مؤلف:
ابو جعفر محمد بن حسن طوسی، معروف به شیخ الطائفه (م 460 ق).
زندگینامه و اظهار نظرها:
ترجمه مؤلف در بخش معرفی کتب فقهی شیعه ذکر شده است.
معرفی اجمالی کتاب:
این کتاب یکی از معتبرترین مجموعه های روایی شیعه و سومین کتاب از کتب اربعه است و مورد قبول تمام علما و فقهای شیعه می باشد. تهذیب الاحکام شامل مجموعه روایات فقهی و احکام شرعی است که از اهل بیت عصمت و طهارت – علیهم السلام – روایت شده است. شیخ طوسی این کتاب را در شرح و توضیح کتاب المقنعه از شیخ مفید، استاد بزرگ خود و به دستور ایشان نگاشته است.
کتاب تهذیب الاحکام، شامل تمام روایات فروع و احکام شرعی است و برای فقیه و مجتهدی که بخواهد اجتهاد نماید، بیشتر روایات مورد نیاز را فراهم آورده است. این کتاب شامل مباحث فقهی، اصولی، رجالی و بسیاری از مباحث سودمند دیگر است.
شیخ در این کتاب به مباحث اصول عقاید اشاره نکرده و فقط به بیان فروع و احکام شرعی، یعنی از اول تا آخر فقه و از کتاب طهارت تا کتاب دیات، پرداخته است. ترتیب عنوانهای این کتاب، همانند کتاب المقنعه است. ادله ای که شیخ طوسی در این کتاب به آنها استدلال می کند، برگرفته از قرآن (ظاهر، صریح، محتوا، دلیل و یا معنای قرآن) ، احادیث قطعی (مانند خبر متواتر و اخبار دارای قرائن قطعی دال بر صحت آنها) و اجماع مسلمین و یا اجماع علمای شیعه است و در آخر به روایات مشهور میان اصحاب نیز اشاره دارد. البته شیخ به روایات مخالف و به وجه جمع یا وجه فساد آنها مانند ضعف سند یا عمل اصحاب برخلاف آن نیز اشاره کرده است. این کتاب شامل 393 باب و 13590 حدیث است.
در آخر کتاب مشیخه آمده و آن، سند شیخ طوسی به کتابهایی است که از آنها روایت نقل کرده است. بر مشیخه کتاب تهذیب نیز شرحهایی نگاشته شده است؛ مانند شرح علامه سیدهاشم توبلی به نام تنبیه الأریب و تذکره اللبیب فی ایضاح رجال التهذیب.
شروح و تعلیقات:
شرح سید محمد (صاحب مدارک) ؛ شرح قاضی نورالله شهید به نام تهذیب الاکمال؛ شرح مولا عبدالله شوشتری؛ شرح شیخ محمد بن حسن بن شهید ثانی؛ شرح موسی محمد استرآبادی؛ شرح عبداللطیف جامعی (شاگرد شیخ بهایی) ؛ شرح مولا محمدتقی مجلسی اول؛ شرح مولا محمد طاهر؛ شرح محقق شیروانی (داماد علامه مجلسی) ؛ شرح علامه مجلسی به نام ملاذ الأخیار که در 16 جلد به چاپ رسیده است و شرح سید نعمت الله جزایری (بنام تذهیب الاکمام).
بر این کتاب حاشیه های گوناگون نگاشته شده است.
وضعیت نشر:
این کتاب در 10 جلد به زبان عربی به همت انتشارات دارالکتب الاسلامیه تهران چاپ و منتشر شده است و هم به تصحیح و تحقیق استاد علی اکبر غفاری در 10 جلد به چاپ رسیده است.
محمد رضا ضمیری- کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی, ص 347