اشاره:

نوشتار پیش رو، به صورت گزینشی به شرح احادیث شیعی می پردازد، بیشتر احادیث این مجموعه توسط آیت الله حاج آقا مجتبی تهرانی (سخنرانی معظم له در مسجد بازار تهران) از مراجع عظام تقلید شرح و بسط یافته اند.

حدیث:

رُوِیَ عَنِ الصَّادِقِ عَلَیهِ السَّلَامُ قَالَ:

إِذَا قَامَ الْعَبْدُ إِلَى الصَّلَاهِ أَقْبَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَیْهِ بِوَجْهِهِ فَلَا یَزَالُ مُقْبِلًا عَلَیْهِ حَتَّى یَلْتَفِتَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ فَإِذَا الْتَفَتَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ أَعْرَضَ عَنْهُ. 1

ترجمه:

هرگاه بنده به نماز بایستد، خداوند عزّوجل به او رو می‏کند و مدام متوجّه بنده خویش است، تا اینکه او سه مرتبه از خدا روبرگرداند. هنگامی که بنده برای مرتبه سوم از خدا منصرف شد، خداوند نیز از او رو برمی‏گرداند.

شرح:

روایت از امام صادق (علیه‏السلام) منقول است که حضرت فرمودند: آنگاه که بنده به نماز بایستد، به سوی او ‌خداوند رو می‏کند. تعبیر «أَقْبَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَیْهِ بِوَجْهِه» کنایه از این است که خداوند نسبت به او عنایت تام و خاص می‏فرماید. ما این‏طوری هستیم که وقتی می‏خواهیم به کسی خیلی توجه کنیم، با تمام چهره متوجهش می‏شویم. بعد دارد: «فَلَا یَزَالُ مُقْبِلًا عَلَیْهِ حَتَّى یَلْتَفِتَ ثَلَاثَ مَرَّات»؛ یعنی خدا رویش را از او بر نمی‏‏گرداند، تا اینکه این بنده سه بار رویش را از خدا برگرداند. حالا می‏گویم که منظور از این رو برگرداندن چیست. در ادامه می‏فرماید: «فَإِذَا الْتَفَتَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ أَعْرَضَ عَنْهُ». یعنی دفعه سوم که این بنده رویش را از خدا برگرداند، اینجا دیگر خدا رویش را از او بر می‏گرداند.

این ترجمه تحت‏اللّفظی روایت بود؛ امّا به چند نکته هم اشاره کنم. نکته اوّل اینکه معلوم می‏شود اگر بنده رو می‏کند به سوی خداوند، خداوند هم به سوی او رو می‏کند. مطلب اصلی که از روایت پیدا می‏شود همین است. «إِذَا قَامَ الْعَبْدُ إِلَى الصَّلَاهِ أَقْبَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَیْهِ بِوَجْهِهِ»؛ چرا؟ چون نماز روی‏آوردن به خدا است. این اصل کار است. اگر روی بیاوری به خدا،‌ خدا هم رویش را به طرف تو می‏کند، آن‏هم ‌آن‏طور رو کردن که عرض کردم «ِبوَجْهِه» است؛ یعنی توجّه تام و عنایت خاص به بنده‏اش می‏کند.
هرگاه بنده به نماز بایستد، خداوند عزّوجل به او رو می‏کند و مدام متوجّه بنده خویش است، تا اینکه او سه مرتبه از خدا روبرگرداند. هنگامی که بنده برای مرتبه سوم از خدا منصرف شد، خداوند نیز از او رو برمی‏گرداند

نکته دوم این است که تو اگر رویت را از خدا برگردانی، ‌خدا رویش را از تو بر نمی‏گرداند؛ امّا این سقف دارد. یک بار که از او روی برگرداندی، او رویش را بر نمی‏گرداند. بار دوم هم که برگرداندی، باز ‌رویش را بر نمی‏گرداند. امّا دفعه سوم اگر از خدا رو برگرداندی، دیگر او هم روی خود را بر می‏گرداند. البته این روایت در مورد نماز است. در نماز رو برگرداندن از خدا عبارت از
آقا مجتبی تهرانی

این است که انسان در بین نماز توجهش به غیر خدا باشد. ما در روایات داریم که اگر کسی دو رکعت نماز بخواند و در نماز حضور قلب داشته باشد، این نماز نمازی است که یکی از آثارش این است که تمام گناهان صغیره او آمرزیده می‏شود. در روایتی هم این‏طور آمده است که توجّه به خدا به این معنا است که انسان هنگام نماز، نسبت به امور دنیایی حدیث نفس نکند. یعنی حالا که ایستاده‏ای و داری نماز می‏خوانی، این چند دقیقه را دیگر نرو در مغازه‏ات! فکرت را نبر این طرف و آن طرف! این نماز، همین چند دقیقه که بیشتر نیست؛ چه خبر است؟!

من یک قضیّه‏ای الآن یادم آمد در مورد یکی از علمای تهران (رضوان‏الله ‏تعالی ‏علیه) که نمی‏خواهم اسم ببرم و چندین سال است که فوت کرده است؛ شاید این قضیه را نقل کرده باشم. یادم است که روز وفاتی بود و به‏اصطلاح ‌تعطیل بود. من هم اتفاقاً نزدیک ظهر جایی در خیابان بودم. ظهر شد و چون ایشان را می‏شناختم رفتم به مسجد ایشان و نمازم را آنجا به جماعت خواندم. نماز تمام شد و بعد آن آقا، در حالی که جمعیت ایستاده بود، متوجه من شد. البته من جایی ایستاده بودم که متوجه من نشود، ولی فهمید و آمد پیش من سلام کرد. من همین‏طور رفاقتانه گفتم شما خیلی نمازت را تند می‏خوانی! ایشان گفت به من نگو که نمازت را تند می خوانی؛ به آنهایی بگو که دو تا نمازشان را با یک نماز من می‏خوانند!

حالا غرضم این است که این عجله در نماز برای چیست؟! چند دقیقه که بیشتر نیست؛ چرا عجله می‏کنی؟! چون در نماز هیچ التفاتی به خدا نیست. این روایت را نگاه کنید؛ می‏گوید که اگر تو رو بیاوری، من رویم را از تو بر نمی‏گردانم؛ با تمام چهره به تو رو می‏کنم؛ «أَقْبَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَیْهِ بِوَجْهِه»؛ من با تمام چهره به تو توجه می‏کنم. اگر یک دفعه هم برگرداندی، من رو بر نمی‏گردانم؛ دو مرتبه هم که رو برگرداندی و رفتی، باز هم مورد عنایتی؛ امّا دفعه سوم دیگر از تو رو بر می‏گردانم.

حالا می خواستم این را عرض کنم که می‏دانید که یکی از ابزار استجابت دعا نماز است. اصلاً روایت داریم که هر کسی نماز بخواند ـ‏همین نماز واجب‏ـ و بعد از نماز دعا کند، ‌یک دعای مستجاب دارد. خوب، دعاهی ما پس از نماز مستجاب نمی‏شود؟ چون در نماز متوجه خدا نبودی! متوجه چه بودی؟! متوجه امور دنیایی‏ات بودی. وقتی متوجه نبودی، دیگر اثری ندارد.2