نویسنده: محمد علی زم

1 – رمضان از اسماءالله و معنی آن شدت تابش آفتاب بر خاک و زمین است و اگر انسان موجودی از موجودات زمینی باشد سرزمین نفس و روح انسان در رمضان از نعمت تابش مستقیم آفتاب ولایت الهی بهره‌مند می‌شود و لطف و رحمت‌الهی سبب نزول و فرود حضرتش از قله هستی به قلب انسان می‌گردد و قرآن، که کتاب نازل شده رمضان است، نشان رحمت نازله حضرت پروردگار بر انسان و واسطه اتصال و اتصاف انسان به خداست. پس رمضان ماه نزول رحمانی خداوند،‌صعود معنوی انسان و قرآن، کتاب نازل شده«حضرت متعال» و سبب تصاعد«حضرت انسان» است.
2 – وجه امتیاز انسان بر سایر موجودات هستی، در روح او نهفته است؛ از این رو:
الف – برخی این رٌوح را با رَوح یکی دانسته‌اند و رَیح را نسیم آورنده رحمت الهی دانسته‌اند (1) و آن را نفس راحتی و رحمت و نسیم نامیده‌اند.
ب – عرف و عوام، روح را روان وجان مجرد را در برابر جسم نامیده‌اند.
ج – در قرآن مجید این واژه، در هاله‌ای از راز و رمز ملکوتی، بیست و یک بار تکرار شده است. در جایی روح، حضرت جبرئیل و به معنی سلطان ملائکه و مطاع دیگر فرشتگان است (2) و در جای دیگری روح به معنای شریعت و دین وفلسفه انزال آن، انذار و هدایت مردم به واسطه نوبت و رسالت آمده است (3) و مراد از نسبت روح به امر حضرت رحمان اشاره به مقام مدبریت حضرتش دارد که براساس این حکمت، شریعت، دین و پیامبران را ارسال می‌کند. در جایی روح را نور هدایت (4) ذکر کرده است و در جای دیگر، از روحی در کنار ملائکه‌الله سخن رفته است که سبب عروج انسان به سوی خدا و ایستادن و پاسخگویی انسان در برابر حضرت پروردگار در قیامت است. (5)
د – امام صادق (علیه السلام) و برخی اولیای دیگر روح را ملکی بزرگتر از جبرئیل و میکائیل و آن را همراه با حضرت رسول‌الله و امامان، علیهم‌السلام، دانسته‌اند و از این نگاه، فقدان نام معین برای روح، نشان از عظمت و راز و رمز «امرالله» – روح – دارد. (6)
ه – برخی گفته‌اند مراد از روح، عقل کلی مخلوق است که خدای تعالی به واسطه آن جهان را به کمال می‌رساند و در قیام و عبودیت و صعود انسان دخالت تام و تمام دارد. (7)
و – برخی نیز روح را مستقل دانسته‌اند. (8)
و برخی دیگر…
آنچه از مجموع احتمالات استنباط و استفاده می‌شود شرافت، فضیلت و برتری روح، نسبت به همه موجودات زمینی و آسمانی است که خدای تعالی آن را از «امر» خود خوانده است. (9) این موجود کلی آسمانی در وقت مشخص هر رمضان همراه با ملائکه الله فرود می‌آید و یادآور مکتب و مذهب و امام سلام (10) بر بندگان شایسته و «عبادالله المخلصین» می‌شود.
این «امر الله» محکم و استوار منشأ شرف و فضل آدمی و محل فرود «قدس الهی» برای نزدیکی به انسان است و هیچ مرگی بر روح متصور نیست و در مرگ جسمانی انسان، روح به سلامت از بدن خارج می‌شود و تا قیامت در عالم برزخ در «عذب» و یا «عذاب» است و «نرم افزار مسئول» و «ناطق نیت و عمل» آدمی در قیامت است. پس رمضان ظرف و وقت نزول ملائکه الله و روح «امرالله» است.
3 – ضیافت یعنی میهمانی دادن اختیاری و انتخابی.
اگر میهمانی از سوی حضرت میزبان وقت و برنامه تعیین شده داشته باشد، رعایت حال میهمان، از سوی میزبان، امری پسندیده و نیکوست و خلاف رعایت حال،‌غیر حکیمانه و ناصواب است. در میهمانی،‌هر کس به اندازه وسع و ظرف و سلیقه خویش از نعمت میزبان بهره می‌جوید.
انسان برای رفتن به میهمانی، به آمادگی، آراستن و زینت کردن نیاز دارد؛ معطر و آراسته شدن به چیزی که گمان می‌رود میزبان به آن علاقه دارد شرط رفتار نیکو داشتن است. از سویی در چنین میهمانی‌ای، میزبان کریم، بخشنده و ثروتمند نیز در پایان هر میهمانی هدیه‌ای را به رسم یادگار و اغلب بر حسب نیاز و علاقه میهمان به او اهدا می‌کند.
رمضان ماه دعوت الهی همراه با میزبانی خود حضرت معبود است و میهمان محبوب این ضیافت، انسان است. یکی از اصول این میهمانی «رد و بدل» کردن چیزی بین میزبان ومیهمان است و کمیت و کیفیت این تبادل به میزان درک، توجه ، محبت و معرفت انسان وابسته است. (11)
4 – رمضان، ماه دعوت عموم مردم از سوی خدای‌‌تعالی است. این «بار عام» هر سال یک‌بار تدارک دیده می‌شود و هر کس با هر وسع و تمکنی‌و حتی با ضعف و کم مایگی و … می‌تواند مدعو عزیز و محترم دعوت این میزبان عزیز، باشد. میزبان وعده کرده است که هر کس در این میهمانی هر چه بخواهد خواهد گرفت. اگر همیشه انسان لبیک گوی خداست در این ماه به واسطه نزول فضل و رحمت و کرامت خداوند، لبیک گوی انسان است. (12)
5 – هنر و هنرمندی با نفوذ کلمه – رمضان – نسبت تام دارد و رمز پیام تاثیرگذار، مانا و حکاک رمضان را باید در این نسبت دانست و رمضان فصل مشترک عناصر سه‌گانه آن یعنی میزبان، میهمان و روح است و فرآیند آن در پیرایش و آرایش آدمی برای تاثیرپذیری از مکتب سلام (13)، تاثیرگذاری و قدرت نفوذ یافتن او متجلی می‌شود و «هنرمند نافذ الکلمه» و حضور یافته در ضیافت الهی، حافظ «روح الله» و آگاه به عظمت رمضان «شهرالله» می‌شود. پس هنرمندان نافذ و تاثیرگذار،‌بیش از دیگران به عظمت رمضان وقوف دارند و بیش از دیگران امکان پالایش روح و روان و اتصال معنوی خواهند داشت.
خدایا توفیق درک رمضان را به همگان عطا و رمضان را بر همه مبارک و ما را مغفور رمضان بفرما.

پى نوشت ها:

1 – و لا تیأسوا من رحمت الله – از رحمت خدا مأیوس نشوید. (سوره یوسف، آیه 87)
2 – فارسلنا الیها روحنا فتمثل لها بشرا سویا (مریم: 17) و قل نزله روح القدس (نحل: 102) … یعنی الروح؛ نزل به الروح (شعرا: 193)
3 – و کذالک اوحینا الیک روحا من امرنا ما کنت تدری مالکتاب و… (شورا : 52) ،‌ینزل الملائکه بالروح من امره علی من یشاء من عبده… (نحل: 2) … لینذر یوم التلاق (زخرف: 52)
4 – اوحینا الیک روحا ولکن جعلناه نورالهدی… (زخرف: 52)
5 – تعرج الملائکه و الروح الیه فی یوم… (معارج: 4) تنزل الملائکه و الروح فیها (قدر: 4) یوم یقوم الروح و الملائکه صفا (نباء: 38)
6 – قال رسول‌الله (صلّی الله علیه و آله و سلّم) : و لقد قرن الله به من لدن کان فطیها اعظم ملک من ملائکه یسلک به طریق المکارم و محاسن الخلاق العالم لیله و نهاره.
7 – اولین روایت کتاب اصول کافی: … چون خدا عقل را آفرید آن را گویا کرد. سپس فرمود: رو کن، رو کرد. فرمود: برگرد،‌برگشت.
آنگاه فرمود: قسم به عزت و جلال خودم، خلقی که محبوب‌تر از تو باشد نیافریده‌ام و تو را جز در کسی که دوست می‌دارم کامل نکرده‌ام. بدان فقط ترا امر و نهی می‌کنم و عذاب و ثواب می‌دهم.
8 – ثم سواه و نفخ فیه من روحه…
(سجده: 19) فاذا سویته و نفخت فیه من روحی… (حجر: 29): احضنت فرجها فنفخنا فیه من روحنا… (تحریم: 12).
9 – یسئلونک علی الروح، قل الروح من امری ربی… (اسراء: 85)
10 – سوره قدر
11 – … دعیتم فیه الی ضیافه الله… (خطبه شعبانیه)
12 – اذا سئلک عبادی عنی فانی قریب اجیب دعوه الداعی… (بقره: 186)
13 – سلام هی حتی مطلع الفجر (قدر: 5)