وجوب حج
سئوال 1: حجه الاسلام چیست و اصولاً طی چه شرایطی حج بر انسان واجب می‌گردد؟
جواب: حج زیارت کردن خانه‌ی خدا و انجام اعمالی است که در آنجا به جا آورده می شود و در تمام عمر بر کسی که این شرط را دارا باشد، یک مرتبه واجب می‌شود و آن شرایط عبارتنداز:
1ـ بالغ باشد.
2ـ عاقل و آزاد باشد.
3ـ بواسطه‌ی رفتن به حج مجبور نشود که کار حرامی را که اهمیتش در شرع از حج بیشتر است، انجام دهد، یا عمل واجبی را که از حج مهم تر است ترک نماید.
4ـ مستطیع باشد، بنابراین مستطیع بودن به چند چیز است:
1) توشه‌ی راه و چیزهایی را که بر حسب حالش در سفر به آن محتاج است که در جای خود مفصل گفته شده، و نیز مرکب سواری یا مالی که بتواند آنها را تهیه کند، داشته باشد.
2) سلامت مزاج و توانایی بر رفتن به مکه و حج.
3) در راه مانعی از رفتن نباشد و اگر راه بسته باشد، یا انسان بترسد که در راه جان یا عرض او از بین برود. یا مال او را ببرند، حج بر او واجب نیست، ولی اگر از راه دیگری بتواند برود، اگر چه دورتر باشد در صورتی که مشقت زیاد نداشته باشد و خیلی غیر متعارف نباشد، باید از آن راه برود.
4) بقدر بجا آوردن اعمال حج وقت داشته باشد.
5) مخارج کسانی را که خرجی آنان بر او واجب است، مثل زن و بچه و مخارج کسانی را که مردم خرجی دادن به آنها را لازم می‌شمارند، داشته باشد.
6) بعد از برگشتن، کسب، یا زراعت، یا عایدی، ملک، یا راه دیگری برای معاش خود داشته باشد تا مجبور نشود به زحمت زندگی کند.
(ر.ک توضیح المسائل دوازده مرجع، ج2، م2036)
سئوال 2: آیا خانمی که کار می‌کند می‌تواند همه‌ی پول را در منزل خرج کند؟ یا اینکه همه را پس انداز کند برای آینده فرزندانش و به مکه نرود؟
جواب: می‌تواند در صورت نیاز در خانه خرج کند و در این صورت مستطیع نمی‌شود، اما پس انداز برای آینده فرزند موجب عدم استطاعت نمی‌شود و اگر پس اندازش به حد استطاعت رسید، حج بر او واجب است.(ر.ک تحریر الوسیله, ج1, ص342, کتاب الحج)
سئوال 3: کسی در جایی کار می‌کند همه شرایط حج برای او مهیا شده به غیر از یک مانع که رئیسش می‌گوید اگر بروی و از حج برگردی از کارت بیرونت می‌کنم و اگر برود و بیاید بعد شاید کار گیر او نیاید در این فرض باید حج برود یا نه؟
جواب: اگر کار دیگری برای او پیدا می‌شود واجب است به حج برود، اما اگر با اخراج از کار، کار دیگری پیدا نمی‌کند و زندگی او فلج می‌شود، فعلاً مستطیع نیست. .(ر.ک تحریر الوسیله, ج1, ص347, م39)
سئوال 4: فردی توانایی رفتن به حج را دارد و مستطیع شده به علت احتیاج به ساختن یک باب مدرسه در منطقه‌ای که زندگی می‌نماید هزینه مربوطه را صرف ساختن آن مدرسه می‌کند که از استطاعت می‌افتد حال تکلیف او چیست؟
جواب: اگر کسی مستطیع شد و حج بر او مستقر شد باید حج را به جا آورد و هیچ عملی جایگزین آن نمی‌شود. بله اگر قبل از استطاعت و استقرار حج، مال را در راه دیگری صرف کند حج بر او واجب نمی‌شود(ر.ک استفتائات امام خمینی(ره)، ج1، ص437، س9 و10)
سئوال 5: اگر زنی مهریه‌اش را از شوهر خود وصول نماید آیا حج بر او واجب می‌شود؟ البته ناگفته نماند که شوهر استطاعت بر پرداخت مهریه را دارد.
جواب: بلی در این صورت زن مستطیع است. (ر.ک مناسک با حاشیه 8 مرجع، ص41، م47)
سئوال 6: رجوع به کفایت در مسأله حج به چه معنا است؟
جواب: یعنی پس از برگشتن از حج بتواند زندگی خود را به طور معمول اداره کند و دچار قرض و مشکل مالی نشود. (ر.ک مناسک محشی 9 مرجع، ص37، م40)
سئوال 7: اگر شخصی از نظر مالی استطاعت دارد، ولی مجبور به ثبت نام می‌باشد و شاید مدتی در نوبت بماند اگر قبل از اینکه نوبتش برسد پولش را در راه دیگری خرج کند باز مستطیع می‌باشد یا خیر؟
جواب: اگر قبل از استقرار حج بر او، پول را در مصارف شرعی خرج کند و از استطاعت خارج شود حج بر او واجب نیست. (با توجه به مسئله23 مناسک محشی)
سئوال 8: اگر شخصی برای ادای حج ثبت نام کند و قبل از رسیدن نوبت او از دنیا برود آیا واجب است به نیابت او حج بجا آورده شود؟
جواب: اگر قبلاً حج بر او مستقر نشده است انجام حج نیابتی برای او واجب نیست. (ر.ک استفتائات امام خمینی(ره)، ج1، ص434، س1)
سئوال 9: اگر کسی مستطیع شود و به مکه نرود و بعد در اثر فقر هم نتواند حج خود را ادا کند چه حکمی متوجه اوست؟
جواب: اگر کسی مستطیع شود و مکه نرود و فقیر شود، باید اگر چه به زحمت باشد بعداً حج کند. (ر.ک توضیح المسائل دوازده مرجع، ج2، م2046)
سئوال 10: اگر کسی طواف نساء را درست بجا نیاورد چه اثری بر او مترتب خواهد شد؟
جواب: اگر کسی طواف نساء را درست بجا نیاورد یا فراموش کند، زن بر او حرام می‌شود. بنابراین، به هر طریقی که می‌تواند باید برگردد و طواف نساء را بجا آورد و در صورت عدم تمکن از بازگشت خودش، دیگری را برای انجام آن نائب بگیرد تا زن بر او حلال باشد. (ر.ک مناسک محشی، ص468، س1186)
سئوال 11: شخصی به اندازه رفتن به حج و مراجعت پول دارد، ولی منزل شخصی ندارد و احتیاج به منزل نیز دارد، آیا منزل خریدن مقدم است یا به مکه رفتن؟
جواب: اگر احتیاج به منزل ملکی دارد، در منزل صرف کند، و در فرض مذکور مستطیع نیست. (ر.ک استفتائات امام خمینی(ره)، ج1، ص434، س2)
سئوال 12: افرادی که مستطیع هستند و ازدواج نکرده‌اند، ‌حج را مقدم بدارند یا ازدواج را؟
جواب: اگر نیاز به ازدواج دارند در صورتی مستطیع هستند که علاوه بر مصارف حج، مخارج ازدواج را هم داشته باشد. (ر.ک استفتائات امام خمینی(ره)، ج1، ص435، س4)
سئوال 13: زنی مقداری طلا دارد و از آن استفاده می‌کند و مال دیگری غیر از آن ندارد. و اگر آنها را بفروشد توانائی رفتن به حج را خواهد داشت، آیا زیور آلات زن مستثنی از اسطاعت است یا اینکه به وسیله‌ی آنها زن مستطیع شده و باید آنها را بفروشد و به حج برود و چنانچه مرده باشد باید برای او نائب بگیرند؟
جواب: اگر داشتن زیور آلات برای او لازم نیست و نداشتن آن عیب نیست، مستطیع است و باید به حج برود. (ر.ک استفتائات امام خمینی(ره)، ج1، ص438، س14)
سئوال 14: اگر کسی مقدار پولی را که امروزه برای انجام فریضه‌ی حج لازم است و مقدار کمی هم بیشتر، در اختیار داشته باشد ولی بترسد که اگر به حج رود بعد از بازگشت خرجی نداشته باشد و یا شغلی گیرش نیاید آیا می‌تواند از رفتن به حج خودداری کند؟
جواب: اگر در برگشت وسیله‌ی امرار معاش مطابق با شؤون خود ندارد مستطیع نیست. (ر.ک استفتائات امام خمینی(ره)، ج1، ص439، س18)
سئوال 15: اینجانب تبعه‌ی افغانستان بوده، و از آنجا فرار کرده‌ام، اکنون در ایران به سر می‌برم و مدت چهار سال است که ازجهت مالی استطاعت دارم، اما برایم میسر نیست که گذرنامه تهیه کرده و به حج بروم، لطفاً بفرمائید که با نبود راه برای رفتن به حج، وظیفه‌ی شرعی‌ام چیست؟
جواب: با فرض نبودن راه برای رفتن به مکه، حج بر شما واجب نیست. (ر.ک استفتائات امام خمینی(ره)، ج1، ص440، س21)
نیابت
سئوال 1: کسی که فریضه‌ی حج را نیابتاً برای کسی انجام می‌دهد. آیا باید طبق فتاوای مرجع تقلید خود عمل نماید یا طبق فتاوای مرجعی که میت قبلاً تقلید می‌کرده است؟
جواب: باید طبق فتوای مرجع خودش عمل کند. (ر.ک استفتائات امام خمینی(ره)، ج1، ص445، س28)
سئوال 2: شخص مریضی که قبلاً مستطیع شده و حج نرفته و فعلاً قادر به حرکت نیست، آیا به نیابت از وی می‌توان حج نمود؟
جواب: اگر مریض است و امید خوب شدن تا آخر عمر به طوری که خودش به حج برود ندارد، باید نائب بگیرد و کفایت از حج او می‌کند. (ر.ک استفتائات امام خمینی(ره)، ج1، ص445، س30)
سئوال 3: زنی مستطیع شده و به مکه نرفت تا مُرد. وارث او تصمیم دارد کسی را به عنوان نائب از طرف این زن به مکه بفرستد، آیا واجب است از همان بلد که منزل او بوده است، نائب بگیرد یا از یکی از میقات‌ها هم کفایت می‌کند؟ (مقلد امام خمینی)
جواب: حج از میقات کفایت می‌کند. (ر.ک استفتائات امام خمینی(ره)، ج1، ص446، س31)
سئوال 4: شخصی وصیت نموده به انجام حج بلدی نیابتاً، اما بر اثر تسامح وصی، به تأخیر انداخته شده تا این که فعلاً پول به مقدار امکان ادای وصیت میت از بلد او نیست، آیا در این صورت، وصی می‌تواند از بلاد قریب نیابتاً انجام دهد یا از میقات نیز کفایت می‌کند؟
جواب: از هر جا پول کفایت می‌کند، نائب بگیرد. (ر.ک استفتائات امام خمینی(ره)، ج1، ص446، س33)
سئوال 5: پسر زاده‌ی اینجانب در سن 16 سالگی به درجه‌ی شهادت نائل آمد؛ شخص نامبرده مستطیع بوده و فعلاً‌ بنیاد شهید مرا به مکه معظمه دعوت می‌نماید (چون شهید پدر ندارد و من ولی او می‌باشم) خود من نیز مستطیع هستم و قرار است ـ بنابر قرعه کشی ـ چهار سال دیگر به مکه بروم؛ با توجه به این که سن من 82 سال می‌باشد، بفرمائید آیا می‌توانم امسال حج را برای خود بجا آورم و برای شهید نائب بگیرم یا خیر؟
جواب: باید در فرض سئوال، حج امسال را برای خودت نیت نمایی و برای شهید می‌توانی نائب بگیری که برایش در امسال یا اگر نشد در سال‌های بعد حج بجا آورند. (ر.ک استفتائات امام خمینی(ره)، ج1، ص447، س37)
سئوال 6: اگر در حج نیابتی نایب طواف نساء، را انجام ندهد زن بر منوب عنه حرام می‌شود یا بر نائب؟
جواب: بر نائب حرام است.@#@ (ر.ک استفتائات امام خمینی(ره)، ج1، ص448، س39)
سئوال 7: کسی از طرف سازمان حج و زیارت، به عنوان نظارت بر اوضاع کاروان، به مکه سفر می‌نماید، آیا این شخص می‌تواند از طرف میت نیابت قبول کند و آیا منوب عنه، بری الذمه می‌شود یا خیر؟
جواب: مانع ندارد و موجب برائت ذمّه میت می‌شود. (ر.ک استفتائات امام خمینی(ره)، ج1، ص449، س42)
کیفیت انجام حج
سئوال 1: اعمالی که در حج تمتّع واجب است را لطفاً اجمالاً توضیح دهید؟
جواب: حج تمتّع مرکب از دو عمل یکی عمره‌ی تمتع و دیگری حج تمتع است و عمره‌ی تمتع بر حج تمتع مقدم است. عمره‌ی تمتع مرکب از پنج چیز: 1. احرام 2. طواف کعبه 3. نماز طواف 4. سعی بین کوه صفا و مروه 5. تقصیر، یعنی گرفتن قدری از مو یا ناخن. و چون مُحرم از این اعمال فارغ شد، آنچه بر او به واسطه‌ی احرام بستن حرام شده بود حلال می‌شود.
بعد از انجام اعمال عمره‌ی تمتع نوبت به انجام اعمال حج تمتع می‌رسد و حج تمتع مرکب است از سیزده عمل ذیل: 1. احرام بستن در مکه 2. وقوف به عرفات 3. وقوف به مشعر الحرام 4. انداختن سنگریزه به جمره‌ی عقبه در منی 5. قربانی در منی 6. تراشیدن سر یا تقصیر کردن در منی 7. طواف زیارت در مکه 8. دو رکعت نماز طواف 9. سعی بین صفا و مروه 10. طواف نساء 11. دو رکعت نماز طواف نساء 12. ماندن در منی شب یازدهم و شب دوازدهم و شب سیزدهم برای بعضی از اشخاص 13. در روز یازدهم و دوازدهم رمی جمرات، و اشخاصی که شب سیزدهم در منی ماندند روز سیزدهم باید رمی جمرات کنند. (ر.ک مناسک محشی، ص102و103)
سئوال 2: میقات در حج به چه معناست؟ لطفاً توضیح دهید.
جواب: محل احرام بستن را میقات می‌گویند و آن به اختلاف راههایی که حجاج از آنها به طرف مکه می‌روند مختلف می‌شود. و آن پنج محل است:
1. مسجد شجره و آن میقات کسانی است که از مدینه به مکه می‌روند.
2. وادی عقیق که محل احرام عامه است، و آن میقات کسانی است که از راه عراق و نجد به مکه می‌روند.
3. قرن المنازل و آن میقات کسانی است که از راه طائف حج می‌روند.
4. یلملم و آن میقات کسانی است که از راه یمن می‌روند.
5. جحفه و آن میقات کسانی است که از راه شام به مکه می‌روند.
(ر.ک مناسک محشی، ص113 و114 و115، م200 الی 205)
سئوال 3: چند چیز در احرام بستن واجب است و لازم است آن را شخص حاجی انجام دهد؟ (مقلد امام خمینی)
جواب: واجبات در وقت احرام سه چیز است:
1.نیت، یعنی انسان در حالی که می‌خواهد محرم شود، به احرام عمره‌ی تمتع، نیت کند عمره‌ی تمتع را و لازم نیست قصد کند ترک محرماتی را که بر محرم پس از احرام، حرام می‌شود.
2.تلبیه، یعنی لبیک گفتن و صورت آن این است که بگوید: «لبیک الهم لبیک، لبیک لا شریک لک لبیک، إنَّ الحمد و النعمه لک و الملک لا شریک لک لبیک.»
3.پوشیدن دو جامه‌ی احرام برای مردان که یکی لنگ است و دیگری «رداء» که باید آن را به دوش بیندازد.
(ر.ک مناسک امام خمینی(ره)، م251 و259 و269)
سئوال 4: در احرام بستن آیا پاک بودن شرط است یا خیر؟
جواب: شرط نیست در احرام بستن پاک بودن از حدث اصغر و اکبر، پس جائز است شخص حاجی در حال جنابت و حیض و نفاس محرم شود، بلکه غسل احرام برای حائض و نفساء مستحب است. (ر.ک مناسک محشی، ص150، م288)
سئوال 5: چند چیز هستند که بر شخص محرم در حال احرام حرام است آنها را بیان فرمائید؟
جواب:
1. شکار صحرایی که وحشی باشد، مگر در صورتی که ترس داشته باشد از آزار آن.
2. جماع کردن با زن، و بوسیدن، و دست بازی کردن، و نگاه به شهوت، بلکه هر نحو لذت و تمتعی بردن.
3. عقد کردن زن از برای خود یا غیر، چه آن غیر، احرام بسته باشد یا نبسته باشد و مُحِل باشد.
4. استمناء، یعنی طلب بیرون آمدن منی کردن به دست یا غیر آن هر چند به خیال باشد یا به بازی کردن با زن خود یا کس دیگر بهر نحو باشد، پس اگر منی خارج شود کفاره‌ی آن یک شتر است.
5. استعمال عطریات است از قبیل مشک و زعفران و کافور و عود و عنبر، بلکه مطلق عطر هر قسم که باشد.
6. پوشیدن چیز دوخته مثل پیراهن.
7. سرمه کشیدن به سیاهی که در آن زینت باشد هر چند قصد زینت نکند.
8. نگاه کردن در آینه.
9. پوشیدن هر چه که تمام روی پا را می‌گیرد مثل چکمه یا جوراب برای مردان.
10. فسوق است و آن اختصاص به دروغ گفتن ندارد، بلکه فحش دادن و به دیگران فخر رکدن نیز فسوق است و از برای فسوق کفاره نیست، فقط باید استغفار کند.
11. جدال است و آن گفتن «لا و الله» و «بلی و الله» است.
12. کشتن جانورانی که در بدن ساکن می‌شوند، مثل شپش.
13. انگشتر بدست کردن به جهت زینت و اگر برای استحباب باشد مانع ندارد.
14. پوشیدن زیور است برای زن به جهت زینت.
15. روغن مالیدن به بدن.
16. ازاله‌ی مو است از بدن خود یا غیر خود چه مُحرِم باشد چه مُحل.
17. پوشاندن سر برای مردان.
18. پوشانیدن زن روی خود را به نقاب و روبند و برقع.
19. در حال حرکت بالای سر خود سایه قرار دادن است که این حکم مختص به مردان است.
20. بیرون آوردن خون از بدن خود.
21. ناخن گرفتن.
22. کندن دندان هر چند خون نیاید.
23. کندن درخت یا گیاهی که در حرم روئیده باشد.
24. سلاح حمل کردن با خود.
(ر.ک مناسک محشی طبق فتوای امام خمینی(ره)، ص159 الی207)
سایر احکام حج
سئوال 1: اینجانب با توجه به اینکه مقلد آقای خوئی بودم با ماشین سر بسته در حالی که محرم بودم رفتم آیا باید کفاره بپردازم یا روزه بگیرم کافی است؟
جواب: کفاره استظلال در احرام بنا بر احتیاط واجب یک گوسفند است که باید پس از ذبح به فقرا پرداخت شود. (ر.ک مناسک محشی، ص193، م424، با توجه به حاشیه مرحوم آیت الله خوئی(ره))
سئوال 2: شخصی که طواف عمره تمتع را بدون طهارت از حدث انجام داده و بعد از اتمام عمره حج را انجام داده و بعد از اتمام حج متوجه شده است، آیا عمره و حج هر دو باطل است؟ یا فقط عمره؟ یا هیچ کدام؟ و آیا فرقی بین نسیان و جهل هست یا خیر؟ و نیز فرقی بین جهل به حکم و موضوع هست یا خیر؟ و آیا چنین شخصی محرم است یا خیر؟ (مقلد امام خمینی)
جواب: اگر عمدی نبوده عمره و حج او صحیح است و همچنین در صورت جهل به حکم یا موضوع فقط طواف عمره را باید به جا آورد و از احرام هم خارج شده و فرقی بین صور مرقومه نیست. (ر.ک استفتائات امام خمینی(ره)، ج1، ص450، س44)
سئوال 3: حاجی عمره تمتع را خاتمه داده و مُحل شده قبل از محرم شدن برای حج تمتع در مکه فوت می‌کند آیا بری الذمه شده یا لازم است برای او نائب بگیرند؟
جواب: از حج کفایت می‌کند و لازم نیست نائب بگیرند. (ر.ک استفتائات امام خمینی(ره)، ج1، ص451، س47)
سئوال 4: برای طهارت بدن و لباس احرام معلولین، در صورت عدم امکان چه باید کرد؟ (مقلد امام خمینی)
جواب: با فرض تعذّر تطهیر مانع ندارد و در هر صورت احرام صحیح است و در صورت حرجی بودن تطهیر، طواف صحیح است. (ر.ک استفتائات امام خمینی(ره)، ج1، ص452، س51)
سئوال 5: کسی که در موقع اعمال حج نتوانسته طواف و نماز نساء را انجام دهد و این عمل را به دیگری محول کرده و ایشان هم انجام داده؛ ضمناً برای ضرورت مالی نتوانسته قربانی انجام دهد، تکلیفش چیست؟
جواب: اگر خودش متمکن از طواف نبوده، رد فرض مرقوم از احرام خارج شده، ولی قربانی بر عهده‌ی اوست که سال بعد یا خودش یا نائبش باید انجام دهد. (ر.ک استفتائات امام خمینی(ره)، ج1، ص464، س90)
سئوال 6: آیا می‌شود در قربانی کردن از ذابح غیر شیعی استمداد طلبید؟ (مقلد امام خمینی)
جواب: خیر ذابح باید شیعه باشد. (ر.ک استفتائات امام خمینی(ره)، ج1، ص466، س98)
سئوال 7: محل ذبح قربانی را به وادی محسر یا مکان دیگر، خارج از حدود منی منتقل نموده‌اند، تکلیف حجاج چیست؟
جواب: در صورت امکان ولو با صبر کردن تا آخر ذی الحجه باید در منی ذبح کند و در هر صورت، ذبح در محلی که دولت تعیین کرده مجزی است. (ر.ک استفتائات امام خمینی(ره)، ج1، ص467، س100)
سئوال 8: آیا کشتن مار و عقرب یا هر جانوری که از او احساس خطر کنیم در حال احرام و در حرم کفاره دارد و آیا تدهین کردن بدن در حال احرام هم کفاره دارد؟
جواب: هیچ کدام از موارد فوق کفاره ندارد. .(ر.ک استفتائات جدید امام خمینی(ره)، ج1، ص469)
سئوال 9: اگر کسی در حال احرام همسر خود را به جهت شهوت ببوسد چه کفاره‌ای باید بپردازد اگر بدون شهوت باشد چطور؟
جواب: اگر بوسیدن با شهوت باشد باید یک شتر کفاره بدهد و اگر بدون شهوت باشد باید یک گوسفند کفاره بدهد. (ر.ک استفتائات امام خمینی(ره)، ج1، ص468، س106)
سئوال 10: اگر کسی در اثناء طواف شک کند که وضو گرفته یا نه تکلیف چیست؟ (مقلد امام خمینی)
جواب: اگر در اثناء طواف شک کند که وضو داشته یا نه اگر بعد از تمامی دور چهارم است طواف را رها کند و وضو بگیرد و از همانجا تتمه‌ی طواف را به جا آورد، و اگر قبل از تمام شدن دور چهار است احتیاط واجب آن است که طواف را تمام کند و اعاده نماید. (ر.ک مناسک محشی، ص234، م558)
سئوال 11: آیا مستحاضه‌ی کثیره باید برای طواف یک غسل، و برای نماز طواف غسل دیگر بکند، یا یک غسل برای هر دو کافی است؟
جواب: برای هر یک غسل لازم است، مگر آنکه از وقت غسل برای طواف تا آخر نماز خون قطع باشد. (ر.ک مناسک محشی، ص301، س725)
سئوال 12: زنی در حال طواف، مستحاضه‌ی قلیله می‌شود، وظیفه او چیست؟ (مقلد امام خمینی)
جواب: اگر بعد از تمام شدن دور چهارم بوده پس از تجدید وضو و تطهیر بدن و لباس، طواف را تمام کند، و اگر قبلاً بوده به احتیاط واجب پس از تجدید وضو و تطهیر، آن را اتمام و سپس اعاده نماید. (ر.ک مناسک محشی، ص303، س729)