قبل از ورود به پاسخ لازم است به مسأله خلود، که در قرآن کریم و روایات معصومین ـ علیهم السلام ـ آمده است بپردازیم تا راه برای پاسخ هموار شده و مسأله بهتر روشن شود.
قرآن کریم می فرماید: «اما آنها که بدبخت شدند در آتشند و برای آنان در آنجا زفیر و شهیق (ناله های طولانی) است، و تا آسمانها و زمین برپاست در آن جاودان خواهند ماند مگر آنچه پروردگارت بخواهد. پروردگارت هر چه بخواهد انجام می دهد، اما کسانی که نیکبخت و سعادتمند شدند تا آسمانها و زمین برپاست، جاودانه در بهشت خواهند ماند، مگر آنچه پروردگارت بخواهد. (که) این بخششی قطع نشدنی است».[1] درباره خلود و جاودانگی در قیامت (بهشت و جهنم) کوتاه سخن اینکه تنها کافران و منافقین معاند در دوزخ جاوید و مخلّد هستند و آیات قرآنی فقط در این مورد صراحت دارد.[2] قرآن کریم می فرماید: (وَالّذینَ کَفَرُوا وَ کَذَّبُوا بِآیاتِنا اُولئکَ اَصْحابُ النّارِ هُمْ فیها خالِدون)[3] «آنان که کفر ورزیدند و آیات ما را دروغ خواندند اهل آتشند و در آنجا جاویدان هستند.
(وَعَدَاللهُ الْمُنافِقینَ وَالْمُنافِقاتِ وَ الْکُفّار نارَ جَهَنَّم خالِدینَ فیها)[4] «خداوند به مردان و زنان منافق و گروه کافر، آتش دوزخ را وعده داده که در آنجا جاویدان هستند».
ولی غیر این گروه هرچند به عللی، مرتکب خلاف و گناه شده اند، پس از پایان یافتن دوران عذاب، مشمول عفو الهی می گردند».[5] در این مورد روایت های زیادی از معصومین ـ علیهم السلام ـ نقل شده است:
از امام صادق ـ علیه السلام ـ  در مورد دوزخیان سؤال شد و امام فرمودند: امام باقر ـ علیه السلام ـ فرمودند: جهنمیان از جهنم بیرون می آیند و تا کنار چشمه ای که در کنار درِ بهشت است و نامش چشمه زندگی است، می آیند و از آب آن چشمه بر آنان می پاشند و در نتیجه مانند گیاه گوشتها و پوستها و موهایشان بر بدنشان می روید.[6] و باز از امام صادق ـ علیه السلام ـ نقل شده است که مقصود از جهنمیان یک طایفه خاصی از ایشان است که همان گنهکاران از اهل توحیدند و به وسیله شفاعت از آتش بیرون می آیند.[7] و باز در روایت دیگر امام باقر ـ علیه السلام ـ فرمودند: مردمی از آتش بیرون می آیند در این هنگام شفاعت به دادشان می رسد، چون مشمول شفاعت شدند آنان را به کنار نهری می برند که از پرورشگاه اهل بهشت بیرون می آید، در آن نهر غسل می کنند و در نتیجه گوشت و خونشان دوباره روئیده می شود و آثار سوختگی جهنم از بدنشان زدوده گشته، داخل بهشت می شوند….[8] شیخ مفید(رحمه الله) در این باره می گوید:
«گروه امامیه بر این مطلب اتفاق نظر دارند که جاویدانی در آتش، از آن گروه کافر است نه آن گروهی که با داشتن اعتقاد به خدا و اقرار به ضروریات دین و برپا کردن نماز مرتکب گناه شده اند».[9] لذا رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله ـ می فرماید: (اِنّما شَفاعَتی لاَهلِ الْکَبائِرِ مِنْ اُمّتی)[10] «شفاعت من مخصوص آن گروه از امت است که به دلیل ارتکاب گناه بزرگ محکوم به عذاب شده اند».
بنا بر این می توان گفت انسان ها غیر از کفار ومنافقین معاند بعد از کشیدن کیفر ومجازات خویش یا بواسطه شفاعت وعفو الهی وقتی از جهنم خارج می گردند،  بر اساس روایت  امام باقر (علیه السلام) بعد از تطهیردر چشمه آبی وارد بهشت می شوند، و به غیر از بهشت به هیچ   نقطه وجایگاه دیگری از عالم آخرت منتقل نمی شوند.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. معاد در قرآن، ج4 و 5، آیت الله جوادی آملی.
2. معاد شناسی، سید محمد حسین تهرانی.

پی نوشت ها:
[1] . هود/  106 ـ 108.
[2] . سبحانی، جعفر، معاد انسان و جهان، ص 255.
[3] . بقره / 39.
[4] . توبه / 68.
[5] . سبحانی، جعفر، معاد انسان و جهان، ص 255.
[6] . البرهان، ج 2، ص 233؛ و طباطبایی، سید محمد حسین، تفسیر المیزان(فارسی)، ج11، ص 51.
[7] . همان، ص 234؛ و المیزان، همان.
[8] . البرهان، همان؛ و المیزان، همان.
[9] . سبحانی، جعفر، معاد انسان و جهان، ص 256.
[10] . مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج8، ص 351.