مراجع عظام تقلید فرموده اند: خوب است از باب احتیاط کمی قبل از اذان صبح و کمی پس از شروع اذان مغرب از خوردن و آشامیدن پرهیز نمود.
آثار اجتماعی اخلاقی روزه
شریعت حیاتبخش اسلام با تکیه بر اصل «عدالت اجتماعی»، نهایت تلاش و کوشش را در تنظیم روابط جامعه به کار برده و از آنجا که طبیعت بشر به واسطه استعدادها و توانمندیهای فردی، مختلف است، همواره در حال تلاش بوده تا با جعل احکام و دستورهای گوناگون، آن اختلاف طبیعی را نیز به حداقل برساند، از جمله این احکام، «روزه» است که شرایطی را پدید میآورد تا ثروتمندان با درک موقعیت محرومان، فشارهای اقتصادی و رنجهای اجتماعی آنان را درک کنند و کاهش دهند و با این اقدام، جامعه را از پریشانی و نارضایتی، پاک میسازد و روحیه برادری و همگرایی را در آنان به وجود میآورد. هنگامی که «هشام بنحکم» از امام صادق (علیه السلام) فلسفه روزه را میپرسد، حضرت میفرماید: «به راستی خداوند روزه را واجب کرد، تا به وسیله آن بین تهیدستان و ثروتمندان برابری ایجاد کند و ثروتمندان هرگز درد گرسنگی و فقر را احساسس نکردهاند و هرگاه (خوردنی و آشامیدنی) را اراده نمودهاند برایشان میسر بوده است، پس خداوند متعال «روزه را واجب نمود» تا بین بندگانش از فقیر و غنی، مساوات و برابری به وجود آورد (هر دو گروه رنج گرسنگی و تشنگی را بکشند) سرمایهداران مسلمان گرسنگی و درد فقیران را لمس نمایند تا بر آنان شفقت ورزند و ترحم کنند.» (من لایحضره الفقیه، ج2، ص73)
پیشوایان گرامی دین، در روایات و ادعیه اسلامی ماه رمضان را ماه مواسات نامیدهاند. از نتایج بارز روزه برانگیختن حس همدردی نسبت به مستمندان و همنوعان تنگدست است، آنان که زندگی آسودهای دارند و رنج فقر و طعم گرسنگی را نچشیدهاند، ممکن است از حال مستمندان غافل بمانند و روزه وسیلهای است که آنان را از غفلت میرهاند و رنج مستمندان را به یاد آنان میآورد تا به دستگیری فقیران همت گمارند و به درد دل آنان برسند.
با این مقدمه کوتاه که در مورد آثار اجتماعی اخلاقی روزه بیان کردیم به طرح چند پرسش و پاسخ در مورد روزه و روزه داری می پردازیم:
سوال: لطفاً زمان روزه گرفتن را چنین بیان کنید که از چه زمانی شروع و چه زمانی به پایان می رسد؟ آیا باید در زمان امساک چیزی نخورد و نیاشامید یا در زمان شروع فجر؟ لازم به ذکر است که در کشور فرانسه زمان امساک بیست دقیقه قبل از زمان فجر است؟ با این اوصاف بفرمایید که پس از زمان امساک لازم است بلافاصله نماز فجر را خواند؟
روزه آن است که انسان براى انجام فرمان خداوند عالم، از اذان صبح تا اذان مغرب از چیزهایى که روزه را باطل مى‌کند خوددارى نماید. (توضیح المسائل (محشى – امام خمینى)؛ ج1، ص 880)
توضیح این که نزدیک اذان صبح از طرف مشرق، سفیده‌اى رو به بالا حرکت مى‌کند که آن را فجر اول گویند. موقعى که آن سفیده پهن شد، فجر دوم، و اولِ وقت نماز صبح است. (توضیح المسائل (محشى – امام خمینى)؛ ج1، ص 411)
و نیز دقیقاً از همان زمان باید امساک از مبطلات روزه داشت.
همچنین مغرب شرعی، وقتى است که سرخى طرف مشرق که بعد از غروب آفتاب پیدا مى‌شود، از بین برود. (توضیح المسائل (امام خمینى)، ص 164، م 720) که این، اول وقت نماز مغرب و پایان زمان امساک برای روزه است.
بنابراین، درباره روزه، غیر از مابین اذان صبح تا اذان مغرب، چیزی به نام زمان امساک نداریم.
بله، مراجع عظام تقلید فرموده اند: خوب است از باب احتیاط کمی قبل از اذان صبح و کمی پس از شروع اذان مغرب از خوردن و آشامیدن پرهیز نمود.
حال نظر شما را به سۆالی در همین موضوع که از محضر آیهالله خامنه ای صورت گرفته، و پاسخ ایشان جلب می نماییم:
سوال: با توجه به توسعه شهرها و عدم امکان تشخیص دقیق لحظه طلوع فجر، خواهشمند است نظر شریف خود را در مورد زمان امساک براى روزه و اقامه نماز صبح اعلام فرمائید.
جواب: مقتضى است که مۆمنین محترم جهت رعایت احتیاط در مورد امساک روزه و وقت نماز صبح هم زمان با شروع اذان صبح از رسانه‌ها براى روزه امساک نمایند و حدود پنج إلى شش دقیقه بعد از اذان شروع به اداى فریضه صبح نمایند. (توضیح المسائل (محشى – امام خمینى)، ج 1، ص 440؛ خامنه‌اى، سید على، أجوبه الاستفتاءات، ص 73)
سۆال: اگر در حال روزه بوی غذا و غبار غلیظ یا دود سیگار به حلق و مشام برسد چه حکمی دارد؟
جواب: بوی غذا اشکالی ندارد، لکن نباید غبار غلیظ و دود سیگار و امثال آن را به حلق رساند و لازم است از رسیدن آنها به حلق جلوگیری کرد. (توضیح المسائل 12 مرجع، ج 1، ص 938)
سۆال: آیا بوی عطر یا ادکلن روزه را باطل می کند؟
جواب: مبطل روزه نیست. (توضیح المسائل 12 مرجع، ج 1، ص 962، م 1657)
سۆال: در ماه رمضان نزدیکی با همسر چه حکمی دارد؟
جواب: در روز ماه رمضان این کار حرام و موجب بطلان روزه و وجوب کفاره می گردد. (توضیح المسائل 12 مرجع، ج 1، ص 930، م 1584)
