حضرت سجاد علیه السلام از شخصی پرسیدند: آیا کسی بر شما وارد می‌شود از دوستان که هر چه نیاز دارد از کیسه شما بدون اجازه بردارد؟ عرض کرد: خیر. حضرت فرمود: بنابراین شما با یکدیگر برادر و دوست نیستید. هل یدخل احدکم یده فی کمّ اخیه و کیسه فیأخذ منه ما یرید من غیر اذن قال لا قال لستم باخوان. محجه البیضأ / 3 / 320

1 معیار دوستی بر اساس تقوا

قال علی علیه السلام: احبب الاخوان علی قدر التقوی. بحار / 78 /3 3

برادران (دینی‌ات) را به اندازه تقوای آنان دوست بدار.

2 اعلام دوستی

قال رسول الله صلّی اللّه علیه و آله: اذا احب احدکم صاحبه او اخاه فلیعلمه فانّه اصلح لذات البین.بحار / 74 / 182

هرگاه یکی از شما برادر و همراه خود را دوست داشت و علاقه‌مند بود، باید او را از محبت و علاقه خودآگاه ساز چرا که این کار موجب بهبودی روابط می‌شود.

قال رسول الله صلّی اللّه علیه و آله: اذا احببت رجلا فاخبره. بحار / 74 / 181

هر گاه کسی را دوست داشتی، مطّلعش کن.

3 عدم شوخی و جدال با دوست

قال الصادق علیه السلام: اذااردت ان یصفولک ودّاخیک فلاتمازحنّه و لا تمارینّه. بحار/78/291

هرگاه خواستی رفاقت و دوستی برادرت با تو پاکیزه (و دور از تیره‌گی و کدورت) باشد، با او شوخی نکن و در صحبتهایت با وی بحث و جدل ننما.

نکته:شوخی کردن و شاداب بودن و شاد کردن دیگران صفتی است بسیار خوب و پسندیده و منظور از پرهیز از شوخی کردن در اینجا منظور شوخی‌هایی است که به دور از ادب بوده و یا کارهایی است که موجب رنجش شخصی و یا تحقیر او می‌شود.

4 انتخاب دوست قدیمی

قال علی علیه السلام:اختر من کل شی ء جدیده و من الاخوان اقدمهم. غرر الحکم / 2461

از هر چیزی، جدیدش را برگزین اما از دوستان، قدیمی‌اش را.

5 دوست حقیقی

قال علی علیه السلام: انّ اخاک حقّا من غفر زلّتک و سدّ خلّتک و قبل عذرک و ستر عورتک و نفی وجلک و حقّق املک. غرر الحکم / 3645

دوست و برادر واقعی تو کسی است که: لغزش و اشتباهت را ببخشد، و عذرت را بپذیرد و عیوبت را بپوشاند.

6 سؤ ال از نام و نشان دوست

قال رسول الله صلّی اللّه علیه و آله: “اذا اخا احدکم رجلا فلیسئله عن اسمه واسم ابیه و قبیلته ومنزله فانّه من واجب الحق و صافی الاخأ”.بحار/74/174

هرگاه با کسی دوست شُدید باید از اسمش و نام پدرش و قبیله‌اش و منزلش سوال کنی که این جزو واجبات دوستی بوده و پاکیزه‌ترین دوستی است.

نکته: آیا توجه کردید گاهی انسان در طول یک سفر یا در اتوبوس با کسی چند ساعت با هم است و با هم حرف می‌زنند اما تا آخر سفر حتی اسم همدیگر را نمی‌فهمند. این جز آداب اسلامی نیست بلکه مطابق این روایت بهتر است انسان وقتی با کسی آشنا می‌شود اولین چیزی که از او می‌پرسد اسمش باشد.

7 پرهیز از دوستان مادّی

قال الصادق علیه السلام: احذر ان توأخی من ارادک لطمع او خوف او میل او للاکل و الشرب و اطلب موأخاه الاتقیأ و ان افنیت عمرک فی طلبهم.بحار/ 74/ 272

از دوستی با کسانی که به طمع چیزی به سوی تو آمده‌اند یا از روی ترس یا نیاز و یا به خاطر خورد و خوراک با تو دوستی می‌کنند برحذر باش و بپرهیز ، و دنبال دوستی با انسانهای باتقوا باش هرچند در پی یافتن این گونه افراد عمرت را صرف کنی.

8 تکریم دوست

قال الصادق علیه السلام: من اتاه اخوه المسلم فاکرمه فانما اکرم الله عزّوجلّ.بحار/74/298

هرگاه کسی برادر مسلمانش را که پیش وی آمد، احترام و اکرام کند، خداوند را اکرام کرده.

9 حفظ دوستی و عدم غرور به ریاست

قال الصادق علیه السلام: اذا کان لک صدیق فولّی ولایه فاصبته علی العشر ممّا کان لک علیه قبل ولایته فلیس بصدیق سوء. بحار / 75 / 341

هر وقت دوستی داشتی که به ریاستی رسید و آنگاه با یک دهم آن حقی که قبل از ریاستش بر عهده‌ی او داشتی، با تو برخورد کرد، بدان که دوست خوبی است!

10 بهترین دوست

الف قال رسول الله صلّی اللّه علیه و آله: “خیر اخوانکم من اهدی الیکم عیوبکم “. تنبیه الخواطر/2/ 123

بهترین دوستان تو کسی که عیبهایت را بر تو هدیه کند.

ب قال علی علیه السلام: خیر اخوانک من دلّک علی هدی و اکسبک تقی و صدک عن اتباع الهوی. غرر الحکم / 5029

بهترین دوستان تو کسی است که تو را به سوی راه هدایت راهنمایی کند و باعث شود تقوا بدست آوری و تو را از هواپرستی و پیروی خواهشهای نفس باز دارد.

ج قال علی علیه السلام: خیر الاخوان من لم تکن علی الدنیا مودّته. غرر الحکم / 5016

بهترین دوست کسی است که دوستی و کمک‌کاریش در راه دنیا نباشد.

11 آگاه نکردن دوست بر اسرار

قال الصادق علیه السلام: لا تطلع صدیقک من سرّک الا علی ما لو اطلعت علیه عدوک لم یضرک فانّ الصدیق قد یکون عدوا یوما ما. مشکاه الانوار /3 23

هیچگاه دوستت را به رازهای خود آگاه نکن مگر رازی که اگر دشمنت بداند بواسطه آن ضرری به تو نرسد چرا که دوست، روزی دشمن خواهد شد.

12 ملاک انتخاب دوست

قال الصادق علیه السلام: من غضب علیک من اخوانک ثلاث مرات فلم یقل فیک شرّا فاتخده لنفسک صدیقا. امالی صدوق / 532

هرگاه از آشنایان و برادرانت کسی بود که سه بار بر تو عصبانی شد اما درباره‌ات بدی نگفت او را به دوستی خود انتخاب کن

13 پرهیز از دوستی با نااهل

قال الجواد علیه السلام: ایّاک و مصاحبه الشریر فانّه کالسیف المسلول یحسن منظره و یقبح اثره. بحار / 74 / 198

با انسانهای شرور دوستی و همنشینی نکن چرا که او مانند شمشیر آخته‌ای است که قیافه‌اش زیباست اما اثرش زشت و ناپسند.

14 معیار شناخت دوست

قال لقمان علیه السلام: لا تعرف اخاک الاّ عند حاجتک الیه. بحار / 74 / 178

دوستت را نمی‌شناسی مگر وقتی به او نیاز پیدا می‌کنی.

15 نشانه ی دوستی

قال الصادق علیه السلام: تستبین مودّه الرجل لاخیه فی اکله. سفینه البحار / 1 / 101

دوستی و خیرخواهی شخص نسبت به برادر و رفیقش در خوردنش آشکار می‌شود