فرهنگ نماز و جوانان
مجله نیایش: به نظر جناب عالی در یک حکومت دینی مانند نظام مقدس جمهوری اسلامی، پرداختن به بحث‌هایی چون احیای فرهنگ نورانی نماز، ‌چه چایگاهی می‌تواند داشته باشد؟
آیت الله ناصری: حکومت اسلامی اگر واقعاً اسلامی است، چون یکی از ارکان اصلی اسلام، نماز است، پس نمی‌تواند نسبت به نماز بی‌توجه باشد، اگر نماز در این حکومت (حکومت جمهوری اسلامی) مقداری رشد نداشته باشد، ‌فراگیر نباشد، به آن توجه نشود، آنکه حکومت اسلامی نیست؛ برای اینکه حقیقت اسلام مرتبط با نماز است؛ اصل و پایه‌اش، نماز است، برای اینکه نماز یعنی ارتباط و اتصال با خدا و هدف اصلی اسلام هم ارتباط دادن مردم با خداست و پیاده کردن حاکمیت الهی در جامعه است.
بنابراین حکومتی که می‌خواهد اسلام را در جامعه پیاده کند، و مردم را به سوی خدا سوق بدهد و می‌خواهد هدایت‌گر جامعه به سوی حقیقت‌ها و اصالت‌های الهی باشد، مگر می‌تواند نسبت به نماز که ارتباط اصیل و اولین قدم در ارتباط با خداست، بی‌تفاوت باشد؛ یا در تبلیغش کوشا نباشد؛ یا اصلاً در برپایی نماز هیچ گونه حرکتی نداشته باشد، بلکه نماز اصالتی است که باید حتماً سراغش رفت. (در مورد نماز این کارهایی که ما می‌کنیم، کارهای عادی است) درباره‌ی نماز در حکومت اسلامی باید کارهای جدی‌تری بکنیم، چون واقعاً مسأله جدی است و نماز یکی از اصیل‌ترین حرکت‌های ماست. همان طور که امیر المؤمنین ـ علیه السّلام ـ در جنگ صفین؛ جنگ را رها می‌کند و شمشیر را غلاف می‌کند، ابن عباس اظهار می‌کند که آقا وسط جنگ با دشمن است!… و ایشان می‌فرمایند: مگر ما برای چه جنگ می‌کنیم؟ برای نماز جنگ می‌کنیم. پس حکومت اسلامی برای نماز است و نماز هم اصیل‌ترین حرکت انسان به سوی تکامل محسوب می‌شود.
مجله نیایش: به نظر جنابعالی. به رغم افزایش حجم تبلیغات دینی و پاکی فطرت جوانان، چرا تأثیر پذیری مخاطبان به ویژه جوانان و نوجوانان روز به روز کاهش می‌یابد؟
آیت الله ناصری: البته من افزایش تبلیغات دینی را قبول ندارم، چون معلوم نیست که ما تبلیغات دینی خود را افزایش داده باشیم. این حرکت‌هایی که ما می‌کنیم، حرکت‌هایی سمبلیک است؛ یعنی معمولاً ما کارهایی که در ارتباط با تبلیغات دینی می‌کنیم، به هر حال تبلیغات ما، حالت دکوری دارد. ما باید در مورد تبلیغات نماز، روشنگری داشته باشیم و آن هم، راه و وسایل خودش را دارد. ما معتقدیم در مورد تبلیغات دینی آن حرکت اصلی که باید داشته باشیم، نداریم. در مورد تبلیغات دینی و مسأله نماز، ‌باید از تجربه‌های موفق سابق ایده بگیریم؛ برای مثال، آن زمان که مکتب خانه‌ها بوده، اول چیزی که بچه‌ها یاد می‌گرفتند مسائل دینی و اعتقادی بود. اگر مدارس جدید هم به آن صورت شکل می‌گرفت خوب بود، ولی علمای ما که در زمان سابق در مورد مدارس جدید یک کمی واهمه داشتند، به دلیل این بود که می‌دیدند دست دشمن در کار است و اگر به این سبک آموزش و پرورش جدید پیش برود، بچه‌های ما از دین بری می‌شوند. ما باید کاری بکنیم! واقعاً نمی‌خواهم بگویم که برگردیم به سبک قدیم، اما برگردیم به آن ایده‌ی قدیم و آن اینکه از ابتدای کلاس اول؛ وقتی بچه‌های ما وارد مدرسه‌ها می‌شوند به آنها الفبای دین را یاد بدهیم. در واقع اگر تعلیم و تعلم درباره‌ی دین باشد ما مشکلات چندانی نداریم. به نظر من تبلیغات فعلی ما یک تبلیغات دکوری است.
مجله نیایش: بعضی از صاحب نظران علل گریز و رویگردانی جوانان را، شعار زدگی و تناقض در گفتار و رفتار متولیان می‌دانند، نظر حضرت عالی در این مورد چیست؟
آیت الله ناصری: البته این مؤثر است چون اگر این طور نبود ائمه ـ علیهم السّلام ـ به ما نمی‌گفتند: «کونوا دعاه الناس بغیر السنتکم» این که ما با غیر زبان، یعنی با عمل‌مان مردم را هدایت کنیم، مفهومش این است که با عمل ما امکان انحراف جامعه هست همچنان که با عمل ما امکان اصلاح جامعه هم هست، بنابراین عمل ما اثر دارد، ‌گفتار ما، تناقض گویی ما، یا مثلاً کردار ما اگر بر خلاف مسیر حق باشد، ‌مسلماً اثر می‌گذارد به گونه‌ای که در اذهان ایجاد سئوال می‌کند و این سئوال‌ها پاسخگو ندارد. در نیتجه عکس العملش رویگردانی است. ما باید کارهایمان را اصلاح کنیم. باید رفتارمان و گفتارمان مطابق آنچه امام راحل ـ رحمه الله ـ می‌گوید، باشد و از امام خودمان الگو بگیریم. امام راحل ـ رحمه الله ـ گفتار و عملش این طوری بود که همه از آن استفاده می‌کردند. در روایت آمده است: با کسی آشنا و رفیق شوید که «یذکّرکم الله رؤیته»؛ وقتی شما او را می‌بینید، او شما را به یاد خدا بیندازد. حالا واقعاً اگر ما آدم‌ها طوری باشیم که هر کس دیگری را می‌بیند به یاد خدا بیفتد، خوب، طبیعی است که خود این یک ارشاد عملی است.
مجله نیایش: برای اینکه جوانان ما به مساجد بیایند و کارهای مسجد را به عهده بگیرند، چه راههایی را پیشنهاد می‌کنید؟
آیت الله ناصری: یکی از مسائل مهم، جذب جوانان به مسجد است که در این رابطه خود مسجد یکی از عوامل مؤثر است. مدرسه و معلمین هم مؤثر هستند، خانواده‌ها (پدرها و مادران در خانه) نیز بسیار مؤثر هستند. اگر خانواده‌ها آنها را به مسجد هدایت کنند و همراه خودشان آنها را به مسجد بیاورند، این خودش مؤثر است؛ خانواده یکی از عوامل بسیار مؤثر است برای اینکه فرزند مسجدی شود همان گونه که مسجدی بودن معلمی که بچه‌ها را تربیت می‌کند، مؤثر است. حال و هوای مسجد نیز در هدایت جوان به مسجد مؤثر است، برای مثال رفتار و گفتار پیش نماز و روحانی مسجد تأثیر گذار است؛ مجموعاً تمام اینها دست به دست هم می‌دهند و ما باید آنها را تنظیم کنیم تا واقعاً بچه‌هایمان به مساجد بیایند و آن الگوها را از مسجد بگیرند. محتوای عالی دادن به آنچه در مسجد می‌گذرد، در رو آوردن به مسجد مؤثر است.
دوم اینکه یکی از مسائل مهم، بها دادن به جوانان است؛ یعنی کار مسجد را به جوانان واگذار کردن، نه اینکه واگذارشان کنیم هر کار دلشان خواست بکنند، نه… هدایت‌شان کنیم. به آنها کار بدهیم و به کار آنها بها بدهیم تا خودشان احساس مسئولیت کنند، اجازه بدهید، در این مورد خاطره‌ای را برایتان نقل کنم:
«امام وقتی آمده بود کربلا، توی خانه کوچکی بودند، آن خانه مال کسی بود که در اختیار امام گذاشته بود، امام دو سه روزی آمده بودند کربلا بمانند. در آن خانه امام می‌خواستند، ظهر استراحت کنند. ولی بچه‌ها که پسر آقا مصطفی و دو سه تا دیگر بودند شلوغ می‌کردند. حاج احمد آقا ـ رحمه الله ـ می‌گفت ما فکر کردیم که چه بکنیم تا اینها آرام بشوند. یک روز فرزند آقا مصطفی را خواستیم و گفتیم: حسین جان! از امروز مدیر خانه تویی، تو باید خانه را آرام نگه داری تا امام استراحت کند. وقتی این مسئولیت به او داده شد، آن روز خانه آرام بود، هیچ کس جرأت نداشت حرفی بزند، و امام استراحت کردند.» پس بدانید که بها دادن و شخصیت دادن به جوان، کار خودش را می‌کند.
مجله نیایش: حاج آقا! نظرتان درباره‌ی کتاب «نیایش» چیست و محتوای آن را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
آیت الله ناصری: متأسفانه من فرصت ندارم همه‌ی مقالات کتاب نیایش را بخوانم، اگر چه وقتی من ورق می‌زنم و بعضی از مقالاتش را می‌خوانم بعضی از مطالب آن نکته‌های خوبی است و کلاً مجله خوبی است. معمولاً آن مواردی که من به آن برخوردم و خواندم، به خصوص مطالبی در خصوص نماز از فلاسفه، مثل ابو علی سینا و امثالهم و غیره دیدم که نقل یا نوشته شده، خواندم. یا از امام راحل ـ رحمه الله ـ نوشته شده بود خواندم، دیدم نکات جمع آوری شده خوبی است و مناسب و آموزنده است.
مجله نیایش: شما تقریباً در همه اجلاس‌های سراسری نماز حضور داشته‌اید، اثر گذاری این اجلاس‌ها را در بحث نماز چگونه ارزیابی می‌کنید؟
آیت الله ناصری: در سراسر کشور، یک تکان و یک یادآوری است تا همگان توجه به این موضوع داشته باشند و نماز را یادآوری بکنند و این خودش خیلی اثر دارد. اثر دیگر اینکه بالاخره عده ای مجبور می‌شوند مطالعه بکنند، الآن شاید چند هزار کتاب در این چند سال در ارتباط با نماز نوشته شده است. گرچه بعضی از آنها تکراری است؛ ولی آن تکراری‌ها هم خوب است. همین باعث می‌شود یک عده به سوی نماز بروند، مطالعه کنند و مقاله بنویسند و در نماز دقت کنند.
یکی دیگر از فواید اجلاس‌های نماز توجه دادن مسئولین است به اینکه باید واقعاً در ارتباط با نماز، حرکتی، تلاشی و کوششی جدی داشته باشند. گرچه من حدس می‌زنم. ما در مردم مؤثرتر بوده‌ایم تا در مسئولین؛ یعنی مردم را بیشتر نماز خوان کرده‌ایم.
من خودم روی مسأله‌ی نماز حساس بودم، آن هم به تأسی از امام که خیلی روی مسأله‌ی نماز حساس بودند. حتی در نمازهای جمعه خیلی زیاد راجع به نماز بحث می‌کردم. لذا به عنوان یک کسی که نسبت به این موضوع حساس است مجموع بحثم این است که فعالیت ما در ارتباط با تربیت دینی و نماز خواندن مردم مؤثرتر بوده است تا مسئولین. مسئولین را نتوانستیم زیاد عاشق نمازشان کنیم تا برای نماز کاری بکنند، البته کارهایی انجام شده؛ اما آن طور که آدم دلش می‌خواهد نشده است. به طوری که واقعاً برای نماز عشق بورزند، به نماز علاقمند شوند؛ یعنی نمازی که می‌خوانند برای آن وقت بگذارند و کار و تلاش کنند، دل بسوزانند و برای نماز یک طرح کار داشته باشند. برنامه ریزی بکنند.
الحمدلله! خیلی پیشرفت‌ها در امر نماز بوده، توجه‌ها شده؛ اما ما معتقدیم که باید مسئولین ما خیلی بیشتر از مردم در مورد نماز حساسیت داشته باشند و در هر حال در یک سری از کارها پیش قدم باشند که مردم هم بدانند و الگو بگیرند و پیش قدم شوند.
مجله نیایش: از اینکه در مصاحبه‌ ما شرکت کردید کمال تقدیر و تشکر را داریم و امیدواریم در سایه خداوند تبارک و تعالی موفق و مؤید باشید. التماس دعا. ان شاء الله موفق باشید.

آیت الله ناصری ـ مجله نیایش، ش6،( ستاد اقامه نماز، 1380)