یعنی «عثمان بن سعید» برساند.[8]

2-مأموریت اقتصادی و مالی
یکی دیگر از مأموریت های سربازان گمنام امام حسن عسکری(ع) رتق و فق امور مالی و رسیدگی به حال نیازمندان و مستمندان بود، در واقع بسیاری از شیعیان هر زمان که می خواستند تکلیف مالی خود را مبنی بر پرداخت وجوهات انجام دهند، راهی برای دسترسی به امام وجود نداشت، تنها گزینه ای که در این خصوص می توانست به شیعیان کمک نماید سربازان سرّی و وفادار امام بودند که می توانستند وجوهات را از قالب یک سازمان پیچیده انسانی از سرتاسر بلاد اسلامی جمع آوری کنند و به امام برسانند، و یا اینکه در مسیری که امام دستور می فرمودند مصرف نمایند. برای نمونه« عثمان بن سعید» که از یاران سرّی امام حسن عسکری(علیه السلام) بود در پوشش روغن فروشی به خدمات اطلاعاتی و عملیاتی در سطح جامعه می پرداخت، شیعیان و محبّان امام حسن عسکری(علیه السلام) اموال و وجوهات را می خواستنند به امام برسانند، به « عثمان بن سعید» تحویل می دادند، او نیز آنها را در ظرف ها و مشک های روغن قرار می داد و به حضور امام می ساند.[9]

3-مأموریت سیاسی، امنیتی و نظامی
چارچوب دقیق و علمی آیین مقدّس اسلام بخصوص مذهب شیعه در بردارنده رویکرد های سیاسی و دینی است. از این رو آیین مقدّس تنها به ابعاد مذهبی در جامعه خلاصه نشده است، چرا که نظام فکری و دینی آن به خوبی گویای آمیختگی و در هم تنیدگی دینی و مذهبی می باشد، به همین منظور سربازان فوق سرّی امام حسن عسکری(ع) با توجه به وظایف سنگین خود به فعالّیت های سیاسی و امنیتی در جامعه می پرداختند.

پی نوشت ها:
[1]. ر.ک: جاسم حسین، تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم(علیه السلام)، ص134.
[2]. مفردات ألفاظ القرآن، ص150.
[3]. راز داران حریم اهل بیت، جواد سلیمانی، انتشارات موسسه امام خمینی(ره)، ص37.
[4]. همان، ص 44.
[5]. ر.ک: تنقیح المقال، ج1، باب احمد، ص294.
[6]. سوره آل عمران، آیه 118.
[7]. سوره معارج، آیه 32.
[8]. ر.ک: ابن شهر آشوب، مناقب، ج4، ص427؛ سیره ی پیشوایان، مهدی پیشوایی، ص638.
[9]. شیخ طوسی، الغیبه، ص214؛ سفینه البحار، ج2، ص158.