روزه‌داری با همه خوبی‌هایی که دارد، در برخی موارد می‌تواند به افراد بیمار صدمه بزند. به همین دلیل لازم است افرادی که از بیماری یا مشکل خاصی رنج می‌برند، برای اطمینان از بی‌خطر بودن روزه‌داری با پزشک خود مشورت کنند.
در حال حاضر بیش از 5/1 میلیارد مسلمان در جهان زندگی می‌کنند و روزه‌داری در طول ماه رمضان وظیفه دینی برای افراد سالم است. یکی از سوالات رایج بسیاری از بیماران، توانایی آنان برای روزه‌داری و خطرات احتمالی روزه‌داری برای بیماری آنان است.
از طرف دیگر مصادف شدن رمضان با فصل تابستان، موجب طولانی‌شدن زمان روزه‌داری در نیمه شمالی جهان شده و از آنجا که تا سال‌های آینده این وضعیت ادامه دارد، پزشکان دیابت‌شناس مسلمان را بر آن داشته است که با بررسی اثرات روزه‌داری طولانی روی روند بیماری دیابت توصیه‌هایی را در این زمینه به دیابتی‌ها داشته باشند.
در افراد غیر دیابتی بعد از خوردن غذا، انسولین ترشح و باعث ذخیره‌شدن گلیکوژن در کبد و عضلات می‌شود. در حین گرسنگی سطح انسولین خون پایین می‌آید و سطح هورمون‌های گلوکاگون، اپی‌نفرین و کورتیزول بالا می‌رود و این موجب می‌شود گلیکوژن ذخیره‌ای آزاد شده و به صورت گلوکز در خون ظاهر شود.
اگر گرسنگی طولانی‌تر شود، این تغییر هورمونی یک اثر دیگر هم دارد و آن این است که باعث آزاد شدن چربی‌ها شده و آن‌ها را به موادی به نام کتون تبدیل می‌کند که در زمان افت قند به عنوان غذای سلول‌های عمومی مورد استفاده آن‌ها قرار می‌گیرد. این تغییرات موجب می‌شود تا حین گرسنگی، قندخون بیش از حد افت نکند و سلول‌های مغزی که منحصرا از قند استفاده می‌کنند، دچار مشکل نشوند و هوشیاری کم نشود.
بیماران دیابتی که به نحوی دچار عوارض مزمن دیابت بر کلیه‌ها، چشم، قلب و… شده‌اند، هر چند ممکن است با روزه گرفتن دچار مشکل حادی نشوند، ولی برای پیشگیری از پیشرفت عوارض مزمن بهتر است روزه نگیرند و یا با متخصص مربوطه مشورت کنند
در افراد دیابتی به دلیل کمبود انسولین، روند ذخیره‌سازی گلیکوژن دچار اشکال است. این نقص به خصوص در دیابتی‌های نوع 1 و دیابتی‌های نوع 2 که بیماری‌شان مدت‌ها طول کشیده باشد، بارزتر است و می‌تواند در زمان گرسنگی به سرعت باعث افت قند خون و اختلال سلول‌های مغزی شود.
کمبود انسولین همچنین روند تولید کتون‌ها را تسریع می‌کند و در افراد دیابتی خیلی زودتر از افراد سالم کتون تولید می‌شود و همین موضوع می‌تواند باعث بدحالی بیماران شود.
در بسیاری از دیابتی‌های نوع یک و دیابتی‌هایی نوع دو که مدت طولانی از بیماری‌شان می‌گذرد، روند ترشح گلوکاگون و اپی‌نفرین نیز اختلال دارد.
همان‌گونه که گفته شد این هورمون‌ها عامل اصلی تولید گلوکز یا همان قندخون در حین گرسنگی هستند و به این ترتیب احتمال افت قندخون در حین روزه‌داری در بیماران دیابتی بیشتر از افراد سالم است و بیمار بعد از چند ساعت گرسنگی ممکن است دچار کما شود. مصرف داروهای کاهنده قندخون که در درمان دیابت استفاده می‌شود نیز می‌تواند در حین گرسنگی طولانی مدت، بیمار را دچار مشکل کند.
مصرف داروهای گلی‌بنکلامید و انسولین که در بسیاری از بیماران دیابتی اجتناب‌ناپذیر است نیز می‌تواند احتمال ایجاد افت قندخون در طول روز به خصوص اواخر روز را زیاد کند و این بیماران نیازمند توجه خاص هستند.
دیابت و روزه‌داری
افراد مبتلا به دیابت که دارو دریافت می‌کنند، با توجه به شدت بیماری و با مشورت پزشک ممکن است مجاز به روزه‌داری باشند. در مبتلایان به دیابت غیروابسته به انسولین (دیابت نوع 2) که دارای اضافه وزن بالا باشند و با دریافت منظم دارو (به صورت 2 بار در شبانه‌روز) قندخون خود را کنترل می‌کنند، روزه‌داری نه تنها مضر نیست بلکه می‌تواند مفید نیز باشد.
اما افراد دیابتی که دارای شرایط خاصی هستند (با تشخیص پزشک) لازم است از روزه‌داری خودداری نمایند. از جمله این افراد، مبتلایان به دیابت (چه از نوع وابسته به انسولین و چه غیر وابسته به انسولین) هستند که هنوز بیماری خود را کنترل نکرده‌اند و قند خون آن‌ها هنوز به حد قابل قبولی نرسیده است.
همچنین مبتلایانی که قندخون بالا دارند، ولی هنوز از داروی خاص و هم چنین فعالیت بدنی مناسب جهت درمان دیابت پیروی نمی‌کنند، مبتلایان به دیابت نوع 1 (وابسته به انسولین) که در روز لازم است چند نوبت انسولین تزریق کنند و دیابتی‌های مبتلا به عفونت هم می‌بایست برای اطمینان از توانایی روزه‌داری با پزشک مشورت کنند.
افراد مبتلا به پرفشاری خون کنترل نشده و هم چنین آنژین صدری (نوعی بیماری قلبی) درمان نشده، کسانی که سابقه کتواسیدوز (افزایش اجسام کتونی در خون و ادرار) دارند و در ضمن افرادی که در طول روز دو بار یا بیشتر به افزایش قندخون (هیپرگلیسمی) یا کاهش آن (هیپوگلیسمی) دچار می‌شوند هم باید تحت نظر پزشک روزه بگیرند.
اگر فرد بیمار دچار تعریق، عرق سرد و تپش قلب شود، این نشانه افت قند خون است که در این صورت باید روزه باز شود
به طور معمول به خانم‌های باردار و یا شیرده مبتلا به دیابت و افراد سالخورده مبتلا به دیابت هم توصیه می‌شود که حتما با پزشک مشورت کنند.
توصیه‌هایی برای روزه‌داران دیابتی
به طور کلی افزایش دریافت مواد غذایی پرچرب و پرکربوهیدرات و پرخوری در طول این ماه در افراد دیابتی، منجر به افزایش قند خون و بالا رفتن وزن خواهد شد. بنابراین بیماران دیابتی در طول روزهای ماه رمضان مانند روزهای معمولی باید از دریافت کالری بیش از حد و هم چنین مواد غذایی حاوی کربوهیدرات ساده مانند قند و شکر بپرهیزند.
خوشبختانه انجام فعالیت بدنی سبک یا متوسط در افراد مبتلا به دیابت غیروابسته به انسولین، عارضه‌ای نخواهد داشت. اما بهتر است در طول ساعات روزه‌داری حتما قندخون در این افراد چندین نوبت بررسی شود.
همچنین وزن فرد باید در طول ماه رمضان روزانه کنترل شده و در صورت هر گونه کاهش وزن شدید یا افزایش وزن بیشتر از 2 کیلوگرم، حتما با پزشک مشورت شود.
افراد دیابتی باید در صورت احساس هر گونه علایم ناشی از کاهش یا افزایش شدید قندخون، روزه را باز کنند.
فراموش نکنید بعد از پایان ماه مبارک رمضان، میزان و نوع داروی مصرفی و هم چنین رژیم غذایی به حالت قبل از ماه رمضان برمی‌گردد.
برای دیابتی‌ها خوردن سحری یک اصل است، بنابراین اگر برای خوردن سحری بیدار نشدند، بهتر است از روزه گرفتن در آن روز منصرف شوند؛ زیرا در چنین حالتی احتمال پایین افتادن قند خون وعوارض دیگر افزایش می‌یابد. از طرفی دیگر، اگر بعد از افطار، قند خون بالای 250 باشد، لازم است شب بعد 20 درصد از کالری دریافتی کم شود. اگر هنگام سحر نیز قند خون بالای 200 باشد، باید از غذای سحری در دفعات بعدی 20 درصد کم شود. چنانچه قند خون بالای 350 باشد، توصیه می‌شود روزه نگیرند.
همچنین اگر مصرف قرص فراموش شود (خصوصاً در صورتی که قند خون بالاست)، بهتر است آن روز را روزه نگیرند.
در نهایت باید گفت بیماران دیابتی که به نحوی دچار عوارض مزمن دیابت بر کلیه‌ها، چشم، قلب و… شده‌اند، هر چند ممکن است با روزه گرفتن دچار مشکل حادی نشوند، ولی برای پیشگیری از پیشرفت عوارض مزمن بهتر است روزه نگیرند و یا با متخصص مربوطه مشورت کنند.
منابع :
جام جم – دکتر رضا کریمی ، متخصص بیماری‌های داخلی
دکتر احمدرضا درستی ، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران
