بسیاری از مشکلات و گرفتاری های انسان در حیات مادی و معنوی نشأت گرفته از نوع نگرش و تعریف انسان از زندگی است، از این رو اگر معنای نادرستی از زندگی در ذهن انسان نقش ببندد به طوری که ارزش های زندگی رنگ و لعاب مادی به خود بگیرد و از جهان بینی و ایدئولوژی اسلامی تهی شود، با چالش های جدّی و خسارت باری مواجه خواهد شد، در واقع معنای زندگی در تصور این چنین افرادی بیشتر در راستای مکاتب غربی و مبانی سکولار طراحی و سازماندهی شده است، رویکردی که از زندگی تنها دست یابی به لذت مادی ارزش محسوب می شود. با بیان این مقدمه در سلسله مقالاتی با جستجو و واکاوی در سبک زندگی اهل بیت(ع) به دنبال دست یابی به معنای صحیح زندگی هستیم.
گلبرگ های سبک زندگی امام حسن عسکری(علیه السلام)
در یاداشت قبلی به برخی از گلبرگ های سبک زندگی امام حسن عسکری(علیه السلام) در حوزه اخلاق فردی و عبادی اشاره کردیم، در این یاداشت در تکمیل مباحث قبلی به سایر ابعاد زندگی نورانی و الهی امام حسن عسکری(علیه السلام) اشاره خواهیم داشت.
پلان اول: سیره اجتماعی و فرهنگی امام حسن عسکری(ع)
1-مسئولیت مداری و دغدغه مندی
انسان مطلوب در فرهنگ و اندیشه اهل بیت(علیهم السلام) کسی است که در حیات مادی تنها به فکر نجات و آسایش خود نباشد، بلکه در عین تلاش و پویایی برای رسیدن به زندگی مطلوب مادی و معنوی[1] به فکر دست گیری و نجات همنوعان خود است، از این رو این چنین انسانی از فقر مادی و فرهنگی دیگران رنجیده خاطر شده و سعی خود را به کار می بندد تا اینکه از آلام نشأت گرفته از فقر فرهنگی و مادی بکاهد، در فرهنگ و سیره امام حسن عسکری(ع) به خوبی می توان توجه به این نکات را مشاهده کرد، برای نمونه در روایتی بسیار زیبا و ماندگار از ایشان نقل شده است: «خَصْلَتَانِ لَیْسَ فَوْقَهُمَا شَیْءٌ الْإِیمَانُ بِاللَّهِ وَ نَفْعُ الْإِخْوَانِ؛[2] دو خصلت است که بهتر و بالاتر از آنها چیزی نیست: ایمان به خدا و سود رساندن به برادران».
یکی دیگر از درس های زندگی در مکتب امام حسن عسکری(علیه السلام) حسن معاشرف و حسن برخورد با همنوعان است، البته این رفتار قرآنی امام یازدهم تنها مختص به شیعیان و محبان و دوست داران نبوده، چرا که حکایات زندگی این امام همام گویای برخورد قرآنی و اخلاق مدارانه با دشمنان نیز می باشد.
مسئولیت فقر زدایی مالی
مسئولیت مداری امام حسن عسکری(ع) در حضور فقر زدایی از جامعه بر اهل علم پوشیده نیست، حکایات فراوانی در این خصوص در منابع روایی نقل شده است، که حضرت به امور بینوایان و نیازمندان رسیدگی می کردند، نه تنها خود ایشان به طور مستقیم در رفع نیازمندان اقدام می کردند، بلکه به برخی از وکلا و سربازن سرّی و خود نیز مأموریت رسیدگی به امور آنها را ابلاغ کرده بودند.[3]
مسئولیت فقر زدایی فرهنگی
امام حسن عسکری(ع) علاوه بر تلاش جدّی در جهت فقر زدایی مادی، توجه عمده و وافری در خصوص فقر زدایی فرهنگی برعهده گرفته بودند، کما اینکه یکی از اهداف طراحی شده و مدیریت هوشمندانه شبکه وکلا در راستای امداد رسانی فرهنگی و مذهبی به شیعیان و مستضعیفن فرهنگی بود، علاوه بر این مطلب شاهد هستیم در عصر حیات نورانی امام یازدهم جریان های انحرافی فراوانی در اجتماع به فعالیت می پرداختند، در این بین با حضور هوشمندانه خورشید یازدهم بسیاری از مردم مسیر صحیح زندگی سعادتمند را پیدا کرده و فریفته اغواء گری های جریان های انحرافی نمی شدند. جریان صوفیه، موضع گیری حضرت در برابر واقفیه،[4] مقابله امام حسن عسکری(ع) با طرفداران ثنویت، و دوگانه پرستی، و همچنین موضع گیری امام در برابر جاثلیق نصرانی همه و همه در جهت فقر زدایی فرهنگی صورت گرفته است.
2-حسن معاشرت با همنوعان
یکی دیگر از درس های زندگی در مکتب امام حسن عسکری(علیه السلام)، حسن معاشرف و حسن برخورد با همنوعان است، البته این رفتار قرآنی امام یازدهم تنها مختص به شیعیان و محبان و دوست داران نبود، چرا که حکایات زندگی این امام همام گویای برخورد قرآنی[5] و اخلاق مدارانه با دشمنان نیز می باشد، مصداق روشن این مطلب را می توان در برخورد با زندان بانان مشاهده کرد، در حالی که زندان بانان مأموریت داشتند این امام همام را مورد آزار و اذیت قرار دهند، و در این خصوص کوتاهی نکنند، ولی با این حال رفتار الهی و خردمندانه امام حسن عسکری(ع) موجب تحول فکری و رفتاری و حتی اخلاقی در زندان بانان شده بود، به طوری که نقل شده است زندان بانی که رویه ددمنشانه داشته و هیچ گونه تقید دینی نداشته با حضور در زندان متحول شده و در رفتار خود تجدید نظر می نماید و رویه عابدانه ای در پیش می گیرد.[6]
این رویه علاوه بر رفتار در فرهنگ گفتاری امام حسن عسکری(ع) نیز قابل مشاهده است، کما اینکه در منابع روایی از ایشان نقل شده است: «قالَ الإمامُ الْحَسَنِ الْعَسْکَری – علیه السلام –: قُولُوا لِلنّاسِ حُسْناً، مُؤْمِنُهُمْ وَ مُخالِفُهُمْ، أمَّا الْمُؤْمِنُونَ فَیَبْسِطُ لَهُمْ وَجْهَهُ، وَ أمَّا الْمُخالِفُونَ فَیُکَلِّمُهُمْ بِالْمُداراهِ لاِجْتِذابِهِمْ إلَی الاْیِمانِ؛[7]امام حسن عسکری – علیه السلام – فرمود: با دوست و دشمن خوش گفتار و خوش برخورد باشید، امّا با دوستان مؤمن به عنوان یک وظیفه که باید همیشه نسبت به یکدیگر با چهره‌ای شاداب برخورد نمایند، امّا نسبت به مخالفین به جهت مدارا و جذب به اسلام و احکام آن.»
پلان دوم: سیره سیاسی اجتماعی امام حسن عسکری(ع)
در حوزه فعالیت سیاسی نیز درس های بسیار بزرگی در سیره و روش امام حسن عسکری(علیه السلام) مشاهده می شود و از جمله تلفیق دین و سیاست است، بر خلاف چهره های اخلاقی که بیشتر آداب اخلاقی را در جامعه بست و نشر می دهند و توجهی به نظام های سیاسی و حکومت های طاغوتی ندارند، امام حسن عسکری(ع) در عین اینکه در محاصره و محافظت جدّی دستگاه عباسی قرار داشتند، ولی با این حال با مدیریت شگفت انگیز خود شبکه فوق سری را تشکیل داده بود که بدور از چشمان تیز بین جاسوسان عباسی نظام فکری و سیاسی اهل بیت پیامبر(ص) را نشر و بست می دادند، این مطلب به خوبی گویای این مهم است که حضرت با نظام طاغوتی عباسی بیعت نکرده و در عین اسارت به مبارزه فکری، فرهنگی و اجتماعی خود با نظام طاغوتی می پرداختند.
پی نوشت ها:
[1]. بحار الأنوار، ج75، ص374، به نقل از امام حسن عسکری(ع) «لا یَشْغَلْکَ رِزْقٌ مَضْمُونٌ عَنْ عَمَل مَفْرُوض؛ رزق و روزیِ ضمانت شده، تو را از کار واجب باز ندارد.»
[2]. تحف العقول، ص489.
[3]. سازمان وکالت و نقش آن در عصر ائمه(ع)، انتشارات موسسه امام خمینی(ره)، محمد رضا جباری، ج1،ص296.
[4]. برای نمونه امام حسن عسکری(علیه السلام) در برابر گروهک منحرف مفوضه که گروهی از غلات بودند هرگز با تساهل وتسامح برخورد نمی کردند، به طوری که با قاطعیت با آنها مواجه شده و از آنها بی زاری می جستند.
[5]. سوره فصلت، آیه 34. « وَ لا تَسْتَوِی الْحَسَنَهُ وَ لاَ السَّیِّئَهُ ادْفَعْ بِالَّتی هِیَ أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذی بَیْنَکَ وَ بَیْنَهُ عَداوَهٌ کَأَنَّهُ وَلِیٌّ حَمیمٌ؛ هرگز نیکى و بدى یکسان نیست؛ بدى را با نیکى دفع کن، ناگاه (خواهى دید) همان کس که میان تو و او دشمنى است، گویى دوستى گرم و صمیمى است»
[6]. مفید، ارشاد، ص344.
[7]. التفسیر المنسوب إلى الإمام الحسن العسکری علیه السلام، ص354.
