مؤلف:
ابو جعفر احمد بن محمد بن عیسی بن عبدالله اشعری قمی (از اعلام قرن سوم متوفی در عصر غیبت صغری).
زندگینامه و اظهار نظرها:
وی از راویان بزرگ شیعه در قرن سوم و از یاران ائمه – علیه السلام – می باشد. احمد در شهر قم به دنیا آمد. او در خانواده ای اهل علم و دانش و ارادتمند به اهل بیت رسول خدا – صلی الله علیه و آله – تربیت شد و از نوجوانی زیر نظر پدر خود، محمد بن عیسی اشعری، به فراگیری علوم و معارف اسلامی پرداخت.
احمد بن محمد بن عیسی از برجسته ترین شخصیتهای علمی دوران خود و رئیس و بزرگ شهر قم به حساب می آمد و از احترام خاصی در نزد مردم قم برخوردار بود. ابو جعفر نزد علما و فقهای شیعه نیز مقام و منزلت خاصی داشت و از یاران بزرگ شیعه به شمار می آمد. او به خدمت امام جواد و امام هادی – علیهم السلام – نیز رسیده و روایات فراوانی از ائمه – علیه السلام – نقل کرده است.
علامه حلی درباره او می گوید: او بزرگ اهل قم، چهره سرشناس، فقیه، دانشمند آنان و رئیس شهر قم بود و به نمایندگی از مردم شهر در برابر سلطان و یا حکومتهای دوران قرار می گرفت.
استادان:
ابوجعفر اشعری، علاوه بر نقل روایت از امام جواد و امام هادی – علیهم السلام – ، از بسیاری از راویان بزرگ شیعه نیز روایت نقل کرده است؛ مانند: محمد بن عیسی اشعری، حسین بن سعید، نصر بن سوید، علی بن نعمان، صفوان بن یحیی، محمد بن ابی عمیر، محمد بن اسماعیل، عثمان بن عیسی، حماد بن عثمان، قاسم بن محمد.
شاگردان:
محمد بن حسن صفار، سعد بن عبدالله، علی بن ابراهیم، داوود بن کوره، احمد بن ادریس، محمد بن حسن بن ولید، محمد بن علی بن محبوب، سهل بن زیاد.
تألیفات:
النوادر، التوحید، فضل النبی، المتعه، الناسخ و المنسوخ، طب الکبیر، طب الصغیر، المکاسب الأظله.
معرفی اجمالی کتاب:
راویان شیعه کتابهای متعددی به نام النوادر نوشته اند و معمولاً احادیثی که در این کتابها آمده، احادیثی غیر مشهور یا استثنایی و یا استدراک مباحث مختلف اند. در برخی موارد نیز روایاتِ گلچین شده و بسیار قابل توجه را در باب نوادر یا کتاب نوادر می آورند.
کتاب نوادر احمد بن محمد بن عیسی، یکی از کتابهای روایی معتبر و از اصول اولیه شیعه به شمار می آید و از زمان نگارش تا این زمان، در طول هزار سال، پیوسته مورد توجه علما و فقهای شیعه بوده است.
روایات این کتاب در مجموعه های روایی بزرگ مانند کتب اربعه، وسائل الشیعه، بحارالانوار و دیگر کتابهای روایی معتبر، نقل شده و به آن استناد کرده اند. ابو سلیمان داوود بن کوره، یکی از شاگردان احمد بن محمد بن عیسی، این کتاب را تنظیم و فصل بندی نموده است. وی یکی از پنج راوی است که محمد بن یعقوب کلینی در کافی از آنها تعبیر به «عده من اصحابنا» می کند.
علامه مجلسی می گوید: این کتاب در نهایت اعتبار است. شیخ آقا بزرگ تهرانی (صاحب کتاب الذریعه) می فرماید: کتاب النوادر، نوشته احمد بن محمد بن عیسی قمی، شیخ اشاعره قم، است که مقید به نقل روایات معتبر بوده اند. موضوعات مختلفی در این کتاب مطرح شده است؛ مانند بحثهای روزه در چند باب، احکام نذر و قسم، بحث مفصل در کفارات مختلف طی چندین فصل، احکام و شرایط و محرمات ازدواج، عده طلاق، مناسک حج، دیات و حدود، مکاسب و معاملات.
تعداد احادیث کتاب نوادر 456 روایت است که در 37 باب مطرح شده اند. الذریعه، ج24، ص322.
وضعیت نشر:
این کتاب، در یک جلد به زبان عربی و به همت انتشارات مدرسه امام مهدی – علیه السلام – ، در قم، به سال 1408 ق، در قطع وزیری چاپ و منتشر شده است.
محمد رضا ضمیری- کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی, ص 372 – 373