نوشتاری که پیش رو دارید خلاصه‌ی کتاب سنن‌النبی، تألیف علامه مرحوم طباطبایی است که توسط استاد ولی ترجمه شده‌است. قصد ما در اشاره به احادیثی از این کتاب ارزشمند بوده است که قابل اجرا باشد.
رسول خدا (ص) فرمود: جبرییل از سوی پروردگار جهانیان بر من نازل شد و گفت: ای محمد بر تو باد به اخلاق خوش، زیرا: بد اخلاقی خیر دنیا و آخرت را از بین می‌برد.
آگاه باشید که شبیه‌ترین شما به من کسی است که اخلاق آن‌ها از همه نیکوتر باشد.
رسول خدا(ص) فرمود از اخلاق‌های نیک آن است که:
آدمی گذشت کند از کسی که به او ستم کرده است، و بخشش کند به کسی که او را محروم ساخته و بپیوندد با کسی که از او بریده و عیادت کند از کسی که او را عیادت نمی‌کند.
رسول خدا (ص) فرمود: آیا به شما خبر ندهم که کدامتان بیشتر به من شباهت دارید؟ گفتند: چرا ای رسول خدا،
فرمود: کسی که خلقش نیکوتر، و بر خوردش با مردم ملایم‌‌تر و با خویشانش نیکوتر باشد، و برداران دینی‌اش را بیش همه دوست داشته‌، و بر حق صبورتر، و خشم خود را فرو خورنده‌تر و گذشتش از همه بهتر، و در حال خشنودی و خشم از همه با انصاف‌تر باشد.
رسول خدا (ص) در دعای خود می‌گفت: خدایا اخلاق مرا نیکو ساز.
امام صادق علیه‌السلام فرمود: خداوند رسول خویش را به اخلاق نیک و پسندیده مخصوص گردانید، شما هم خود را بیازمایید، اگر آن اخلاق نیک در شما بود، خدای را سپاس گفته و از او بخواهید تا آن را به شما بیافزاید، سپس امام علیه‌السلام آن‌ها را بدین ترتیب ده خصلت شمرد: یقین، قناعت، صبر، شکر، بردباری، خوش‌خلقی، سخاوت، غیرت، شجاعت و جوانمردی.
پیامبر (ص) فرمود که جبرییل نزد او آمد وگفت:
یا رسول‌الله، خداوند مرا با هدیه‌ای به سوی تو فرستاده که چنین هدیه‌ای را پیش از شما به هیچ کس عطا نکرده است.
رسول خدا (ص) فرمود آن هدیه چیست؟
گفت: صبر و نیکوتر از صبر،
فرمود: آن چیست؟
گفت رضا نیکوتر از آن،
فرمود: آن چیست؟
گفت: زهد و بهتر از آن،
فرمود: آن چیست؟
گفت: اخلاص و بهتر از آن،
فرمود: آن چیست؟
یقین و بهتر از آن،
گفتم آن چیست ای جبرییل؟
گفت: نردبان آن توکل برخداست،
گفتم توکل بر خدا چیست؟
گفت: دانستی آن که مخلوق (بدون خواست خدا) یه زیانی تواند زد و نه سودی تواند رساند، نه می‌تواند عطا کند نه منع نماید، و نیز نومید بودن از مخلوق، هرگاه بنده چنین باشد دیگر برای هیچ کس جز خدا عملی انجام نمی‌دهد و جز خدا به کسی امید نمی‌بندد و از کسی نمی‌ترسد و به هیچ کس جز خدا چشم طمع نمی‌دوزد، این است توکل.
پیامبر فرمود: گفتم این جبرییل تفسیر صبر چیست؟
گفت: آن است که آدمی در سختی شکیبایی کند همان گونه که در شادی شکیبایی می‌کند و در هنگام نیازمندی شکیبایی کند چنان که در وقت بی نیازی شکیبایی می‌کند، و در بلا وگرفتاری شکیبایی کند چنان که در عافیت و سلامتی شکیبایی می‌کند، بنابراین از حال خود از بلای که به او می‌رسد نزد کسی شکایت نکند.
گفتم: نفسیر قناعت چیست؟
گفت: آن است که به آن‌چه از دنیا به او می‌رسد قناعت ورزد، با چیز کم بسازد و بر عطای اندک سپاس گزارد.
گفتم: تفسیر رضا چیست؟
گفت: کسی که از آقای خود راضی است بر او خشم نمی‌گیرد، چه به نعمت‌های دنیا برسد چه نرسد، و هیچ‌گاه به عمل اندک خود راضی نمی‌گردد.
گفتم: تفسیر زهد چیست؟
گفت: زاهد دوست می‌دارد کسی را که خالقش را دوست دارد، او دشمن می‌دارد کسی را که خالقش را دشمن می‌داردف از حلال دنیا احتیاط و دوری می‌کند و به حرام آن اعتنا نمی‌نماید، زیرا حلال آن حساب دارد و حرامش عقاب، بر همه مسلمانان مهر می‌ورزد چنان که به خود مهر می‌ورزد، از سخن بیهوده خودداری می‌کند چنان که از مرداری که بوی گندش بلند شده دوری می‌کند، از کالای بی‌ارزش دنیا و زرق وبرق آن دوری می‌کند چنان که از آتش دوری می‌نماید که مبادا شعله‌اش او را فراگیرد، آرزوی خود را کوتاه می‌سازد و مرگ او پیش چشمش مجسم است.
گفتم جبرییل تفسیر اخلاص چیست؟
گفت: با اخلاص کسی است که از مردم چیزی نخواهد تا خود بدان دست یابد و هر گاه به دست آورد بدان راضی می‌شود، و اگر چیزی در دستش باقی ماند در راه خدا می‌بخشد، و چون از مردم درخواستی نکرد به بندگی خود در برابر خداوند اقرار نموده و اگر به جیزی دست یافت و بدان راضی شد پس از خداوند راضی شده و اگر چیزی در راه خدا بخشید در حد وثوق و اعتماد به خدای خود قرار دارد.
گفتم: تفسیر یقین چیست؟
گفت: مؤمن چنان برای خدا کار می‌کند که گویی خدا را می‌بیند، و اگر او خدا را نمی‌بیند، خدا او را می‌بیند و به طور یقین می‌داند که آنچه به او رسیده نمی‌توانست از او خطا برود، و آنچه از او خطا نمی‌توانست به او برسد.
– رسول خدا (ص) فرمود اگر توانستی که در تمام شب و روز کینه کسی را به دل نداشته باشی، چنین کن، زیرا این از سنت من است و هر کس که سنت مرا زنده کند مرا زنده کرده و هر که مرا زنده کند در بهشت با من خواهد بود.
– رسول خدا (ص) از همه دیرتر به خشم می‌آمد و زودتر خشنود می‌شد.
– چون از چیزی ناراحت و غمگین می‌شد، به نماز و عبادت خدا پناه می‌برد.
– چون خشم می‌گرفت، روی خود را بر می‌گرداند و چشم را فرو می‌خواباند.
– دنیا و ناملایماتش او را به خشم نمی‌آورد ولی هنگامی که پای حق در میان بود از شدت خشم کسی او را نمی‌شناخت و چیزی مانع او نبود تا آنکه حق را بازستاند.
– پوزش عذر خواهان را می‌پذیرفت.
– امام صادق (ع) به بحر سقا فرمود: ای بحر، خوش خلقی مایه آسانی امور و شادی‌زاست.
– یونس شیبانی گوید: امام صادق علیه‌السلام به من فرمود: شما با یکدیگر چگونه شوخی می‌کنید؟ گفتم کم، فرمود: چرا شوخی نمی‌کنید؟ شوخی از خوشخویی است، و با شوخی می‌توانی برادر دینی خود را شاد سازی همانا رسول خدا شوخی می‌کرد و می‌خواست بدین وسیله آنان را شاد سازد.
– آن حضرت صلی‌الله و علیه و آله می‌فرمود: کسی را که با ترشرویی با برادرانش دیدار کند دشمن می‌دارد.
کلیات اخلاق پیامبر(صلی الله‌وعلیه و آله)

در سلام کردن

– پیامبر اکرم با هر کس رو‌به‌رو می‌شد، در سلام کردن بر او پیشی می‌گرفت.
– آن حضرت بر کوچک و بزرگ سلام می‌کرد.

در برخورد با دیگران

– پیامبر اکرم(ص) هر گاه با مسلمانی دیدار می‌کرد نخست با او دست می‌داد. اگر کسی با آن حضرت دست می‌داد، حضرت دست او را رها نمی‌کرد تا او دست خود راعقب می‌کشید.
– آن حضرت برای احترام و به دست آوردن دلهای یاران خود آن‌ها را به کنیه صدا می‌کرد.
– اگر یکی از یارانش را سه روز پیاپی نمی‌دید، از حال وی جویا می‌شد.
– چون به کسی رو می‌کرد با تمام بدن رو می‌کرد، آن حضرت هنگامی که می‌خواست به سوی جلو یا پشت سر خود بنگرد، با تمام بدن برمی‌گشت، نیز به هنگام اشاره کردن، با تمام دست اشاره می‌کرد نه با انگشت.
– به کسی خیره نمی‌شد، بلکه کوتاه می‌کرد.

در همنشینی در مجالس

– رسول اکرم (ص) در هیچ مجلسی نمی‌نشست و بر نمی‌خاست مگر به یاد خدا.
– در مجالس جای مخصوصی برای خود انتخاب نمی‌کرد و از این کار نیز نهی می‌نمود. هرجا که خالی بود می‌نشست و دیگران را نیز دستور می‌داد که چنین کنند.
– هر گاه داخل منزلی می‌شد، در نزدیکترین جا به محل ورود خود می‌نشست.
– با همنشینان، همیشه خوشرو و خوش‌خلق و نرمخو بود.
– خود را از سه چیز به سختی دور می‌داشت: جدال و کشمکش، پرحرفی، و ذکر مطالب بی‌فایده.
– کسی را نکوهش و سرزنش نمی‌کرد، لغزشهای کسی را جستجو نمی‌کرد و عیب کسی را پی نمی‌گرفت.
– از هیچ مجلسی گر چه کوتاه بر نمی‌خاست مگر اینکه 25 مرتبه استغفار می‌کرد.

در مهمان و مهمانی

– رسول خدا فرمود: بهترین و گرامی‌ترین خوی پیامبران و راستان و شهدا و صالحان، به دیدار یکدیگر رفتن برای خداست.
– پیامبر اکرم دعوت هر کسی (چه بنده و چه آزاد) را می‌پذیرفت.
– برای حضرت رضا مهمانی رسید، امام مقداری از شب را با او نشسته و گفتگو می‌کرد، در این میان نور چراغ تغییر کرد و کم سو شد، مهمان دست دراز کرد تا چراغ را اصلاح کند، امام جلو دست او را گرفت و پیش دستی نموده، خود به اصلاح چراغ پرداخت سپس فرمود: ما مردمی هستیم که مهمانان خود را به کار نمی‌گیریم.
– از سن پیامبر درباره مهمان آن است که او را تا دم در خانه مشایعت کنند.
– امام صادق (ع) فرمود: ما خاندان پیامبر مهمان خود را برای رفتن از نزد خود کمک نمی‌کنیم( اینکه مثلاً بازهایشان را ببندیم و …)

در سخن گفتن

– آن حضرت پیوسته در تفکر بود. پیوسته خموش بود و جز به هنگام نیاز سخن نمی‌گفت.
– سخن نمی‌گفت مگر در جایی که امید ثواب در آن می‌داشت.
– سخنان جامع و کوتاه می‌گفت و کم و زیاد در جملات او نبود.
– آن حضرت با کوتاه‌ترین و در عین حال پر معناترین جملات سخن می‌گفت.
– قطعات گفتارش به یکدیگر پیوسته بود و سخن را به طوری شمرده ادا می‌کرد که شنونده آن را به خوبی درمی‌یافت و به حافظه می‌سپرد.
– امام صادق (ع) فرمود: هیچ‌گاه رسول خدا با بندگان خدا به اندازه عقل خود سخن نگفت، خود آن حضرت فرموده است: ما گروه پیامبران مأموریم با مردم به اندازه عقل آنان سخن گوییم.
– با کسی سخنی که او خوش نمی‌داشت نمی‌گفت.
– به هنگام سخن گفتن لبخند می‌زد.

در قرض گرفتن

رسول خدا (ص) در هنگام قرض، اگر درهم‌های فاسد می‌گرفت، در هنگام پرداخت درهم‌های صحیح و سالم می‌پرداخت.
اما صادق (ع) می‌فرماید: روش رسول خدا آن بود که اگر بچه شتر دوساله‌ای مقروض بود، به جای آن شتر هفت ساله می‌داد، یا اگر دو درهم مقرروض بود به جای آن چهار درهم می‌پرداخت.
آداب و سنن آن حضرت در نظافت و آرایش و مانند آن

در شستشو و پاکیزه‌گی

– رسول خدا هرگاه می‌خواست سر خود را بشوید با سدر می‌شست.
– امام صادق (ع) فرمود: رسول خدا موهای سر خود را با سدر می‌شست و می‌فرمود: هر که سر خود را با سدر بشوید خداوند وسوسه شیطان را از او دور می‌سازد و هر که وسوسه‌ شیطان از او دور می‌شد گناه نمی‌کند و هر که گناه نکند، داخل بهشت می‌شود
– امام کاظم (ع) فرمود: شستن سر با ختمی در روز جمعه از سنت است، روزی را فراوان، و فقر را دور و مو و پوست بدن را نیکو می‌سازد و این کار امان از سر درد است.
– امام صادق (ع) فرمود نوره کشیدن هر 15 روز یکبار از سنت است.
– امام علی (ع) زدن موی زیر بغل، بو گند را از انسان دور می‌کند و آن نظافت و سنتی است که پیامبر پاک به آن دستور داده‌است.

در زینت و آراستگی

– امام صادق (ع) از زینت را در هر مسجدی(اعراف، 31) را شانه زدن روزی را جلب می‌کند، موی را نیکو و حاجت را برآورده می‌سازد، بر قدرت مردانگی می‌افزاید و بلغم را برطرف می‌سازد.

در عطر زدن

– امام صادق(ع) می‌فرماید: رسول خدا بیش از مقداری که خرج خوراک می‌کرد، خرج عطر می‌نمود.
– نیز می‌فرماید: چهار چیز از اخلاق پیامبران است: عطرزدن، تراشیدن موی‌سر با تیغ، ازاله موی بدن با نوره و کثرت آمیزشی.
– نیز می‌فرماید: بر هر مکفی لازم است که در هر جمعه شارب و ناخن‌های خود را بگیرد و عطر مصرف کند.
– محبوب‌ترین عطرها نزد حضرت رسول مشک بود، اما از محتوای روایات به دست می‌آید که آن حضرت از انواع عطرها استفاده می‌نمود.

در روغن زدن

– رسول خدا روغن زدن به مو را دوست می‌داشت و می‌فرمود: روغن غم و پریشانی را برطرف می‌کند.
– آن حضرت از انواع روغن استفاده می‌کرد، اما بیشتر با روغن بنفشه روغن می‌زد و می‌فرمود این روغن بهترین روغن‌هاست.
– رسول خدا برای دفع سر درد، ابروان خود را روغن می‌زد.

در مسواک کردن

– امام علی(ع) می‌فرماید: مسواک کردن موجب خشنودی خدا و سنت پیامبر و خوشبو کننده دهان است.
– امام صادق (ع) فرمود: رسول خدا فراوان مسواک می‌کرد.
– پیامبر(ص) پیش از خواب، قبل از هر نماز و هر بار که از خواب بر می‌خاست مسواک می‌کرد.

آداب و سنن آن‌حضرت در غسل و وضو

– رسول خدا برای هر نماز مستحب و واجبی تجدید وضو می‌کرد.
– حضرت علی(ع) فرمود: غسل کردن در عیدها موجب پاکیزه‌گی کسی است که در طلب حوائج خود می‌رود و نیز پیروی از سنت پیامبر است.
– امام صادق(ع) فرمود: غسل جمعه سنتی است که رعایت آن بر هر مرد و زن، در حضر و سفر لازم است غسل جمعه وسیله پاکیزگی و کفاره گناهان از جمعه تا جمعه‌ دیگر است.

در زناشویی و تربیت فرزند

– امام صادق(ع) فرمود: از اخلاق پیامبران، دوست داشتن زنان است.
– امام صادق(ع) فرمود: خداوند شب و نیز زنان را مایه آرامش قرار داده‌ و از سنت است در شب ازدواج کردن و طعام دادن.
– رسول خدا فرمود: آگاه باشید که بهترین شما کسانی هستند که با زنان خود بهترند.
– حضرت علی(ع) فرمود: کام فرزندان خود را با خرما بردارید.
– امام صادق (ع) فرمود: ختنه کردن پسر بچه در روز هفتم از سنت است.
– امام علی(ع) فرمود: برای فرزندانتان روز هفتم عقیقه کنید و به وزن موی سرشان نقره به مسلمانی صدقه بدهید که رسول خدا چنین می‌کرد.
– امام صادق(ع) فرمود: هفت چیز درباره نوزاد از سنت است، 1) نامگذاری،2) تراشیدن موی سر او،3) در صورت امکان به وزن موی سرش نقره یا طلا صدقه دادن،4) برای او عقیقه کردن،5) به سو او زغفران مالیدن، 6) پاکیزه ساختن او با ختنه کردن، 7) از عقیقه او به همسایگان خوراندن.
– امام صادق (ع) فرمود: کودکان خود را از هفت سالگی امر به نماز خواندن کنید و  کودکان خود را در نه سالگی به هر اندازه که می‌توانند امر به روزه‌گرفتن کنید و چون تشنگی بر آنان غالب آمد، افطار کنند.

در خوردنی‌ها

– هر نعمتی در نظر رسول خدا بزرگ می‌نمود گر چه اندک باشد و هرگز نعمتی را مذمت نمی‌کرد.
– رسول خدا فرمود: ما قومی هستیم که تا گرسنه نشویم غذا نمی‌خوریم، و چون غذا خوردیم، سیر نمی‌خوریم.
– در حدیث سنت طعام آمده‌است: شستن دست‌ها پیش از غذا و بعد از غذا سنت است.
– رسول خدا تا آنجا که ممکن بود به تنهایی غذا نمی‌خورد.
– رسول خدا فرمود: هنگام غذا خوردن کفش‌های خود را درآورید، زیرا که این کار سنت خوبی‌ است و پاها را راحتی می‌بخشد.
– پیامبر اکرم چون با دیگران بر سر یک سفره می‌نشست اول کسی بود که شروع به غذا خوردن می‌کرد و آخرین کسی بود که دست از غذا می‌کشید.
– در هنگام غذا خوردن، از جلو خود میل می‌فرمود.
– علی(ع) فرمود: بارها پیامبر را از زیر نظر گرفتم دیدم هنگام نوشیدن آب، آن را سه نفس می‌نوشید و در هر نفس بسم‌الله می‌گفت و در آخر الحمدلله از سبب آن پرسیدم، فرمود یا علی، حمد برای ادای شکر و بسم‌الله برای ایمنی از درد است.
– رسول خدا فرمود: درد کبد از آب را به یک نفس خوردن حاصل می‌شود.
– رسول خدا میان هر دو لقمه حمد خدا می‌گفت.
– رسول خدا هرگز طعامی را نکوهش نکرد، اگر دوست‌داشت می‌خورد و اگر دوست‌نداشت رها می‌کرد.
– حضرت علی(ع) فرمود: رسول خدا خیلی در کیفیت غذا دقت نمی‌کرد.
– رسول خدا غذای داغ نمی‌خورد تا اینکه سرد شود و می‌فرمود: خداوند به ما آتش نخورانیده‌است، غذای داغ برکت ندارد، پس آن را سرد کنید.
– حضرت علی(ع) فرمود: شام پیامبران بعد از نماز عشا بوده‌است، شما نیز شام خوردن را ترک نکید، زیرا ترک آن باعث خرابی‌ بدن است.

در لباس

– بیشتر لباس‌های حضرت رسول سفید بود.
– امام صادق(ع) فرمود رسول خدا از پوشاک سیاه کراهت داشت مگر سه چیز عمامه، کفش، عبا.
– حضرت علی(ع) فرمود: لباس پنبه بپوشید که آن لباس رسول خدا بود.
– رسول خدا چون لباس نو می‌پوشید لباس‌های کهنه را به فقیر می‌داد و می‌فرمود: هیچ مسلمانی نیست که لباس کهنه خود را فقط برای رضای خدا به فقیری بپوشانید مگر آنکه در پناه خیر خداوند خواهد بود تا زمانی‌که آن لباس بر تن فقیر است، خواه بخشنده لباس زنده باشد یا مرده.

در سفر

– آن حضرت در سفر هرگاه از بلندی سرازیر می‌شد سبحان‌ا… می‌گفت و چون به بلندی می‌رفت ا…اکبر می‌گفت.
– در سفر از منزلی به منزل دیگر کوچ نمی‌کرد جز آن که در آن منزل دو رکعت نماز می‌خواند و می‌فرمود: می‌خواهم این مکان برایم به نماز خواندن گواهی دهد.
– سنت آن است که از منازل صبح زود حرکت کنند و آغاز سفر روز پنجشنبه باشد هنگام وداع با مؤمنانی که عازم سفر بودند، رسول خدا می‌فرمودند خداوند تقوا را توشه شما کند. شما را با هر خیری مواجه سازد، همه حاجاتتان را برآورد. دین و دنیای شما را برایتان سالم بدارد و شما را سالم به من باز گرداند،( روایات در دعاهای آن حضرت در هنگام وداع مختلف است… ولی در همه آن‌ها دعا به سلامتی و غنیمت نهفته است، مؤلف)

در خوابیدن

– امام صادق (ع) فرمود: رسول خدا چون به بستر خواب می‌رفت آیه‌الکرسی را می‌خواند و می‌گفت به نام او، به او ایمان دارم و از طاغوت بیزارم، خدایا مرا در خواب و بیداری حفظ فرما.
– امام هادی(ع) فرمود: ما اهل بیت هنگام خوابیدن ده چیز را مراعا می‌کنیم: طهارت داشتن، صورت بر کف دست راست نهادن، 34مرتبه ا…اکبر گفتن، 33مرتبه الحمد و لل… گفتن، 33مرتبه سبحان‌ا… گفتن رو به قبله خوابیدن بگونه‌ای که صورتمان رو به قبله قرار بگیرد، خواندن سوره حمد و آیه‌الکرسی و آیه‌ 18 سوره آل‌عمران و … پس هر که چنین کند بهره خود را از آن شب گرفته‌است.
– امام علی (ع) فرمود شب زنده‌داری سبب تندرستی و خشنودی پرودگار و در معرض رحمت قرار گرفتن و تمسک به اخلاق و شیوه پیامبران است.
– امام باقر(ع) فرمود: هیچ‌گاه رسول خدا از خواب بیدار نشد مگر آن که بر زمین می‌افتاد و در برابر خداوند سجده می‌کرد.

در امور اموات

– سنت است که بر روی قبر آب بپاشند.
– امام صادق (ع) فرمودند: سنت در پاشیدن آب بر روی قبر آن است که رو به قبله بایستند و از طرف سر میت شروع کند به ریختن آب تا به طرف پایش برسد، سپس از همان‌جا دور زند و آب بریزد تا به طرف دیگر سر برود و در آخر مقداری آب در وسط قبر بپاشد.
– نزد مصیبت‌زدگان غذا خوردن از جاهلیت است و سنت آن است که غذا به خانه آن‌ها بفرستند.