شارح : محمد محمدی ری شهری
منبع: درس خارج فقه
۷۳۵ – اصلی‌ترین عامل فساد قلب
بسم الله الرحمن الرحیم
اصلی ترین عامل فساد قلب
وَ اجعَلنی… مِن صالِحِی العِبادِ. [۱]
در تبیین این فراز که در آن از خداوند سبحان می‌خواهیم: مرا از بندگان صالح خود قرار بده، اشاره شد که «صَلاح» در مقابل «فَساد» و «طَلاح» است.
عامل اصلی فساد قلب چیست تا با اجتناب از آن در زمره بندگان صالح قرار بگیریم و در واقع، این دعا به اجابت برسد؟
اصلی‌ترین عاملی که باعث فساد و تباهی جان انسان می‌شود، عبارت است از پیروی از هواهای نفسانی و مخالفت با اوامر الهی. اگر دل انسان چیزی را بخواهد که مخالف امر خدا باشد و انسان این خواسته را دنبال کند، کم کم موجب می‌شود که جان او فاسد و تباه شود.
مرحوم کلینی این روایت را از امام باقر(علیه‌السلام) نقل نموده که می‌فرماید:
ما مِن عَبدٍ إلّا و فی قَلبِهِ نُکتَهٌ بَیضاءُ، فإذا أذنَبَ ذنباً خَرَجَ فی النُّکتهِ نُکتهٌ سَوْداءُ، فإن تابَ ذَهَبَ ذلکَ السَّوادُ، و إن تَمادى فی الذُّنوبِ زادَ ذلکَ السَّوادُ حتّى یُغَطِّیَ البَیاضَ، فإذا غُطِّىَ البیاضُ لَم یَرجِعْ صاحِبُهُ إلى خیرٍ أبداً، و هو قولُ اللَّهِ عزّوجلّ ﴿کَلَّا بَلْ رانَ عَلى قُلُوبِهِمْ ما کانُوا یَکْسِبُونَ﴾ [۲] . [۳]
هیچ بنده‌اى نیست، مگر آن که در دلش نقطه‌اى سفید وجود دارد؛ پس هر گاه گناهى مرتکب شود، در آن نقطه، نقطه‌اى سیاه پدید آید که اگر توبه کرد آن سیاهى مى‌رود و اگر در گناهان فرو رفت، نقطه سیاه افزایش مى‌یابد چندان که همه سفیدى را فرو مى‌پوشاند. و چون سفیدى پوشانده شد، گنهکار دیگر به خیر و صلاح باز نمى‌آید. این است سخن خداوند عزّوجلّ که: «به حقیقت، کارهایى که مى‌کردند، بر دل‌هایشان زنگار بسته است».
همه انسان‌ها با فطرت پاک و قلبی سفید آفریده شده‌اند. با اولین گناه، لکه‌ای سیاه در آن پدید می‌آید که اگر با توبه آن را پاک نکند، مانند موجی که از افتادن سنگ درون آب صاف پدید می‌آید، کم کم گسترش پیدا می‌کند و همه قلب را فرا می‌گیرد.
اگر سراسر دل انسان، سیاه شود، حتی انذار پیامبر(صلّی‌الله‌علیه‌وآله) نیز در آن تأثیری ندارد، بلکه در آخرین مرحله خداوند بر قلب او مُهر می‌زند:
﴿سَواءٌ عَلَیْهِمْ أَ أَنْذَرْتَهُمْ أَمْ لَمْ تُنْذِرْهُمْ لا یُؤْمِنُونَ * خَتَمَ اللَّهُ عَلى قُلُوبِهِمْ وَ عَلى سَمْعِهِمْ وَ عَلى أَبْصارِهِمْ غِشاوَهٌ﴾. [۴]
بى‌گمان برای کافران یکسان است، هشدارشان دهى یا هشدارشان ندهى، ایمان نمى‌آورند. خداوند بر دل‌ها و بر شنوایى آنان مُهر نهاده و بر بینایى‌هاى آنها پرده‌اى است.
در روایت دیگری از امام صادق(علیه‌السلام) نقل شده که فرمود:
کانَ أبی(علیه‌السلام) یقولُ: ما مِنْ شی‌ءٍ أفسَدَ لِلقَلبِ مِن خطیئهٍ، إنّ القَلبَ لَیُواقِعُ الخطیئهَ فما تَزالُ بهِ حتّى تَغلِبَ علَیهِ فَیُصَیَّرُ أعلاهُ أسفَلَهُ. [۵]
پدرم(علیه‌السلام) مى‌فرمود: هیچ چیز بیشتر از گناه دل را تباه نمى‌کند؛ همانا دل با گناه درگیر مى‌شود ولى گناه چندان به آن مى‌پردازد (سماجت مى‌کند) که سرانجام بر آن چیره مى‌گردد، و دل واژگونه مى‌شود.
خداوند به همه کمک کند که هر چه زودتر اگر تخلفی از ما صادر شد، توبه کنیم تا به این مرحله نرسیم.
[۱] الصحیفه السجّادیّه، الإمام زین العابدین(عَلَیْهِ‌السَّلامِ)، الدعاء ۲۰. [۲] سوره مطففین، آیه۱۴. [۳] الکافی، الشیخ الکلینی (۳۲۹ ق)، ج۳، ص۶۷۶، ح۲۰، ط ـ دار الحدیث. [۴] سوره بقره، آیه۶ و ۷. [۵] الکافی، الشیخ الکلینی (۳۲۹ ق)، ج۳، ص۶۶۷، ح۱، ط ـ دار الحدیث.
