آنچه در درجه ی اول موجب نجات و رهایی از عذاب قبر می شود، عقاید، ایمان و کارهای نیک و گفتار پسندیده ای است که انسان در طول حیات خود انجام داده است، اما در مواردی شرع مقدس سرنوشت اموات را به وسیله ی کارهای نیک یا بدِ دیگران قابل تغییر معرفی کرده است.
در یک قانون کلی حدیث می فرماید: هر کسی سنت و روش نیکی بنیاد گذارد برای او ثواب هر کسی که به آن عمل کند می رسد و هر کسی سنت و روش بدی بنیاد نهد برای او گناه و عقاب هر کسی که به آن عمل کند می رسد.
پیامبرـ صلی الله علیه وآله ـ فرمود: روزی حضرت عیسی ـ علیه السلام ـ از  کنار قبری گذشت که صاحب آن در عذاب بود، سال بعد نیز گذر کرد ولی از عذاب صاحب قبر خبری نبود، سبب را از خداوند پرسید، وحی آمد که از این میّت فرزندی صالح به بلوغ رسید و برای مردم راهی درست کرد و یتیمی را پناه داد به برکت آن از پدر گذشتیم.[1] زیارت اهل قبور در روزهای جمعه موجب می شود امواتی که در تنگی و تنگناه باشند در فراخی قرار گیرند.[2] امام صادق ـ علیه السلام ـ فرمود: هر گاه شخصی به نیت میتی صدقه دهد، خداوند جبرئیل را فرمان می دهد که این هدیه را به قبر او برساند;[3] و نیز فرمود: به واسطه نمازی که برای میت خوانده می شود تنگی قبر او به فراخی تبدیل می شود.[4] ابن عباس در روایتی از رسول اکرم ـ صلی الله علیه وآله ـ نقل می کند که; خواندنِ سوره «تبارک الملک» بر سر قبر میت مایه ی نجات از عذاب قبر است.
از کتاب دعوات قطب راوندی نقل شده است که; هر گاه میتی دفن شد، بر قبر او سه بار این جمله را بخوانند، خداوند عذاب را از او تا روز دمیده شدن صور بر می دارد; اللهم انی اسئلک بحق محمد و آل محمد ان لا تعذب هذا المیت.
رسول اکرم ـ صلی الله علیه وآله ـ پس از خاکسپاری دختر گرامی خود (رقیّه) با چشم گریان فرمود: از خدای سبحان خواستم عذاب قبر را از او بردارد و خداوند او را بخشید، پس دعا مؤثر است.
اصل بهره مند شدن اموات، از فواید اعمال صالحه و خیراتی که بازماندگان برای آنها می فرستند و هم چنین رهایی و یا تخفیف عذاب قبر به واسطه ی کارهای نیک بازماندگان مورد تأیید و پذیرش مشهور علماست.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. معاد شناسی، ج 1 و 2، علامه سید محمد حسین تهرانی.
2. معاد، آیت الله دستغیب.

پی نوشت ها:
[1]. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج6، ص220، حدیث 15; مجلسی، محمد باقر، حق الیقین، ص 489.
[2]. قمی، عباس، منازل الآخره، ص 28، به نقل از قطب راوندی; و نیز در روایتی از امام باقرـ علیه السلام ـ به نقل از کلینی.
[3]. همان، ص 29.
[4]. کلینی، الفروع من الکافی، ج3، ص 236، کتاب الجنائز، باب المسأله فی القبر، حدیث 6.