سنت امتحان یک سنت ثابت الهی است که هیچ انسانی از آن استثنا نشده است. قرآن مجید، با اشاره به امتحان عمومی انسان ها، می فرماید: «أحسب الناس أن یترکوا أن یقولوا آمنّا و هم لا یفتنون؛[1] آیا مردم گمان می کنند بدون امتحان رها می شوند، نه هرگز، بلکه همگی باید امتحان دهند.» هر چند که شکل و کیفیت امتحان ممکن است  متفاوت باشد، بعضی مشکل، بعضی آسان؛ برخی جانی، برخی مالی و … در آیات قرآن کریم به نمونه هایی از اموری که انسان با آنها امتحان می شود اشاره شده، از قبیل: ترس، گرسنگی، زیان های مالی و مرگ و…
«ولنبلُوَنّکُمْ  بشیءٍ مِن  الخَوْفِ  و  الجوُع و نقصٍ من الاموالِ والأَ نْفسِ و الثّمراتِ و بشّرالصابرین؛[2] قطعاً همه شما را با چیزی از ترس، گرسنگی، زیان مالی و جانی و کمبود محصولات, آزمایش می کنیم و بشارت ده به استقامت کنندگان.»
شایان ذکر است وسایل آزمایش خداوند منحصر به این ها نیست بلکه امور دیگری نیز در قرآن به عنوان وسیله امتحان آمده است، مانند فرزندان، پیامبران و دستورات خداوند، حتّی بعضی از خواب ها ممکن است از وسایل آزمایش باشد. « شرور و خیرها نیز از آزمایش های الهی محسوب می شوند» «و نبلوکم بالشرو الخیر»[3] بنابراین، مواردی که در آیه شمرده شده جنبه انحصاری ندارد. هر چند از نمونه های روشن و زنده آزمایش های الهی است.
هر فردی و هر گروه و جمعیتّی به نوعی در این سنّت الهی شریک و سهیم اند و امتحانات خداوند در چهره های گوناگون به سراغ آنها می آید. [4] گروهی در محیط هایی قرار می گیرند که از هر نظر آلوده است وسوسه های فساد از هر طرف آنها را احاطه می کند، امتحان بزرگ آنها این است که در چنین جو و شرایطی همرنگ محیط نشوند و اصالت و پاکی خود را حفظ کنند.
گروهی در فشار محرومیت ها قرار می گیرند، در حالی که می بینند اگر حاضر به معاوضه کردن سرمایه های اصیل وجود خود باشند، فقر و محرومیت به سرعت در هم می شکند، اما به بهای از دست دادن ایمان و تقوی و آزادگی و عزت و شرف و همین آزمون آنها است.
گروهی دیگر برعکس، غرق در نعمت می شوند و امکانات مادّی از هر نظر در اختیارشان قرار می گیرد، آیا در چنین شرایطی، قیام به وظیفه شکر نعمت می کنند؟ یا غرق در غفلت و غرور و خود خواهی و خودبینی، غرق در لذّات و شهوات و بیگانگی از جامعه و از خویشتن می شوند؟![5] و خلاصه این که جهان صحنه آزمایش الهی است و همه انسان ها در همه حال و در همه حرکات و سکنات در معرض ابتلا در امتحان الهی اند.
مهم این است که انسان نسبت به هر حادثه ای که نسبت به او اتفاق می افتد با دیده تدبر بنگرد و این احتمال را هیچ وقت از نظر دور ندارد که ممکن است آن حادثه یکی از امتحانات الهی باشد. با این دید، هر کس می تواند به موارد فراوانی در زندگی اش پی ببرد که جزء امتحانات الهی به حساب می آید.
نکته مهمتر این که امتحانات الهی نوعا به گونه ای هستند که ما از امتحان بودنشان مطلع نمی شویم. چون در غیر این صورت امتحان نبود. چون اگر ما می دانستیم که این حادثه امتحان الهی است مسلما به گونه ای دیگر عمل می کردیم.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. تفسیر نمونه ذیل آیات 1 سوره عنکبوت، آیه 155 سوره بقره، انبیاء آیه 35، دارلکتب الاسلامیه، بقلم جمعی از نویسندگان.
2. امتحان عامل تکامل، حسین شفاهی.

پی نوشت ها:
[1]. عنکبوت/ 1.
[2]. بقره/ 155.
[3]. انبیاء/ 35.
[4]. مکارم شیرازی، ناصر و همکاران، تفسیر نمونه، دارالکتب الاسلامیه، ج 1، ص 528.
[5]. همان، ج 16، ص 207 ـ 206.