نام ابوحمزه ثمالی، یاد آور دعای گران قدر ابوحمزه ثمالی در سحرهای ماه مبارک رمضان است؛ دعایی که سرشار از مضامین عالی و اظهار نهایت بندگی و خشوع انسان در برابر پروردگار است. این دعا را ابوحمزه ثمالی، از سید ساجدین و سرور عابدان، امام زین العابدین (ع) نقل کرده است. به همین مناسبت، در این شماره بر آن شدیم تا با این شخصیت بزرگوار بیشتر آشنا شویم.
وی را از اصحاب خاص امام سجاد(ع) شمرده اند، و باید هم چنین باشد؛ چرا که امام با او انسی ویژه داشت. از محضر مبارک امام سجاد (ع) تفسیر قرآن را آموخت و کتاب تفسیر القرآن را نوشت. رساله الحقوق حضرت زین العابدین (ع) نیز از او روایت شده است. (1)
امام صادق (ع) درباره مقام او فرموده است: « ابوحمزه در زمان خودش، مانند سلمان در زمان خودش بود»(2)
ابوحمزه می گوید: روزی در قبرستان بقیع بودم که شخصی آمد و گفت: « ای ابوحمزه مولای خود را اجابت کن». بی درنگ از جا برخاستم و بی معطلی به دنبال آن شخص به راه افتادم و به محضر امام رسیدم . متوجه شدم که امام صادق (ع) منتظر من است. حضرت وقتی مرا دید لبخندی زد و فرمود: « ای اباحمزه ما وقتی تو را می بینیم آرامش می یابیم.»(3)
امام رضا(ع) فرموده: ابوحمزه ثمالی در روزگار خودش مانند لقمان حکیم بود. او به چهار نفر از ما ائمه خدمت کرده است: علی بن حسین، محمد بن علی، جعفر بن محمد(ع) و اندکی هم در عصر امامت امام موسی بن جعفر(ع) (4).
با امام باقر (ع) هم سفر شده بود. امام او را در کجاوه خود جا می داد. لحظه هایی که در کنار امام بود، جزو بهترین لحظات عمرش بود. برای استراحت از کجاوه پیاده شدند و بار شترها را بر زمین گذاردند.
امام باقر (ع) بعد از اندکی قدم زدن، نزد ابوحمزه آمد و با او دست داد. ابوحمزه با خوش حالی دست امام را فشرد و سپس با تعجب گفت: فدایت شوم! من الان در کجاوه با شما بودم، چطور دوباره با من دست می دهید؟!
امام با لبخندی زیبا به این یار وفادار و عالم خود نگریست و فرمود: « مگر نمی دانی که چون مؤمن گردشی کند و سپس با برادرش دست دهد، خداوند به آنها توجه می کند و پیوسته به آنها رو می کند و به گناهانشان خطاب می کند: « از آنها فرو ریزید!» ای ابوحمزه! بعد از این فرمان، گناهان هر دو مانند برگ درختان فرو می ریزد و آنها خالی از گناه، از همدیگر جدا می شوند».(5)

حدیثی از ابوحمزه ثمالی
ابوحمزه از سعید بن جبیر، و از ابن عباس نقل می کند که پیامبر بزرگوار اسلام فرمود: علی بعد از من امام امت است و قائم منتظر از نسل علی است؛ همان کسی که زمین را پر از عدل و داد خواهد کرد، بعد از آنکه از ستم و جور پر شده باشد. قسم به آن کسی که مرا به حق مبعوث کرده است، آنان که در امانت وی در زمان غیبت، ثابت و استوارند از «کبریت احمر» کمیاب تر هستند.
در این هنگام، جابر بن عبدالله انصاری برخاست و عرض کرد: یا رسول الله! مگر فرزند تو، قائم غیبت خواهد داشت؟!
پیامبر (ص) فرمود: بلی، قسم به پروردگارم! مطمئناً خداوند، اهل ایمان را آزمایش خواهد کرد و در این آزمایش، کفار هلاک خواهند شد! ای جابر، این غیبت طولانی یکی از اسرار الهی است و از نظر بندگان خداوند، آن سر مخفی است. مبادا در این امر شک کنی؛ زیرا شک و تردید درکارها و افعال پنهان وآشکار خداوند متعال، برابر با کفر است.(6)
ابوحمزه، پنج پسر صالح و عاشق اهل بیت تربیت کرد؛ نوح، منصور و حمزه به همراه زید بن علی بن حسین (ع) برضد حکومت ستم پیشه امویان در کوفه قیام کردند و در حالی که بسیاری بیعت خود شکستند و گریختند، آنها تا پایان جنگ دلیرانه جنگیدند و به شهادت رسیدند.
دو فرزند دیگرش، علی و حسین، در زمان امام کاظم(ع) زیسته اند و از فقها و محدثین بزرگ شیعه اند که از امام هفتم و امام دیگر، حدیث و روایت نقل کرده اند (7). ابوحمزه در طول عمر پربرکت خود، آثار متعددی به دوستداران فقه اهل بیت تقدیم، و احادیث بسیاری در زمینه تفسیر، عرفان و احکام جامعه اسلامی از جمله آداب معاشرت، حقوق، اقتصاد، حج و اصول دین، از ائمه اطهار نقل کرده است.(8)
ابوحمزه افزون برمکتب چهار امام بزرگوار شیعه، از محضر بزرگان صحابه ودانشمندان نامی عصر خویش نیز بهره مند شد که از جمله آنها می توان جابر بن عبدالله انصاری، عبدالله بن حسن، سعید بن جبیر وابوبصیر را نام برد. ابوحمزه از آنان حدیث و تفسیر آموخته است.
نویسنده معجم رجال الحدیث بیش از چهل تن را از شاگردان ابوحمزه معرفی می کند که بعضی از آنها از ارکان شیعه ویاران نزدیک ائمه بوده اند.(9)
ابوبصیر، یار دیرین و صمیمی ابوحمزه، می گوید: روزی نزد مولایم امام صادق(ع) رفتم. امام پرسید: ابوحمزه ثمالی در چه حالی است؟
گفتم: وقتی از نزد او می آمدم بیمار بود.
حضرت فرمود: وقتی برگشتی سلام مرا به او برسان…. به او خبر بده که در فلان ماه و فلان روز خواهد مرد.
عرض کردم: سوگند به خدا، او شیعه شماست وشما به او محبت داشته اید.
فرمود: راست می گویی؛ اما آن موقعیت و منزلتی که او نزد خداوند و ما دارد، برایش بهتر است.
پرسیدم : آیا شیعیان شما در روز قیامت با شما هستند؟
فرمود: آری، ولی به شرط اینکه از خدا بترسند و احترام پیامبر را در زندگی و اعمالشان نگاه دارند و از گناهان بپرهیزند. در این صورت، شیعیان ما با ما هم رتبه و هم نشین خواهند بود.
چیزی نگذشت که ابوحمزه وفات کرد.(10)

پی نوشت ها:

1. رجال نجاشی، ص 83.
2. سفینه البحار، ج2، ص 440، محمد تقی شوشتری، قاموس الرجال، ج2، ص447.
3. همان.
4. رجال کشی، ص 33؛ سید محسن امین عاملی، اعیان الشیعه، ج4، ص9.
5. اصول کافی، ج2، ص180.
6. سلیمان قندوزی، ینابیع الموده، ج3، ص 397.
7. اعیان الشیعه، ج4، ص10.
8. من لایحضر الفقیه، ج2، ص 459؛ قاموس الرجال، ج2، ص 444.
9. رجال نجاشی، ص 115.
10. سید ابوالقاسم موسوی خویی، معجم رجال الحدیث، ج4، ص292؛ رجال نجاشی، ص83.
منبع:کتاب گلبرگ شماره 122