پس از کسب آمادگی لازم،(1) یکی از حساس ترین مسائل مربوط به ازدواج، یعنی موضوع انتخاب همسر مطرح می گردد. زندگی مشترک هنگامی مایه آرامش خواهد بود که میان دو همسر همسوییِ فکری و تناسب لازم وجود داشته باشد. برخی معتقدند ازدواج همانند ترکیب دو عنصر شیمیایی است که هر قدر عوامل ترکیبی این دو عنصر بیشتر باشد، ترکیب آنها پایدارتر است.
در مرحله تحقیق برای یافتن همسر، داشتن معیارهای صحیح شرط اساسی موفقیت در زندگی مشترک است. اگر جوانان هنگام انتخاب همسر به جای توجه به ظواهر پر زرق و برق و ملاک های سطحی، بر پایه معیارهای دینی و قوانین و مقررات اسلامی رفتار نمایند، بی شک بسیاری از نابسامانی های خانوادگی به وجود نخواهد آمد.
بی گمان یافتن همسر مطلوب همیشه کار آسانی نیست و فرد بر اساس افکار و و یژگی های خود همسری را بر می گزند که با خصوصیات فردی و اجتماعی او سازگاری بیشتری داشته باشد، اما اشتباه بزرگ آن است که در دوران ما برخی جوانان چنین می پندارند که راه صحیح انتخاب همسر این است که با معاشرت و روابط گسترده پیش از ازدواج و در یک دوره آزمایشی، می توان به همسر دلخواه خود دست یافت.
در این باره بایدپرسید: آیا ملاقات در محیطی مانند سینما یا مکان های تفریحی می تواند برای شناساندن روحیات دو طرف کافی باشد؟! در حالی که هر دو درمعاشرت های مقدماتی و دوره ی آزمایشی سعی می کنند بر کاستی های خود سر پوش بگذارند و به شکلی ساختگی خود را بنمایانند.
در واقع هر فرد می تواند دارای دو نوع «خود» باشد: «خودِواقعی» و «خودِ کاذب». دراین گونه معاشرت ها و روابط دختر و پسر، آنچه هر دو طرف در صدد ارائه هستند «خود کاذب» است که هیچ گاه نمی توان بااین نوع نقاب بر چهره زدن، شخصیت واقعی یا «خود واقعی» طرف مقابل را شناخت. آیا جوانانی که در شدیدترین دوران واکنش های غریزه جنسی اند، می توانند با این گونه رفت و آمدها تشخیص دهند که هیچ نقطه ضعفی در طرف مقابل وجود ندارد. دراین موقعیت سنی که جوان به چیزی جز ارضای تمایلات جنسی نمی اندیشد، آیا این معاشرت ها مفاسد و زبان هایی در پی ندارد؟! از سویی دیگر، صحنه ها و رویدادهای گوناگون زندگی است که آشکار کننده ی شخصیت فرد است. صفاتی مانند شکیبایی، متانت، قناعت، بردباری، گذشت و فداکاری، پس از فراز وفرود روزگار هویدا می گردد، و گر نه به هنگام خوشی و آسایش چگونه می توان بدین ویژگی های پی برد؟!
البته ناگفته نماند از منظر اسلام، انتخاب همسر،حق طبیعی هر فرد است و هیچ کس حتی پدر ومادر نمی توانند این حق را از او سلب نمایند. یکی از یاران امام صادق (علیه السلام) میگوید: به حضرت گفتم: می خواهم با زنی ازدواج کنم، درحالی که پدر ومادرم زن دیگری را برای همسری من می خواهند. حضرت فرمود: «با آن زنی ازدواج کن که دوستش داری و آن زنی را که پدر و مادرت دوست دارند، رها کن.»(2)
درانتخاب همسر سه نکته کلی را باید در نظر داشت:
یک. باید از معیارهای آرمانی و غیر واقع بینانه دست برداشت و در اندیشه همسر رؤیایی نبود. به سخنی دیگر، هر اندازه معیارهای انتخاب واقع بینانه تر باشد، پایه های زندگی زناشویی مستحکم تر خواهد بود.
دو. معیارهای کاذب مانند پولدار بودن و تحصیلات عالی نیز مطلوب نیست، بلکه باید ویژگی هایی چون اصالت خانوادگی و دین داری، پاکدامنی و نجابت را در نظر داشت. پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) می فرماید:
هر کسی با زنی فقط به خاطر زیبایی وی ازدواج کند، آنچه را دوست داشت، در او نخواهد یافت و هر کس با زنی تنها به خاطر ثروتش ازدواج نماید، خداوند او را با آن ثروت وا می گذارد[=فقط به همان ثروت مشغول می شود.] پس بر شما لازم است که همسر دین داری را انتخاب کنید.(3)
سه. درانتخاب همسر باید به دنبال فردی مکمل بود تا صفات درونی و رفتارهای بیرونی توسط یکدیگر کامل گردد. این مکمل بودن گاه با وجود ویژگی های مشابه در هر دو نفر نیز سازگار است؛ مانند میزان باوردینی و نوع ویژگی های روحی و روانی. گاه نیز برخی تفاوت ها میان دو نفر موجب تکاملی آن ها می گردد: مانند تفاوت سنی دختر و پسر. در روایات دینی ملاک هایی برای همسر مناسب و نامناسب مطرح گردیده که به مهم ترین آنها اشاره می گردد:

یک. ویژگی های همسر مناسب
دین داری، امانت داری، زیبا رویی، اصالت خانوادگی و نجابت، خوش اخلاقی، مهربانی، شادی آفرینی، سازگاری، قناعت پیشگی، زایایی، مددکاری، نگهدری اموال، توانگری و خردمندی.

دو. ویژگی های همسر نامناسب
شرابخواری، انحراف جنسی، بی اصالتی و بدنامی، بی بند و باری، نازایی، ناسازگاری، بداخلاقی، عیب جویی، کینه توزی، فریب کاری، شکاکی، بی اعتنایی، اسراف کاری، زشت رویی و هزینه تراشی.

سه . تطابق گزینی
مهم ترین ملاک هایی را که در تطابق گزینی باید در نظر داشت عبارتند از:
1. تطابق سنی؛ 2. تطابق هوشی؛ 3. تطابق جسمی؛ 4. تطابق روانی؛ 5. تطابق باوری؛ 6. تطابق فرهنگی؛ 7. تطابق خانوادگی؛ 8. تطابق اقتصادی؛ 9. تطابق تحصیلی؛ 10. تطابق شخصیتی.
بیان تطابق های ده گانه یاد شده جهت آشنایی باملاک های موفقیت در مکمل گزینی می باشد و باید درنظر داشت که اولویت بندی این ملاک ها درنظر افراد بسیار متفاوت می باشد و هر فردی با توجه به اهداف خویش از زندگی باید این اولویت بندی را نزد خویش مشخص نماید. اما آنچه قطعی به نظر می رسد آن است که در شرایط طبیعی هر اندازه تعداد این تطابق ها بیشتر باشد می توان احتمال موفقیت ازدواج را بیشتر دانست.

پی‌نوشت‌ها:

1. برای فراهم شدن شرایط ازدواج، دو نوع آمادگی نیاز است:
یک. آمادگی فردی: برای این آمادگی می توان سه نوع بلوغ درنظر گرفت:
بلوغ جنسی: از شرایط لازم برای ازدواج است. ولی شرط کافی نیست. معمولاً این بلوغ اکتسابی نیست.
بلوغ عقلی: منظور آن است که شخص توانایی اندیشیدن، و قدرت تشخیص صحیح را داشته و در برخورد بامشکلات، قدرت حل آنها را داشته باشد.
بلوغ اجتماعی: فرد درخود توانایی پذیرش مسئولیت های اجتماعی را احساس کند و بتواند با ایجاد روابط اجتماعی مناسب، از عهده وظایف خویش بر آید.
دو. آمادگی اجتماعی: فرد باید از نظر اقتصادی (مانند شغل مناسب) و سایر امکانات (مانند مسکن) تأمین باشد. دراین بخش علاوه بر فرد، خانواده و حکومت نیز وظیفه مهمی را بر عهده دارند.
2. کلینی، فروع کافی، ج 5، ص 401، ح 1.
3. طوسی، تهذیب الاحکام، ج7، ص 399، ح 1.
منبع مقاله: نورمحمدی، غلامرضا؛ (1390)، مهارت های زندگی اجتماعی، قم: نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها،دفتر نشر معارف، چاپ دوم