مؤلف:
ابوجعفر محمد بن حسن بن فرّوخ صفار قمی (م 290 ق).
زندگینامه و اظهار نظرها:
وی از یاران امام حسن عسکری – علیه السلام – و از چهره های سرشناس یاران ائمه – علیه السلام – و راویان حدیث به شمار می آید. او را می توان از بزرگان قرن سوم برشمرد.
نجاشی درباره او می گوید: «محمد بن حسن بن فرّوخ صفار، یکی از چهره های درخشان شیعه در شهر قم و شخصیّتی مورد اطمینان و دارای ارزشی والا است که روایات او بر بسیاری از روایات ترجیح داده می شود. او تألیفات فراوانی نیز دارد». شیخ طوسی در کتاب فهرست می فرماید: «محمد بن حسن صفار اهل قم می باشد. وی تألیفات فراوانی دارد. او نامه هایی به امام حسن عسکری – علیه السلام – فرستاده که آن نامه ها و جواب آنها موجودند». علامه حلی در کتاب خلاصه می فرماید: «محمد بن حسن بن فروخ، از چهره های سرشناس شیعه در شهر قم و مورد اطمینان است و شخصیتی عظیم الشأن است که روایات او برترند».
استادان:
ابراهیم بن اسحاق، احمد بن ابو عبدالله برقی، احمد بن حسن بن علی بن فضال، احمد بن محمد بن ابو نصر، احمد بن محمد بن مسلم، ایوب بن نوح، حسن بن علی بن فضال، علی بن ابراهیم.
شاگردان:
احمد بن ادریس، علی بن حسین بن بابویه، احمد بن داوود بن علی، احمد بن محمد، سعد بن عبدالله، محمد بن جعفر مؤدب، محمد بن حسن بن ولید، محمد بن حسین، محمد بن یحیی عطار، محمد بن یعقوب کلینی و دیگر چهره های علم و دانش.
تألیفات:
کتاب الصلاه، کتاب الوضوء، کتاب الجنائز، کتاب الصیام، کتاب الحج، کتاب النکاح، کتاب الطلاق، کتاب المزار، کتاب التقیه، کتاب المناقب، کتاب بصائر الدرجات، کتاب ماروی فی اولادالائمه، کتاب جهاد، بصائرالدرجات.
معرفی اجمالی کتاب:
این کتاب در فضایل پیامبر اسلام – صلی الله علیه و آله – و امامان معصوم – علیهم السلام – نوشته شده است. کتاب بصائر الدرجات از معتبرترین اصول قدمای شیعه است که از زمان نگارش تاکنون، پیوسته مورد توجه علما و فقها و بزرگان شیعه بوده است. علمائی مانند شیخ کلینی در کتاب کافی، شیخ حرعاملی در کتاب وسائل الشیعه و علامه مجلسی در بحارالانوار بسیار به آن استناد نموده­اند.
این کتاب دارای چند بخش و هر بخش حدود بیست باب است. کتاب بصائر مجموعاً دارای 1818 حدیث می باشد. در کتاب مذکور موضوعات متعدد و متنوعی مورد بحث قرار گرفته است ؛ از جمله: 1. ارزش علم؛ 2. علمای حقیقی پیروان محمد – صلی الله علیه و آله – می باشند؛ 3. مقام و منزلت ائمه – علیهم السلام – ؛ 4. امامان وارثان واقعی علم اند؛ 5. ودایعی که نزد ائمه است، و بسیاری از مباحث مهم دیگر.
شیخ حرعاملی در مقدمه کتاب وسائل الشیعه می فرماید: «کتاب بصائر الدرجات نوشته شیخ ثقه و مورد اطمینان محمد بن حسن صفار می باشد که دارای دو نسخه بزرگ و کوچک است».
وضعیت نشر:
این کتاب، به زبان عربی در یک جلد با تلاش منشورات الاعلمی تهران در سال 1404هـ . ق منتشر شده است.
محمد رضا ضمیری- کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی, ص 361