ماه مبارک رمضان با کوله‌باری از فضیلت و برکت از راه رسید. از برکت‌های این ماه، فریضه روزه گرفتن است که باعث انقلاب روحی و تحول درونی روزه‌داران می‌شود.روزه گرفتن در ماه مبارک رمضان، صرفا ادای تکلیف نیست، بلکه اثرات مثبت روحی، روانی، بهداشتی و جسمی فراوانی دارد که افراد از آن بهره‌مند می‌شوند.
روزه‌داری اگر با اصول درست تغذیه انجام شود، پس از پایان ماه مبارک رمضان باعث کاهش میزان کلسترول، کاهش وزن، بهبود فشارخون، کاهش اضطراب و افسردگی خواهد شد. اما الگوی نادرست تغذیه در این ماه به دلیل زمان زیادی که معده خالی از مواد غذایی است، می‌تواند مشکلات متعددی به علت گرسنگی و تشنگی و پس از آن پرخوری ایجاد کند. به عنوان مثال، سوءهاضمه، سردرد، احساس بی‌حالی و کسالت پس از افطار، از جمله نشانه‌های شیوه تغذیه نادرست در ایام روزه‌داری است.
کارشناسان بهداشتی معتقدند که برنامه غذایی رمضان باید متنوع و متعادل باشد، به طوری که تمامی مواد غذایی موردنیاز حفظ سلامت و انرژی بدن، در آن گنجانده شده باشد. نان، غلات، میوه‌ها و سبزیجات، گوشت و حبوبات، تخم‌مرغ و لبنیات از جمله این مواد غذایی هستند که باید در 3 وعده غذایی شامل سحر، افطار و شام مصرف شوند.
آنان می‌گویند اگر یک فرد تمامی مواد غذایی موردنیاز بدن خود را از آشامیدنی‌ها گرفته تا لبنیات و پروتئین‌ها، بلافاصله در لحظه افطار مصرف کند، دستگاه گوارش خود را از حالت تعادل خارج می‌سازد و به بیماری‌های دستگاه گوارش مبتلا خواهد شد، به همین دلیل باید به هنگام سحر، افطار و شام وعده‌های غذایی به صورت کم حجم و مفید مصرف شود، این در حالی است که تامین نشدن نیازهای اساسی غذایی، از مقاومت بدن انسان می‌کاهد و آنان را در معرض ابتلا به بیماری‌های گوناگون قرار می‌دهد.
فواید روزه‌داری
دکتر هوشنگ فرحی، استاد دانشگاه تهران می‌گوید: اگرچه در طول سال چربی‌ها در نقاط خاصی از بدن جمع می‌شوند، اما به هنگام روزه‌داری این چربی‌ها به صورت یکنواخت می‌سوزند.
البته ممکن است در ساعات اولیه روزه‌داری، مقدار قندخون کاهش پیدا کند. اما بدن به سرعت قند ذخیره‌ای یعنی <گلیکوژن> کبد و عضلات را آزاد می‌کند و مانع کاهش شدید قندخون می‌شود.
او می‌افزاید: خوراک اصلی سلول‌های مغز، گلوکز یا قندخون است. در طول روزه‌داری بدن سعی می‌کند گلوکز کافی برای مصرف مغز را نگه دارد و بیشتر از سوخت چربی‌ها استفاده کند.
بعضی از تحقیقات نشان می‌دهد به هنگام روزه‌داری کلسترول خوب خون، یعنی HDL افزایش و کلسترول بد خون یعنیLDL، کاهش می‌یابد.
او یادآوری می‌کند: در کوتاه‌ترین روزها، روزه‌داران 11 ساعت و در درازترین روزها 17 ساعت از خوردن و آشامیدن امساک می‌کنند و اگر برنامه‌ریزی صحیح تغذیه‌ای داشته باشند، به سادگی می‌توانند رمضان و روزه‌داری خوبی را پشت سر بگذارند.
دکتر علی هدایت، پزشک خانواده نیز می‌گوید: جسم به هنگام روزه به جای غذا از مواد داخلی استفاده و آنها را مصرف می‌کند و به این وسیله خود را به وسیله روزه، پاکیزه می‌سازد. اکثر بیماری‌های حاد و مزمن را می‌توان به وسیله روزه‌داری بهبود بخشید یا از شدت آنها کاست. بهترین درمان بیولوژیکی این است که به وسیله دفع مواد مضر، سلامت فرد را تامین کنیم. به محض اینکه نیروهای نوسازی موجود زنده، به هنگام روزه فعال و آزاد بشوند، تصفیه مواد زاید حاصل از متابولیسم ایجاد می‌شود. مشاهدات علمی تفاوت بین روزه‌داری و گرسنگی را نشان می‌دهد که نوعی داوطلبی واقعی توام با آسایش درونی، لازمه روزه درمانی است. وضع فکر بیمار، در هدایت اعمال متابولیک تمامی بدن تاثیر اساسی دارد و روزه‌داری سبب افزایش قدرت انقباضی قلب و دفع چربی‌های زاید می‌شود.
دکتر سعید اصلانی – روان‌پزشک در مورد فواید روزه‌داری به گزارشگر اطلاعات می‌گوید: با روزه گرفتن، به توانایی‌های ما افزوده می‌شود. یعنی مجموعه‌ای از اصول بهداشت روانی در روزه آموزش داده شده و یک تمرین مکرر در مدت 30 روز برای ما در نظر گرفته شده است، مانند تمرین عزم و اراده و تصمیم‌گیری، تمرین صبر، شناخت زمان و مدیریت آن، شناخت طبیعت و فصل‌شناسی و تطبیق آن با خود، به تاخیر انداختن ارضای حوایج طبیعی و یک سری آموزش‌های دیگر.
او با اشاره به اینکه روزه گرفتن باعث بالا رفتن قدرت تصمیم‌گیری و عزم و اراده انسان می‌شود، می افزاید: برای هر کاری مقدماتی لازم است و روزه هم، همین گونه است. اگر اراده کردی و نیت روزه داشتی، حق نداری رفیق نیمه‌راه باشی و تا آخر راه یعنی افطار باید پای تصمیم‌ات بمانی(به غیر از موارد پزشکی). این تمرین به خصوص برای کسانی که دارای اختلال شخصیت هستند و در تصمیم‌گیری‌ها مرددند، یا تصمیم‌هایشان را به طور مکرر عوض می‌کنند، لازم است. البته باید تمرین را درست اجرا کنند، تا به مهارت‌های لازم برسند.
او یادآوری می‌کند: افرادی که اعتماد به نفس ندارند، همیشه شروع هر کاری برایشان سخت است و این بهترین فرصت برای کسب اعتماد به نفس است. خالق ما دستور داده است روزه بگیرید، من جوانب را سنجیده‌ام و اجازه نمی‌دهم آسیبی به شما برسد. در ماه مبارک رمضان ما با اراده خود و با اینکه همه خوراکی‌ها را داریم، از خوردن و آشامیدن امتناع می‌کنیم و از سوی دیگر مانند پارسایان از گناهان می‌ترسیم و از زشتی دروغ و غیبت جدا می‌شویم و بیشتر به تامل در قرآن می‌پردازیم.
او در مورد کسانی که به دلیل بیماری قادر نیستند روزه بگیرند، می‌افزاید: روزه و ماه رمضان برای همه ماست. درست است که عده‌ای به دلیل مصرف دارو یا نیاز مبرم به آشامیدن و خوردن روزه نمی‌گیرند، اما این حس خوب روانی ربطی به منع خوردن و آشامیدن ندارد، وظیفه ما حفظ نعمت سلامت است و باید خوشحال باشیم که این وظیفه را در ماه مبارک رمضان به نحو احسن انجام می‌دهیم.
روزه‌های کوتاه مدت
دکتر هدایت می‌گوید: اگر کسی می‌خواهد برای یک تا سه روز، روزه بگیرد بهتر است به شیوه‌ای عمل کند تا به سلامت او لطمه‌ای وارد نشود. در صورت باردار بودن یا شیردهی، مادر بهتر است از روزه پرهیز کند و اگر قصد امتحان روزه طولانی و بیش از 3 روز است، بهتر است این کار زیر نظر پزشک انجام شود و در صورت عدم تمایل به داشتن پزشک ناظر، در مراحل اولیه می‌تواند از متخصصان و کارشناسان تغذیه و رژیم غذایی بهره گیرد.
او می‌افزاید: بیماران قبل از اقدام به روزه باید سابقه پزشکی‌شان کاملا مورد مطالعه قرار گیرد. از آنان معاینه به عمل آید و آزمایش‌هایی انجام دهند تا مطمئن شوند بدن آنان برای روزه آماده است. در این صورت فرد می‌تواند با خوردن غذاهای گیاهی سبک، میوه‌های خام و سبزیجات پخته شده، خود را برای روزه آماده کند.
بعد از روزه، فرد باید آب زیاد مصرف کند و پس از داشتن روزه طولانی، از آشامیدن آب‌میوه‌های اسیدی بپرهیزد و همچنین بهتر است از چای گیاهی استفاده کند. طریقه شکستن روزه هم بسیار مهم است، زیرا همان طور که روزه باید با غذایی سبک آغاز شود، با غذایی سبک نیز باید شکسته شود. برای شکستن روزه بهتر است از میوه و سبزی استفاده کرد. خوردن غذای زیاد ممکن است در به کار انداختن سیستم بدن، مشکل ایجاد کند.
دکتر هدایت یادآوری می‌کند: در ابتدای روزه، فرد احساس می‌کند انرژی‌اش را از دست می‌دهد و یا ممکن است گرسنگی‌اش منجر به سردرد، سرگیجه، تهوع و تحریک‌پذیری سریع شود. با گذشت زمان، فرد آرامش بیشتری می‌یابد و حتی حسی از یک نوع سلامت خاص را تجربه می‌کند. به هنگام روزه، سیستم خواب بدن نیز ممکن است مختل شود. اما واضح است که خواب سبک شب، می‌تواند نوید چرت خوب روزانه را بدهد، علاوه بر آن، در این زمان، زبان <پرزدار> و یا به عبارتی باردار است و همین امر باعث می شود سیستم تنفسی با مشکل مواجه شود. برای تخفیف بروز این علایم، بهتر است فرد دهان خود را با آب خالی یا آب لیمو شستشو دهد و در صورت احساس هر نوع سرگیجه، تهوع شدید، درد دست و پا و اختلالات بینایی و شنوایی، بهتر است با پزشک معالج تماس بگیرد.
او می‌گوید: هیچ‌گاه نباید انتظار داشت که روزه‌دار تمامی کارهای معمول و روزمره خود را در طول مدت روزه داشته باشد، اگر در روزهای آخر هفته روزه می‌گیرد،بهتر است در خانه بماند و از ورزش‌هایی مانند پیاده‌روی‌های کوتاه و ورزش‌های کششی بهره گیرد.
بهترین حالت گذراندن وقت در زمان روزه‌داری، عبارت است از عبادت، خواندن کتاب و خواب نیم‌روز.
چه کسانی نباید روزه بگیرند؟
دکتر کیمیاگر متخصص تغذیه در مورد اینکه چه کسانی نباید روزه بگیرند، می‌گوید: بیماران دیابتی نوع یک که انسولین مصرف می‌کنند، افرادی که در ساعات خاص دارو مصرف می‌کنند، زنان شیرده، زنان باردار پس از 4 ماهگی،کسانی که دارای مشکلات اعصاب و روان هستند، سالمندان ناتوان وکسانی که نباید خون و ادرار آنان غلیظ شود، از جمله افرادی هستند که از روزه گرفتن منع شده‌اند.
او می‌افزاید: زنان شیردهی که شیرخوار آنان تغذیه کمکی دارد، می‌توانند با خوردن آب کافی و تامین نیاز بدن خود، روزه بگیرند.
همچنین بیماران دیابتی نوع 2 که قندخون آنان کنترل شده است، مادران بارداری که از برنامه‌غذایی خوبی برخوردار بوده‌اند پس از 4 ماهگی و سالمندانی که توان لازم را دارند، می‌توانند روزه بگیرند این متخصص تغذیه با بیان اینکه بازده کاری افرادی که سحری نمی‌خورند از ساعت 11 صبح به بعد پایین می‌آید، یادآوری می‌کند: سردرد و سرگیجه روزه‌داران به دلیل افت قندخون است، این افراد باید حجم غذای خود را به هنگام سحر بیشتر و از مواد قندی بیشتری استفاده کنند. اما اگر این سردرد و سرگیجه به حدی است که مخل کار و آموختن افراد و پرخاشگری آنها می‌شود، باید به پزشک مراجعه کنند.
او درباره علت گرگرفتگی عده‌ای قبل از خوردن افطاری یادآوری می‌کند: هورمون انسولین و قندخون روزه‌دار، کم و تجزیه چربی‌ها بیشتر می‌شود. افرادی که قبل از افطار دچار گرگرفتگی می‌شوند، باید سوخت و ساز متابولیسم چربی خود را بررسی کنند، شاید یکی از علت‌های این امر نخوردن سحری باشد.
دکتر فرحی نیز می‌گوید: تصمیم‌گیری برای این که فردی که بیماری خاصی دارد آیا می‌تواند روزه بگیرد یا نه، برعهده پزشک است و پزشک باید با آگاهی کامل از وضعیت کنونی بیمار و اطلاعات علمی در مورد بیماری و ارتباط آن با نخوردن غذا و آب برای مدتی، تصمیم خاصی اتخاذ کند، از بررسی مدارک علمی موجود چنین استنباط می‌شود که به جز در فوریت‌ها و موارد اورژانس، به دلیل قوه بدنی و یا شدت بیماری و یا انجام اعمال مناسب تشخیصی و درمانی که روزه گرفتن ممکن است مضر باشد، در بسیاری موارد روزه گرفتن توصیه می‌شود، در مواردی متاسفانه از روی ناآگاهی انجام ندادن فریضه روزه توصیه می‌شود، در حالی که روزه گرفتن امکان‌پذیر بوده است.
او می‌افزاید: بسیار دیده شده است در فرد بیمار میزان قند، اوره، اسید اوریک و یا چربی زیاد و یا فرد دچار بیماری‌هایی نظیر امراض قلبی، روانی، غدد مترشحه و اعصاب بوده و تحت کنترل بوده است و به وی گفته می‌شود که از روزه گرفتن بپرهیزد. حال آنکه این افراد ممکن است بدون شبهه به انجام فریضه روزه بپردازند. به عنوان مثال، بیماران دیابتی چاق به ویژه آنان که دارو مصرف می‌کنند، از روزه‌داری فایده می‌برند، ولی بیمارانی که انسولین دریافت می‌کنند، بهتر است از روزه‌داری اجتناب ورزند.
او یادآوری می‌کند: روزه‌دارانی که به علت بیماری مجبور به مصرف دارو هستند، باید با پزشک معالج خود مشورت کنند.
پزشکان تاکید می‌کنند در زمان روزه‌داری هیچ‌گاه وعده‌های دارویی را خودسرانه حذف نکنند، تا اختلالی در روند درمان پیش نیاید. مصرف بسیاری از داروها را می‌توان پس از مشورت با پزشک، به زمان سحری یا افطار موکول کرد.
اثربخشی بسیاری از داروها، ارتباط مستقیمی با مصرف به موقع آنها در زمان معین دارد و براساس توصیه وزارت بهداشت و درمان، روزه‌دارانی که مبتلا به بیماری‌های مزمن فشارخون، چربی، دیابت، بیماری‌های قلبی عروقی و بیماری‌های کلیوی هستند حتما باید با پزشک معالج درباره رژیم غذایی و دارویی خود مشورت کنند. روزه‌داران باید توجه کنند که قطع ناگهانی برخی داروها، بسیار خطرناک است.
توصیه‌های لازم
دکتر مسعود کیمیاگر – متخصص تغذیه درباره برنامه غذایی منظم ماه مبارک رمضان می‌گوید: باید توجه داشت که در ماه مبارک رمضان در مجموع نسبت به ماه‌های دیگر باید 30 درصد کمتر غذا بخوریم، تا فواید روزه و قصد اصلی آن محقق شود. از این طریق هم احساس گرسنگان به ما دست می‌دهد و هم وعده غذایی که از آن پرهیز می‌کنیم، در اختیار نیازمندان قرار می‌گیرد. کمتر غذا خوردن موجب می‌شود تا ماده غذایی بیشتری برای سایر افراد فراهم و فشار به محیط‌زیست کمتر شود.
او با تاکید بر این که غذای ماه رمضان حتما باید در دو وعده افطاری و سحری خورده شود، می‌افزاید: افطار و شام را نیز باهم در یک وعده غذایی قرار دهید، و به دلیل اینکه افطار خیلی گرسنه‌اید، بهتر است حجم غذایی که می‌خورید، کاهش دهید.
او یادآوری می‌کند: حتما روزه خود را با یک غذای مایع ولرم و گرم مانند چای، شیر، آب‌جوش، سوپ یا آش باز کنید، البته به شرطی که غلظت آش مانند سوپ بوده و سفت نباشد.
کیمیاگر می‌گوید: نوجوانان و جوانان هرگز بدون سحری روزه نگیرند و سحر را همانند صبحانه‌ای کامل یا ناهاری متوسط بخورید و برای اینکه در طول روز کمتر احساس تشنگی کنید، حتما در سحری از سبزیجات، کاهو، کلم، گوجه، خیار و نان سبوسدار بیشتر استفاده کنید و در عوض پلو، ماکارونی و مواد نشاسته‌ای کمتری بخورید و حتما میوه را نیز در برنامه غذایی سحر خود بگنجانید.
دکتر فرحی نیز می‌گوید: روزه‌داران باید در این زمان مقدار دریافت غذای بدن خود را نسبت به سایر ایام سال کاهش دهند. کاهش حدود 20 درصد از کالری مصرفی برای بیشتر مردم به هنگام روزه‌داری، سودمند است.
البته این مقدار کاهش برای نوجوانان در حال رشد توصیه نمی‌شود. بهتر است هنگام افطار جدا از باز کردن روزه با آب سرد، آن هم به مقدار زیاد پرهیز کنید. همچنین از آنجا که آشامیدن آب بین غذا و به مقدار زیاد موجب رقیق شدن شیره گوارش و اختلال در هضم غذا می‌شود، باید از این موضوع نیز به شدت پرهیز کرد.
منبع: http://www.bashgah.net
