عدالت خداوند از عقاید اصولی ما مسلمانان است و ما معتقدیم همه‌ی کارهای خداوند متعال بر اساس عدل و حکمت انجام می‌گیرد؛ با توجه به این اصل، ممکن است این سئوال مطرح شود که: منظور از جمله‌ی «یُضِلُّ مَنْ یَشَاءُ وَ یَهْدِی مَنْ یَشاءُ» در آیه‌ 93 سوره‌ی نحل و مانند آن چیست؟ اگر هدایت و گمراهی به خواست خداست، چگونه با عدل الهی سازگار است که ما را به جرم گمراهی کیفر و در برابر هدایت پاداش دهد؟ که این نوشتار در صدد است تا به صورت بسیار مختصر به این مسأله بپردازد.
آیات قرآن مجید یکدیگر را تفسیر می‌کنند؛ بسیاری از آیات هست که باید در برابر هم چیده شوند تا معنی آنها با توجه به یکدیگر روشن گردد.
آیه‌ی فوق که درباره‌ی «ضلالت و هدایت» سخن می‌گوید، از این قبیل است و بنابراین، باید معنی کامل این آیه‌ی شریفه را با توجه به سایر آیات که درباره‌ی ضلالت و هدایت صحبت می‌کند به دست آورد.
در این آیه گفته شده: «خداوند هر که را بخواهد هدایت می‌کند». در آیات دیگری از قرآن مانند آیه‌ی 74 سوره‌ی مؤمن گفته شده: «کَذلکَ یُضِلُّ اللهُ الْکافِرینَ؛ این گونه خداوند کافران را گمراه می‌سازد.» در آیه‌ی 34 از سوره‌ی مؤمن چنین می‌خوانیم: «کَذلِکَ یُضِلُّ اللهُ مَنْ هُوَ مُسْرِف مُرْتاب؛ این گونه خداوند هر اسراف کار تردیده کننده‌ای را گمراه می‌سازد.»
این دو آیه توضیح می‌دهند چگونه کسانی توفیق و لطف الهی را از دست داده و از راه مستقیم زندگی و سعادت دور می‌افتند و ما به توجه به این دو آیه می‌توانیم معنی آیه‌ی مورد بحث را به طور روشن بفهمیم. وقتی دو آیه‌ی اخیر را پهلوی آیه‌ی اول می‌گذاریم، معلوم می‌شود آنهایی که به مضمون آیه‌ی اول از هدایت پروردگار محروم می‌شوند همان گنهکاران و افراد بی‌ایمان و ستمگرند، نه افراد دیگر.
چنانکه باید توجه داشت که بی‌توفیق شدن و گمراه گشتن افراد آلوده و منحرف امری است کاملاً طبیعی، سعادت هر انسانی بسته به این است که تمام نیروها و استعدادهای مادی و معنوی وجود خود را به طور صحیح پرورش دهد و به اصطلاح به مقام «فعلیت» درآورد.
بهترین راه این پرورش روحی و جسمی و رسیدن به سعادت شایسته‌ی انسانی، پیروی از دستورات و تعالیمی است که خداوند به وسیله‌ی پیامبران گرامی خود به بشر عرضه داشته است. کسانی که از عمل به این تعالیم و دستورات سرپیچی می‌کنند و گنهکار می‌شوند از رسیدن به سعادت باز می‌مانند، آنان دیگر شایستگی ندارند که لطف و توفیق الهی شامل حالشان شود و هدایت یابند، آنها استعداد پذیرش توفیق الهی را از دست می‌دهند و معنی «گمراه شدن آنها در اثر گناه» که در آیات سابق اشاره شد نیز همین است.
در آیه‌ی 79 سوره‌ی نساء به این حقیقت به شکل دیگری اشاره شده و خداوند چنین فرموده:
«… ما اَصابَکَ مِنْ حَسَنَهٍ فَمِنَ اللهِ وَ ما اَصابَکَ مِنْ سیِّئَهٍ فَمِنْ نَفْسِکَ؛ … (آری،) آنچه از نیکی‌ها به تو می‌رسد از طرف خداست؛ و آنچه از بدی به تو می‌رسد، از سوی خود تو است.» در جمله‌ی دوم تصریح شده که سرچشمه‌ی هر گونه گمراهی و کنار افتادگی از راه صحیح زندگی و در نتیجه دوری از سعادت مطلوب انسانی، خود انسان و اعمال اوست.
در مورد هدایت الهی که در آیه‌ی مورد بحث به آن اشاره شده است «و هر که را بخواهد هدایت می‌کند» نیز مطلب همین طور است، منظور از هدایت همان لطف و توفیق الهی است که شامل حال بندگان خالص می‌شود؛ این افراد هر روز استعداد و شایستگی خود را برای پذیرش توفیق الهی در اثر عمل به دستورات و تعالیم آسمانی بیش‌تر می‌کنند و از آن سهم بیش‌تری می‌برند.
نتیجه این که: «هدایت الهی» به معنی توفیق و کمک او بر کارهای خیر و راه‌های نیکبختی و سعادت است و آن مخصوص کسانی است که در راه حق گام بردارند و در این راه مجاهده کنند (وَ الَّذینَ جاهَدُوا فینا لَنَهْدِیَنَّهُمْ سُبُلَنا[1]). و «ضلالت» یعنی سلب این توفیق و قطع این کمک الهی، مخصوص گنهکاران و ستمگران و مسرفان و افراد بی‌ایمان است وگرنه خداوند بدون علّت نه کسی را هدایت می‌کند و نه هدایت خود را از کسی دریغ می‌دارد.